Γιατί η Αριστερά κατάντησε θεραπαινίδα του νεοφιλελευθερισμού

Το μέλλον της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης ανάγεται σε μια διαφορετικού τύπου “βιολογία”, η οποία αφήνει πίσω της τόσο τον κλασικό ιδίως φιλελευθερισμό, όσο και τον σοσιαλισμό, την υπαρκτή Αριστερά. Στη “βιολογία” αυτή, το “κεφάλαιο” και κυριολεκτικά η νομισματική οικονομία αποτελεί την συστατική πρώτη ύλη της εξέλιξης. Αντιθέτως, η διαλεκτική της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ κοινωνίας και (οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού) συστήματος.

Διότι, σε τελική ανάλυση, από αυτήν πηγάζει τόσο η δυναμική της εξάρτησης και της εκμετάλλευσης, όσο και εκείνη της ελευθερίας. Η ελευθερία, άλλωστε, αποτελεί το ακριβές μέτρο αξιολόγησης του λόγου και του έργου με την πρόοδο. Η Αριστερά, όπως και ο κλασικός φιλελευθερισμός, περιήλθε στο παρελθόν της ιστορίας πολύ πριν εκδηλωθεί η τρέχουσα κρίση, με αφετηρία τις ΗΠΑ και σημειολογική αφετηρία για την Ευρώπη την Ελλάδα. Η δυτική κρίση απλώς βρήκε την Αριστερά απροετοίμαστη, για να μην πω ότι την εξέθεσε.

Πρώτον, διότι προσήλθε στην αντιμετώπιση της κρίσης είτε με τα παρωχημένα ιδεολογικοπολιτικά εργαλεία και ιδίως με πεπερασμένες εμμονές του 18ου και του 19ου αιώνα, είτε με τον τρόπο του κλασικού φιλελευθερισμού (όχι στη λιτότητα κλπ). Πράγμα που της επιφύλασσε αυτοδικαίως τη θέση της θεραπαινίδας του λεγόμενου νεοφιλελευθερισμού, δηλαδή της διεθνούς των αγορών. Με διαφορετική διατύπωση, εξακολουθεί να παραμένει έγκλειστη σε ένα παρελθόν που δεν προσφέρεται για πολιτικές υπέρ της κοινωνίας, ούτε σε επίπεδο προτάγματος (επαγγέλλεται πράγματα που δεν χρειάζονται πια οι κοινωνίες), ούτε σε επίπεδο συσχετισμών (με ένα σύστημα που θέτει την κοινωνία σε πολιτική αδυναμία).

Δεύτερον, επειδή, μη διαθέτουσα ικανή γνωσιολογία, ώστε να συλλάβει την κατεύθυνση της εξέλιξης, αδυνατεί ακόμη και να αντιληφθεί την ουσιώδη διαφορά της σημερινής κρίσης σε σχέση με εκείνες του 20ου αιώνα. Στο ζήτημα αυτό, ταυτίζεται με τον φιλελευθερισμό, με τον οποίο συμφωνεί ότι το σήμερα θα υπάρχει ες αεί, ότι είναι ταυτόσημο με το αύριο. Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να διατηρήσει την ακινησία του αξιακού, ιδεολογικού κεκτημένου και κατ’ επέκταση του (οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού) συστήματος.

Η Αριστερά, η Δεξιά και οι υποσημειώσεις

Η Αριστερά και η Δεξιά εννοούν ότι η επίλυση των προβλημάτων, η ίδια η έξοδος από την κρίση, οφείλει να γίνει με διορθωτικές παρεμβάσεις και κυριολεκτικά με υποσημειώσεις στο παρόν σύστημα, χωρίς να θιγεί το θεμέλιό του (η κατ’ αυτούς δημοκρατία!). Τούτο εξηγεί γιατί όλες οι απόπειρες να επανέλθει ο λόγος της πολιτικής στις κοινωνικές της αναφορές απέληξαν σε παταγώδη αποτυχία.

Το γεγονός αυτό, εξηγεί τη βεβαιότητα του νεότερου ανθρώπου ότι αναντιλέκτως σήμερα, αλλά και όταν ήταν αντιμέτωπος με την κυρίαρχη απολυταρχία, το πολίτευμά του ήταν/είναι δημοκρατικό. Ότι δηλαδή με την απόσειση της δεσποτείας, εισήλθε απευθείας στη φάση της ανθρωποκεντρικής ολοκλήρωσης. Πράγμα που δηλώνει, για τους μεν ότι η μόνη ατομική ελευθερία είναι ανώτερη της καθολικής (ατομικής, κοινωνικής και πολιτικής) ελευθερίας, για τους δε ότι η νεοτερικότητα βιώνει ήδη την καθολική ελευθερία στην πληρέστερη έκφρασή της.

Ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί από μόνος του ένα παράδοξο, καθώς αντίκειται στη λογική της ανθρωποκεντρικής βιολογίας. Είναι σαν να λέμε ότι ένα έμβρυο δύναται να γεννηθεί στην τελική φάση της ωριμότητας του ανθρώπου, δηλαδή στην ηλικία των 50 ή των 60 ετών, χωρίς να διέλθει τα ενδιάμεσα στάδια. Συνομολογεί, ωστόσο, ότι η σύγχρονη επιστήμη πάσχει στον πυρήνα της γνωσιολογίας της, καθώς αδυνατεί να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ ελευθερίας (ως αυτονομίας) και (ετερονομικού) δικαιώματος, ή τον σωρευτικό (και όχι αντιθετικό) χαρακτήρα των πεδίων (ατομικού, κοινωνικού και πολιτικού) της ελευθερίας.

Από την περίοδο αυτή ο ανθρωποκεντρικός κόσμος της μεγάλης κοσμοσυστημικής κλίμακας εισέρχεται σε μια νέα, εντυπωσιακή, ως προς τις συνέπειές της, περίοδο. Αυτή σηματοδοτεί την υπέρβαση του κόσμου της νεοτερικότητας, ο οποίος ταυτίσθηκε με τη μετάβαση από τη δεσποτεία-φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό. Μετάβαση που επεξεργάσθηκε διανοητικά η εποχή του Διαφωτισμού.

Ο εξωτερικός φλοιός των εννοιών

Σε αξιακό και ιδεολογικό επίπεδο, η περίοδος αυτή διακρίνεται από την οικειοποίηση του συνόλου του εννοιολογικού οπλοστασίου της ελληνικής γραμματείας (και της κρατοκεντρικής περιόδου του ανθρωποκεντρικού ελληνικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακας), με την ταυτόχρονη εντούτοις μεθάρμοσή του στις πρώιμες πραγματολογικές δυνατότητες της εποχής της μετάβασης. Μεθάρμοση, η οποία απέληξε στη συγκράτηση του εξωτερικού φλοιού των εννοιών. Εν προκειμένω των όρων και την αποστέωσή τους από το περιεχόμενο που αυτοί όριζαν.

Όπου αυτό δεν ήταν εφικτό, η κυρίως έννοια συνοδευόταν από έναν ή περισσότερους επιθετικούς προσδιορισμούς που ουσιαστικά κατέτειναν στην ταξινόμηση του αντίποδά της στην ίδια εννοιολογική κατηγορία (π.χ. η έμμεση έναντι της άμεσης δημοκρατίας). Ή περιενδυόταν με μια πλήρη επιχειρηματολογία με σκοπό την ανάδειξη της αξιολογικής ανωτερότητας εκείνης της εποχής μας (η ελευθερία των νεοτέρων έναντι της ελευθερίας των αρχαίων, τα δικαιώματα έναντι της ελευθερίας).

Το γεγονός αυτό, που επισημαίνεται σε ολόκληρο το φάσμα των εννοιών που ορίζουν τα ανθρωποκεντρικά κοινωνικά φαινόμενα, αποτελεί την καθολικά παρούσα αξιακή και θεσμική πραγματικότητα της εποχής μας. Οπωσδήποτε, οι κρίσεις που συνέβησαν κατά την περίοδο της πρωτο-ανθρωποκεντρικής οικοδόμησης του νεότερου κόσμου, αφορούσαν στην απόρριψη πτυχών του παλαιού καθεστώτος.

Ή στη διαμόρφωση θεσμικών και άλλων αναχωμάτων, ικανών να διασφαλίσουν την ισορροπία στους συσχετισμούς και κατ’ επέκταση ένα περιβάλλον όπου οι κοινωνίες θα απολάμβαναν και ενδεχομένως θα διεύρυναν τις πρωτο-ανθρωποκεντρικές τους κατακτήσεις. Αναφέρομαι κυρίως στην ατομική ελευθερία, στα κοινωνικοπολιτικά δικαιώματα και σε ένα ελάχιστον ευημερίας και προνοιακής ασφάλειας.