Γιατί η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί αντί να λύνει παγκόσμια προβλήματα

Έγραφα στο προηγούμενο άρθρο μου πως η εικόνα μιας ανθρωπότητας που τείνει υποτίθεται νομοτελειακά στην πολιτική ενοποίησή της, στην υπέρβαση των συνόρων και των φραγμών, είναι οφθαλμαπάτη. Είναι εικόνα ιδεολογική, φρούδος πόθος κάποιων ουτοπιστών διανοουμένων ή ιδιοτελές σύνθημα πολύ συγκεκριμένων συμφερόντων.

“Υπερεθνικός αστερισμός” σαν κι αυτόν που οραματίστηκε ο Χάμπερμας δεν υπάρχει ούτε πρόκειται στο ορατό μέλλον να υπάρξει. Κινητήριος πολιτική ιδέα της εποχής μας είναι και παραμένει η αυτοδιάθεση των λαών, όπως αποτυπώθηκε και επισήμως στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, και οδήγησε μεταπολεμικά, μέσα σε 70 μόλις χρόνια, στη δημιουργία 150 νέων εθνικών κρατών στην υφήλιο, στον τετραπλασιασμό δηλαδή των ιδρυτικών μελών του Οργανισμού.

Όπως το δείχνουν τα κινήματα στην Καταλωνία, τη Σκωτία, το Κουρδιστάν και αλλού, η διεργασία αυτή της αυτοδιάθεσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Είναι βέβαιο ότι προκαλεί και θα προκαλέσει και στο μέλλον συγκρούσεις, ενίοτε και αιματηρές. Αλλά και εντελώς αφελές να νομίζεται ότι μπορεί να σταματήσει.

Ζούμε πάντα στην εποχή των εθνικών κρατών λοιπόν, την “Εποχή της Απόσχισης” όπως την αποκάλεσαν, όπου τα μεγάλα και ετερόκλιτα κρατικά μορφώματα δίνουν τη θέση τους σε μικρότερες και ομοιογενέστερες μονάδες. Ποτέ δεν υπήρχαν περισσότερα σύνορα, περισσότερα διαβατήρια, περισσότεροι εθνικοί ύμνοι και εθνικοί στρατοί στον πλανήτη.

Ούτε η πρόοδος της τεχνολογίας και των επικοινωνιών, ούτε η πύκνωση των οικονομικών συναλλαγών και του εμπορίου, ούτε ο επιφανειακός σε πολλά πολιτιστικός συγκρητισμός, ούτε μεμονωμένα πειράματα όπως εκείνο του ευρώ, αλλάζουν κάτι στην πραγματικότητα αυτή. Πρόδρομες “παγκοσμιοποιήσεις” η ανθρωπότητα έχει ζήσει πολλές, από τη μυκηναϊκή περίοδο ως εκείνην που προηγήθηκε του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλες έκαναν τον κύκλο τους και κατέρρευσαν, αφήνοντας πίσω τους συνήθως ερείπια.

Ο αποικιακός κόσμος του 19ου αιώνα, ο μοιρασμένος σε ελάχιστες αυτοκρατορίες, ήταν από πολλές πλευρές περισσότερο συνεκτικός από τον σημερινό. Την εποχή εκείνη, ο κάτοικος του Λίβερπουλ ή του Μάντσεστερ μπορούσε να εγκατασταθεί χωρίς πολλές διατυπώσεις στο Τορόντο, στην Καλκούτα, στο Γιοχάνεσμπουργκ ή το Σίδνεϋ. Σήμερα κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο. Πολύ πριν το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, υπήρξε στις αρχές του 20ού αιώνα η λατινική νομισματική ένωση, στην οποία και τότε η Ελλάδα ήταν μέλος. Σήμερα κανείς σχεδόν δεν θυμάται την ύπαρξή της.

Ιδεολογική αυταπάτη και παγκοσμιοποίηση

Ιδεολογική αυταπάτη είναι και η ιδέα ότι ένας τέτοιος κόσμος, ενοποιημένος, θα ήταν καλύτερος, ότι θα μας επέτρεπε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις κοινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, την υπερθέρμανση του κλίματος λ.χ., και την οικολογική κρίση. Αν μη τι άλλο, διότι τα περισσότερα από αυτά τα προβλήματα προκαλούνται ακριβώς από την παγκοσμιοποίηση και την πύκνωση του εμπορίου. Είναι οι διατροφικές συνήθειες των Ιαπώνων που θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρα οικοσυστήματα στις Νότιες Θάλασσες.

Είναι οι ταξιδιωτικές συνήθειες των Γερμανών που γεμίζουν τους ουρανούς με ρυπογόνα αεροσκάφη. Είναι οι καταναλωτικές συνήθειες των Αμερικανών που εξαντλούν τα υπερπολύτιμα αποθέματα πρώτων υλών για τα αγαπημένα τους γκάτζετ. Αν συνυπολογίσουμε το περιβαλλοντικό κόστος, το πραγματικό κόστος των προϊόντων και των υπηρεσιών που καταναλώνουμε με τόση ελαφρότητα είναι ανυπολόγιστα υψηλό. Απλώς, όπως τόσα άλλα, το έχουμε φορτώσει στα παιδιά μας – αν υποθέσουμε ότι εμείς οι ίδιοι αποδειχθούμε τυχεροί…

Ύστερα, ένας πολιτικά ενοποιημένος κόσμος, αν υποθέσουμε ότι μια μέρα επιβαλλόταν, δεν θα έμοιαζε με τη σημερινή ΕΕ, έστω και με τα μεγάλα κουσούρια της που όλοι γνωρίζουμε. Αλλά με τις αυτοκρατορίες του παρελθόντος. Κάποιοι λίγοι θα έπαιρναν τις αποφάσεις, και όλοι οι άλλοι θα έπρεπε να τις εφαρμόζουν, θέλοντας και μη. Στην διάρκεια των τελευταίων ετών στην Ευρώπη πήραμε μια πρόγευση αυτής της αλήθειας.

Τα υπερεθνικά σύνολα δεν είναι συμβατά με τη δημοκρατία για τον απλό λόγο ότι προϋπόθεση αυτής της τελευταίας είναι η ύπαρξη ενός δήμου, ενός λαού συνεπώς που τον συνέχει κάτι βαθύτερο και ουσιωδέστερο από ένα συνταγματικού τύπου κείμενο ή μια χάρτα δικαιωμάτων: μια βιωμένη ιστορική και εθνική συναλληλία. Τέτοιος δήμος ευρωπαϊκός, ικανός να νομιμοποιήσει μια ΕΕ δεν υπάρχει, ακόμη και οι θερμότεροι οπαδοί της το παραδέχονται. Άρα μια συγκεντρωτική πανευρωπαϊκή εξουσία δεν μπορεί να είναι δημοκρατική.

Τέλος, είναι ψευδαίσθηση ότι ένας ενιαίος κόσμος θα ήταν ειρηνικός, ότι θα καθιστούσε τους πολέμους αδύνατους. Οι συνεχείς και πολυαίμακτες στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, όταν η ηγεμονία τους ήταν αδιαμφισβήτητη και αποπειρώνταν να διαδώσουν τη δημοκρατία διά των όπλων, δείχνουν γιατί. Απλώς, όπως έλεγε ο Παναγιώτης Κονδύλης, τυχόν πολιτική ενοποίηση του πλανήτη τους πολέμους αυτούς θα τους μετέτρεπε σε “εμφυλίους”. Ακόμη και η περίφημη Pax Romana, ευφημισμός υπήρξε. Στη διάρκειά της οι λεγεώνες δεν έπαψαν ούτε στιγμή σχεδόν να μάχονται εντός ή εκτός του Imperium. Στο ιερό του Ιανού, οι θύρες του πολέμου έμεναν πάντα ανοιχτές.