Η αφαιρετική τέχνη του έρωτα

Αν ο κόσμος μας ήταν ένα τεράστιο σπήλαιο που αντιλαλούσε απ’ τις άγριες διαμάχες ανθρώπων και ζώων, όπως στα χρόνια της Κατοχής* (χρόνια εφιαλτικά στον αγώνα των Ελλήνων για επιβίωση, καθώς χειρότερος εχθρός απ’ τον Γερμανό ήταν ο θάνατος από την πείνα), τότε ο έρωτας θα έπαιζε τον ρόλο του σφάγιου το οποίο θα προσφερόταν οικειοθελώς προς αποφυγή της αλληλοεξόντωσης και ειρήνευση των αντιμαχομένων.

Αυτή είναι η ”σκοτεινή” πλευρά του έρωτα, που προδίδει τη θυσιαστική πλευρά του. Πλευρά που κάνει πολλούς να τρομάζουν και να τον παρομοιάζουν με ”σφαγείο αιμάτων” φέρνοντας στο μυαλό τους εικόνες αποτυχίας της αγάπης τους. Εικόνες οι οποίες κατέληξαν σε θρηνητική ελεγεία (στο ”τραγούδι των αιμάτων”, που λένε). Ελεγεία που επιβεβαίωσε -στην περίπτωσή τους- το αδυσώπητο τέλος της ερωτικής σύνδεσης με φόντο τον αρχετυπικό συμβολισμό του έρωτά τους.

Η εκφοβιστική, θυσιαστική εικόνα του έρωτα έχει όμως και θιασώτες που προσφέρονται να τον βιώσουν σ’ όλα τα ”μήκη” και τα ”πλάτη” του, χωρίς να φοβούνται τις… ”εκδορές” του. Έτσι δεν αφήνουν ανεξερεύνητες περιοχές του ιδιαίτερα θελκτικές, όσο μένουν βέβαια απρόσιτες και μυστηριώδεις… Όπερ μεθερμηνευόμενον υπό την ευρεία του έννοια, σημαίνει ότι -όταν λέμε ότι αγαπάμε κάποιον- οδηγημένοι απ’ το ένστικτο, τη συγκίνηση και την έλξη που μας προκαλούν η εξωτερική του εμφάνιση, οι ιδέες, η λογική και η συναισθηματική προσφορά του – στην ουσία στεκόμαστε στην επιφάνεια (την ορατή πραγματικότητα ) και το μυστήριο που εκπέμπει.

Κι αυτό το τελευταίο είναι που ασκεί την μεγαλύτερη γοητεία. Ως εκ τούτου, μόνο αμελητέο δεν είναι, γιατί αποτελεί την κινητήρια δύναμη του έρωτα. ”Γεμίζει” με λίγο φως και πολλές αστραπές μυστικής ενόρασης, φαντασίας και… ιδιοφυΐας την εικόνα που έχουμε για το αντικείμενο του έρωτά μας. Εικόνα πλαστή, ενίοτε, που ξεσκεπάζει ωστόσο μπροστά μας την φαντασμαγορία της ζωής.

Ταξίδι στην μαγεία της ύπαρξης

Φαντασμαγορία που νιώθει συνήθως ένας ποιητής, ένας ζωγράφος, γλύπτης ή μυθιστοριογράφος -ένας καλλιτέχνης γενικότερα- ή ένας ερωτευμένος άνθρωπος, χωρίς να έχει απαραίτητα κάποιο απ’ τα παραπάνω προσόντα. «Η φτερωτή λέξη “ποιητής” φανερώνει έναν διαφορετικό τρόπο του “είναι”, μια υπέροχη μορφή ανθρώπινου, κάτι που συνδέεται μυστηριωδώς με τον μύθο και την μαγεία», λέει ο Αυστριακός μυθιστοριογράφος Στέφαν Τσβάιχ. Μόνο που τη μαγεία αυτή δεν τη νιώθει αποκλειστικά ο εκπρόσωπος της Τέχνης, αλλά κάθε ερωτευμένος άνθρωπος, τον οποίο η μαγεία του έρωτα μετατρέπει σε ”φτερωτό ποιητή”. Του δίνει φτερά να πετάξει σε άγνωστους κόσμους, μυστηριώδεις, μεταφυσικούς, όπου τον πρώτο λόγο έχουν η ψυχή και τα ένστικτα.

Σ’ αυτούς τους άγνωστους κόσμους, που κινούνται ανάμεσα στα περασμένα χρόνια (ιστορία) και την αχρονία της μεταφυσικής περιοχής, ενδέχεται να ανακαλύψουμε ότι δεν αγαπάμε πραγματικά το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας, αλλά την προέκτασή του στον κόσμο των υποσυνείδητων αναγκών μας, ο οποίος το ειδωλοποίησε. Ενδέχεται να ανακαλύψουμε, δηλαδή, ότι είμαστε ερωτευμένοι με το αψεγάδιαστο είδωλο του αγαπημένου προσώπου μας. Γι’ αυτό και, όταν από είδωλο γίνει πραγματικότητα, παύουμε να το αγαπάμε. Άρα η μαγεία, η αίγλη, έχει να κάνει με την απόσταση. Όσο πιο μακριά μας βρίσκεται το όραμα του ειδώλου, τόσο πιο θελκτικό γίνεται σε μας.

Έτσι εξηγούνται οι έρωτες μακρών αποστάσεων, που -αν δεν σβήσουν στον χρόνο λόγω φθοράς (κατά το ”μάτια που δε βλέπονται γρήγορα λησμονιούνται”)- δεν αποκλείεται να εξελιχθούν σε έρωτες της ψυχής, γιατί έχουν προλάβει εν τω μεταξύ οι πρωταγωνιστές τους να απαρνηθούν το ”εγώ” τους. Το ”εγώ” είναι σίγουρο πως σκοτώνει τον έρωτα, γιατί του προσθέτει όλα τα ξένα στοιχεία που βρίσκονται στον αντίποδα του ιδεατού, το οποίο αναζητά η ψυχή του καθένα. Του προσθέτει τον εγωισμό, τη βολή, τη συνήθεια, την κτητική διάθεση (ζήλια), τον οίκτο, τη ματαιοδοξία και τις νοσηρές εξαρτήσεις.

Όλα αυτά, δηλαδή, που λειτουργούν ως ”παράσιτα” και αντενδείκνυνται για τη διατήρηση της ερωτικής σχέσης. Πολύ περισσότερο, όταν η προσωπικότητα -επαναπαυμένη στη βολή, τη συναισθηματική ”αγρανάπαυση”- καλύπτει συν τω χρόνω την ακαταλληλότητά της εκδηλώνοντας στοιχεία βίαιης συμπεριφοράς, χυδαιότητας, επιπολαιότητας και ανειλικρίνειας. Στοιχεία, με άλλα λόγια, της ασημαντότητάς της. Αν όμως αφαιρεθούν απ’ τον έρωτα όλα τα παραπάνω αρνητικά στοιχεία (δείγμα της αφαιρετικής τέχνης του έρωτα), τότε θα αναδειχθεί η ουσία του, ο αληθινός ”εαυτός” του.

Αυτός που κρύβει μέσα του την άνευ όρων αγάπη. Την αγάπη της προσφοράς, του ”δούναι και λαβείν” ως τον άπειρο τόπο συνάντησης των δυο παραλλήλων, όπου αναζητούν καταφύγιο οι ανυπεράσπιστοι έρωτες ”Πληθυντικού Αριθμού”** οι οποίοι αποθεώνουν τον έναν και ουσιαστικό στη ζωή τους!.. Τον πανίσχυρο έρωτα απέναντι στην απάνθρωπη σκληρότητα, την κενότητα και τις προκλήσεις των καιρών μας. Απέναντι στους αστάθμητους παράγοντες που υψώνονται ως εμπόδια και τείνουν να καταπιούν την αγάπη.

Το αιώνιο αρχέτυπο της ψυχής

Τείνουν να καταπιούν το τέλειο που ενσαρκώνει αυτή και συνοψίζεται στον ορισμό του Πλάτωνα για τον έρωτα: «Έρως είναι ο πόθος της ψυχής προς το αιώνιο αρχέτυπό της». Στην Πλατωνική εκδοχή για τον έρωτα, άλλωστε, στηρίζεται ο μύθος της ”αδελφής ψυχής”. Ο μύθος του άλλου μισού του κάθε ανθρώπου, που πρωτοακούστηκε στο ”Συμπόσιο” του Πλάτωνα. Το πλάσμα με τα τέσσερα χέρια, τα τέσσερα πόδια και τα δύο κεφάλια της ιστορίας (που παραπέμπει συνειρμικά σε σιαμαία δίδυμα, με τη διαφορά ότι αυτά γεννιούνται από σαρκικό έρωτα και δεν γονιμοποιούνται από το έδαφος όπως στην Πλατωνική αλληγορία) ήταν τόσο ισχυρό εν τη ενώσει του, ώστε το φοβήθηκε μέχρι κι ο Δίας ακόμα. Γι’ αυτό και το διχοτόμησε κάθετα χωρίζοντάς το σε δυο ανθρώπινες μορφές. Έτσι δημιουργήθηκε το ζευγάρι…

Το ζευγάρι των αδελφών ψυχών, που συμβολίζει το καθολικό αίσθημα της αγάπης. Μιας αγάπης η οποία, στην ελληνική περίπτωση, αναβαθμίζει την πορεία του Έλληνα προς το τέλειο. Και το τέλειο είναι η ταύτιση της αγάπης με τον έρωτα στην ”ένυλη” μορφή του. Τη μορφή, δηλαδή, που έχει υλική ”υπόσταση” και — σμίγοντας με την αγάπη — προσθέτει στο ωραίο (το σαρκικά ποθητό) το ιερό και το αληθινό!..

Αυτό που πέτυχε στην ουσία ο Πλάτωνας είναι να προσθέσει στην αρχαιοελληνική έννοια του έρωτα (που αφορά στη σεξουαλική έλξη και ορμή χωρίς απαραίτητη προϋπόθεση την αμοιβαιότητα των συναισθημάτων) την παρεμβολή-λειτουργία της ψυχής. Έτσι ο έρωτας, από την μανία για το κάλλος και τον εναγκαλισμό του με τον αισθητό (υλικό) κόσμο, μεταβαίνει σταδιακά (σύμφωνα με την φιλοσοφική θεώρηση του Πλάτωνα) στον πνευματικό κόσμο, όπου κυβερνούν η ψυχή και οι ιδέες. Ο έρωτας, ουσιαστικά, ακολουθεί επαγωγική πορεία εξέλιξης στον Πλάτωνα: από το μερικό στο γενικό ή, άλλως πώς, από τη μερικότητα του αισθητού κόσμου στην πληρότητα της σύλληψης του κόσμου των ιδεών!..

”Μεσάζοντα”, ενεργοποιητικό ρόλο μεταξύ ιδεατότητας του κάλλους (που είναι ορατό και στον αισθητό και στον ιδεατό κόσμο) και αισθησιακής ομορφιάς παίζει η ερωτική έλξη, η οποία είναι σαρκική και συναισθηματική μαζί, γιατί μπαίνει στη μέση και το ψυχολογικό μυστικό της.
Αυτό που συνδιαμορφώνει την ανατομία του παθιασμένου έρωτα. Του έρωτα ο οποίος για πολλούς είναι ψευδαίσθηση που πηγάζει από την ανάγκη να είναι ερωτευμένος κάποιος με τον… έρωτα (βλ. ορισμό πάθους από Άγιο Αυγουστίνο) και όχι, κατ’ ανάγκη, με τον σύντροφό του. Κάτι μάλλον συνηθισμένο στην εποχή μας. Εποχή των ψευδαισθήσεων και των ”παγωμένων συναισθημάτων” υπό την ομπρέλα της πολιτικής ή θρησκευτικής νομιμότητας. Εποχή κατά την οποία η ψυχική ανάπτυξη υπολείπεται της σωματικής, καθώς κυριαρχεί το πάθος και η λαγνεία σε βάρος των ψυχικών διαστάσεων του έρωτα…

---

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ

*Έτσι παρομοιάζει τις άγριες μέρες και νύχτες της Κατοχής στο υποβλητικό και απόκοσμο διήγημά του ”Το φλεμόνι” ο διηγηματογράφος Γεράσιμος Γρηγόρης.

** Βλ. ποίημα Κικής Δημουλά: Ο Πληθυντικός Αριθμός.