‘Εμείς και εκείνοι’ – Η φιλελεύθερη ηθικολογία και η εκδίκηση της Πολιτικής

Τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών σε όλη τη Γηραιά Ήπειρο είναι μία αφορμή για τον υπαρκτό φιλελευθερισμό, ο οποίος φαίνεται πως περνάει δύσκολες μέρες. Η περίοδος μετά την πτώση του ‘υπαρκτού σοσιαλισμού’ (1989-1990) ξεκίνησε με τον φαινομενικό θρίαμβο του φιλοσοφικού φιλελευθερισμού, όπως αυτός εκφράστηκε στο βιβλίο του Φράνσις Φουκουγιάμα ‘Το Τέλος της Ιστορίας’. Η ίδια περίοδος είναι διάσπαρτη με πολέμους και επεμβάσεις υπό την αιγίδα των ΗΠΑ και των δυτικών συμμάχων τους. Οι επεμβάσεις έγιναν στο όνομα της διεθνούς φιλελεύθερης τάξης και συνοδεύθηκαν με φιλελεύθερη ηθικολογία.

Και ο φιλοσοφικός φιλελευθερισμός και οι δυτικές επεμβάσεις έμοιαζαν να προτείνουν κοσμοϊστορικές νομιμοποιήσεις για την ηγεμονία των ΗΠΑ. ‘Το Τέλος της Ιστορίας’ διακήρυσσε ότι η φιλελεύθερη καπιταλιστική δημοκρατία ήταν η απάντηση στην ‘ανθρώπινη κατάσταση’. Ο καπιταλισμός ήταν η τελευταία λέξη στην οικονομία, καθώς μεγιστοποιούσε την ευημερία.

Ο φιλελευθερισμός ήταν η τελευταία λέξη στην πολιτική, καθώς μόνον αυτός ικανοποιούσε την ανθρώπινη ανάγκη για ατομική αξιοπρέπεια και αμοιβαία αναγνώριση. Η πρώτη ιδέα εκφραζόταν στο κλαμπ ‘Συναίνεση της Ουάσινγκτον’ για την οικονομική  πολιτική. Η δεύτερη αποκρυσταλλώθηκε στον ‘οικουμενικό ανθρωπισμό’ που οδήγησε τη Δύση στον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου και σε σειρά άλλων επεμβάσεων.

Διαπιστώνεται με γυμνό οφθαλμό μετατόπιση του πολιτικού στοιχείου προς το οικονομικό και το ‘ηθικό’. Δεν είναι καθόλου δύσκολο να ξεσκεπαστεί η φιλελεύθερη ιδεολογία του τέλους της ιστορίας. Οι φαινομενικά καθολικές αρχές της ‘ηθικής’ και της οικονομίας είναι μέσα για να επιτευχθούν δυτικά συμφέροντα, εν ανάγκη δια της βίας. Μπορούσαν και μέχρι πρόσφατα να αυτοπροβάλλονται σαν απολίτικες αρχές, στον βαθμό που είχε επιλυθεί το θεμελιώδες πρόβλημα της πολιτικής τάξης, με την κυριαρχία της μοναδικής φιλελεύθερης υπερδύναμης.

Η υπερδύναμη θα σεβόταν το διεθνές δίκαιο, όταν οι συνθήκες θα ήταν κανονικές. Κάθε φορά, όμως, που θα ένιωθε ότι απειλείται, θα μπορούσε απλώς να το αναστέλλει με μια κυρίαρχη απόφασή της που θα κήρυσσε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Με ένα τρόπο  που επιχειρήθηκε να κρατηθεί σχεδόν κρυμμένος, η φιλελεύθερη ηθική και η οικονομία έγιναν συνένοχοι στην πρόκληση της βίας, την οποία υποτίθεται ότι θα ξεπερνούσαν με το εμπόριο και με τον ηθικό διάλογο.

Θολώνοντας τις διαχωριστικές γραμμές

Η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη δεν ισοδυναμούσε απλώς με τη μεταπολιτική διάλυση του Πολιτικού και την υποβάθμιση του κράτους σε ένα απλό όργανο αστυνόμευσης. Όργανο που υπηρετεί τις συναινετικά οριζόμενες ανάγκες των δυνάμεων της αγοράς και τον πολυπολιτισμικό ανεκτικό ανθρωπισμό. Ο φιλοσοφικός οικουμενισμός, ο φιλελεύθερος διεθνισμός και ο ανθρωπισμός εξέφραζαν στην ουσία μια μορφή δυτικού ιμπεριαλισμού.

Η ‘ηθική’ έχει θολώσει λαθραία τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη χρηστή τέχνη της κρατικής διοίκησης και μια επικίνδυνη ‘ηθική των πεποιθήσεων’. Υπονομεύει τον ασφαλή ως τότε καταμερισμό εργασίας ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία των πολιτών. Με δύο λόγια, ο οικουμενικός ανθρωπισμός που απέβλεπε σε μια «παγκόσμια κοινωνία των πολιτών» ήταν το τελευταίο παράδειγμα της υποκρισίας του φιλελευθερισμού (ως κομμάτι του Διαφωτισμού). Η ηθική κριτική για τη διαρκώς διχασμένη ανθρωπότητα προκαλούσε αναγκαστικά μια διαρκή κρίση, αν όχι τον κίνδυνο ενός παγκοσμίου εμφυλίου πολέμου.

Κατά παράδοξο τρόπο, η παγκόσμια πολυπολιτισμική διαχείριση της «ενότητας μέσα στη διαφορά» και η διαμόρφωση μιας ορθολογικής συναίνεσης γύρω από τις ανθρωπιστικές αρχές ήταν στην πραγματικότητα οι αιτίες που προκάλεσαν τις –φαινομενικά παράλογες και απροσδόκητες– εκρήξεις απανθρωπιάς και βίας. Η «αιώνια ειρήνη», σε αντίθεση με τις αντιλήψεις των σημερινών φιλελευθέρων, πρέπει να χτιστεί στα θεμέλια διακριτών και σταθερών συνταγματικών κρατών.

Η επικίνδυνη επιστροφή

Αντίθετα, οι σημερινοί δήθεν υπέρμαχοι της ειρήνης δημιούργησαν έναν κόσμο μεροληπτικών, διασταυρούμενων ή ασταθών κυριαρχιών, όπου διάφορες ημιαυτόνομες, ημινόμιμες πολιτικές οντότητες συνυπάρχουν με ‘αποτυχημένα κράτη’ και de facto προτεκτοράτα. Νομικά και εννοιολογικά, οι νέοι τούτοι πολιτικοί χώροι βρίσκονται σε μια ζώνη διαρκούς ημίφωτος, ανάμεσα στον πόλεμο και στην ειρήνη. Πέρα από αυτή τη ζώνη, υπάρχει μια περιφέρεια, όπου είχε εκλείψει κάθε νομιμοποιημένη εξουσία και όπου οι συνδυασμένες δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και του εμφυλίου πολέμου απειλούν ολόκληρους πληθυσμούς.

Παράλληλα, δεν ήταν τυχαίο ότι τα ‘αποτυχημένα κράτη’ μετατρέπονται σε εκκολαπτήρια τρομοκρατίας. Όσο περισσότερο ‘ηθικοποιείται’ η παγκόσμια πολιτική, τόσο πιο ορατά γίνονται τα στίγματα της ανηθικότητας. Ο μοιραίος συνασπισμός των “πεφωτισμένων” τεχνοκρατών και των φιλελεύθερων υπέρμαχων της πολυπολιτισμικότητας αποτελούσε το μεταπολιτικό φιλελεύθερο κατεστημένο. Αυτό το κατεστημένο απωθούσε το πολιτικό στοιχείο με την έννοια της ‘δίκης’ και με την έννοια του ανταγωνισμού. Η φιλελεύθερη εικόνα της παγκοσμιοποίησης δεν ήταν τίποτε περισσότερο από μια κίβδηλη μορφή οικουμενισμού, η οποία απωθούσε το Πολιτικό στοιχείο με την πραγματική του έννοια, στο όνομα της ηθικής και της οικονομίας.

Το πρόβλημα είναι ότι αν το πολιτικό στοιχείο παραμείνει αποκλεισμένο από το «μεταπολιτικό σύμπαν της πλουραλιστικής διαπραγμάτευσης και της συναινετικής ρύθμισης» αναπόφευκτα θα επιστρέψει κάποια μέρα με επικίνδυνο τρόπο. Ως καισαρισμός, «ως μια ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής που οδηγείται στην ανοιχτή πολεμική σύρραξη ανάμεσα σε Εμάς και Εκείνους». Πόσο μακριά βρισκόμαστε από αυτή την κατάσταση; Ο καθένας ας το σκεφτεί.