Γιατί το ελληνικό κράτος δεν παίρνει στα σοβαρά την γενοκτονία – Με αφορμή το βιβλίο της Thea Halo

Η Thea Halo παρουσιάζει το πολύχρωμο εθνοτικό υπόστρωμα, η πολιτική που ασκήθηκε από την εποχή του Αβδούλ Χαμίτ έως τους Νεότουρκους και αργότερα τους κεμαλιστές. Υπάρχουν ξεχωριστά κεφάλαια για τη γερμανική συνενοχή στις αποφάσεις για την εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών, για τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ελληνοτουρκική σύγκρουση που κορυφώθηκε με την ήττα των ελληνικών στρατευμάτων και την καταστροφή της Σμύρνης.

Την μελέτη προλογίζει ο καθηγητής Adam Jones. Μεταξύ πολλών εύστοχων παρατηρήσεων, γράφει: «Το έργο της Thea Halo αποτελεί μια σφαιρική, ολοκληρωμένη, προσεκτικά τεκμηριωμένη μελέτη της αντι-χριστιανικής βίας που ξέσπασε σε ολόκληρη της Οθωμανική Αυτοκρατορία, στο διάστημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ευρύτερα. Κινητήριος μοχλός είναι η αποφασιστικότητα της Thea να διευρύνει το πλαίσιο της έρευνας σε αντίστοιχους χώρους, καθώς και να οξύνει την ενσυναίσθηση του ερευνητή και την προσοχή που δίνεται σε πληθυσμούς που υπέφεραν παρόμοια δεινά κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Το έργο δίνει έμφαση στη λεπτομέρεια, σε κρατά σε εγρήγορση κι σου ανοίγει τα μάτια: αποτελεί μια σημαντική συνεισφορά στη βιβλιογραφική παραγωγή σχετικά με το ζήτημα των γενοκτονιών».

Ούτε το όνομά μου…

Το νέο βιβλίο ανακάλεσε στη μνήμη τη πρώτη σημαντική συμβολή της Thea Halo, όταν με αφορμή την αληθινή ιστορία της μητέρας της, ανέδειξε την γενοκτονία που υπέστη ο ποντιακός ελληνισμός.

Η τραγική ιστορία της μητέρας της έγινε γνωστή με το βιβλίο “Not even my name» και υπότιτλο «From a death march in Turkey to a new home in America. A young girl’s true story of genocide and survival.” (“Ούτε καν το όνομά μου. Από την πορεία θανάτου στην Τουρκία σε ένα νέο σπίτι στην Αμερική. Η αληθινή ιστορία της Γενοκτονίας και της επιβίωσης ενός μικρού κοριτσιού”.) Το βιβλίο εκδόθηκε το 2000 από ένα μεγάλο εκδοτικό οίκο των ΗΠΑ και έγινε σύντομα μπέστ σέλερ.

Η Eυθυμία (Sano Halo) ήταν ένα από τα χιλιάδες παιδιά που χάθηκαν κατά τη διάρκεια της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής κατά τις πορείες θανάτους που οργάνωσαν οι κεμαλικοί κατά τη δεύτερη φάση της Γενοκτονίας. Βρέθηκε στο Κουρδιστάν και από ‘κει στο Λίβανο, απ’ όπου μετέβη με μυθιστορηματικό τρόπο στην Αμερική. Χάρη στις προσπάθειες της κόρης της Thea Halo κατάφερε να ξετυλίξει το κουβάρι της προσωπικής ιστορίας και να ανακαλύψει το χωριό τους Άγιο Αντώνιο της Κερασούντας. Ήταν ένα από τα εκατοντάδες χωριά που οι τσέτες του Τοπάλ Οσμάν ισοπέδωσαν κατόπιν κεντρικών οδηγιών για να χαθούν τα ρωμαίικα ίχνη στην περιοχή του Πόντου. Τα ίχνη όμως αυτά είναι ακόμα ορατά και ζωντανά πάνω στους ανθρώπους που επιβίωσαν από τη Γενοκτονία και από τα παιδιά τους και τα εγγόνια τους που αρνούνται να ξεχάσουν.

Η Thea Halo και οι Αρνητές της Γενοκτονίας

Η μελέτη αυτή της Thea Halo για τους μηχανισμούς δημιουργίας της σύγχρονης Τουρκίας αποτελεί στην πραγματικότητα μια αμερικανική μελέτη που έρχεται να προστεθεί σε μια σωρεία μελετών ξένων ιστορικών που μελετούν και τεκμηριώνουν το έγκλημα της Γενοκτονίας που διέπραξαν οι Νεότουρκοι και οι Κεμαλικοί κατά του συνόλου των μη μουσουλμανικών οθωμανικών κοινοτήτων (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων).

Η γνώση αυτή είναι πλέον δεδομένη και κατακτημένη από την γενοκτονολογική επιστήμη, που αποτελεί σήμερα έναν διακριτό κλάδο της ιστορίας. Έναν κλάδο που παράλληλα βασίζεται και στις υπόλοιπες ανθρωπιστικές επιστήμες. Το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός έχει ενταχθεί εδώ και δεκαετίες από τον αρμόδιο διεθνή οργανισμό IAGS σε μια από τις μεγάλες γενοκτονίες του 20ου αιώνα. Όμως, στην Ελλάδα αυτές που οι κατακτήσεις δεν φαίνεται να συγκινούν τους παραδοσιακούς ιστορικούς (αριστερούς και δεξιούς), που προέρχονται είτε από την τριτοδιεθνιστική ολοκληρωτική παράδοση, είτε από την συνειδητή προσπάθεια υποβάθμισης των γεγονότων και της προσφυγικής μνήμης όπως βιώθηκε από τις κυβερνήσεις και τους μηχανισμούς ιδεολογικής αναπαραγωγής μετά το 1930.

Έτσι στην Ελλάδα, ο ριζοσπαστικός προσφυγικός λόγος όπως διατυπώθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘80, αλλά και οι ιστορικές μελέτες που τεκμηρίωναν το έγκλημα της Γενοκτονίας κατά των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν έτυχαν της αναμενόμενης υποδοχής. Αντιθέτως, εκφράστηκε κατ’ αρχάς ένα ρεύμα Άρνησης που προσπάθησε να αμφισβητήσει διαστρεβλώνοντας τις νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις.

Οπότε στο ζήτημα αυτό στην Ελλάδα εκφράστηκε έντονα ένα από τα πλέον απεχθή σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα, που πρωτοεμφανίστηκαν με την Άρνηση του Ολοκαυτώματος από ιστορικούς, νοσταλγούς του ναζισμού. Στην Ελλάδα η Άρνηση της Γενοκτονίας, βασίστηκε στην εξίσωση του αίματος, της αιτιολόγησης των πράξεων των δραστών και της συκοφάντησης όσων συμβάλλουν στη διατήρηση της Μνήμης.

Οι εκφραστές του ανιχνεύονται σε ένα ευρύ πολιτικό φάσμα που εκκινεί από τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά και φτάνει έως το άλλο άκρο μιας ψευδώνυμης «ελευθεριακής Αριστεράς». Στη βάση του ρεύματος αυτού εντοπίζεται η ρατσιστική περιφρόνηση προς τους πρόσφυγες και τον αυτόνομο λόγο τους. Με μια έννοια αποτελεί σύγχρονη επιβίωση, μέσα σε μεταμοντέρνα λεοντή, της μεσοπολεμικής απέχθειας που προκαλούσαν στο συντηρητικό κόσμο οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Κύρια ρητορική αυτού του ρεύματος, που εμφανίστηκε κυρίως στα τέλη της δεκαετίας του ’90 και αποτέλεσε για κάποια χρόνια την καθεστωτική ιδεολογική έκφραση, είναι η αντιδιαστολή εθνικισμού-αντιεθνικισμού. Κατηγορώντας αυθαιρέτως και υπερβολικά κάθε διαφορετική άποψη ως «εθνικιστική», καπηλεύτηκαν τον όρο του «αντι-εθνικιστή» και κατάφεραν να υπερκεράσουν τους αντιπάλους τους στη διαχείριση τομέων του κράτους αλλά και κονδυλίων. Επί της ουσίας κατασκεύασαν με εντελώς παλιά στοιχεία μια νέα αφήγηση, που έθετε και πάλι εκτός των ορίων της ιδεολογικής νομιμότητας τις ερμηνείες των προσφύγων του 1922.

Μια πραγματικά μεγάλη συγγνώμη

Το 2001 η Sano Halo σε μια συνέντευξή της στο περιοδικό «Πανσέληνος»: «Οι Τούρκοι μου οφείλουν μια πολύ μεγάλη, πραγματικά μεγάλη συγγνώμη. Ούτε καν μια μικρή συγγνώμη, αλλά μια μεγάλη συγγνώμη, που πήραν μακριά μου όλους όσους αγαπούσα. Ότι είχα. Είχαμε τη γη μας, τα ζώα μας, τις αγελάδες μας, τις κότες μας, είχαμε τις δουλειές μας, και όμως μας έκαναν να πεθάνουμε στο δρόμο. Αυτό που έκαναν ήταν θηριώδες, να καταστρέψουν οικογένειες και περιουσίες. Δεν θα μπορούσα ποτέ μου να ξεχάσω. Θέλω να θυμάμαι την οικογένειά μου. Αλλιώς θα ήταν σα να ξεχνούσα τους ανθρώπους μου. Δε θα το κάνω ποτέ αυτό».