Η ανομία των ελίτ και τα Paradise Papers

του Δημήτρη Σκουτέρη  – 

Σε πρωταγωνιστή του δημόσιου βίου αναδείχθηκε προσφάτως ο όρος “ανομία”. Με αυτόν ασχολήθηκαν πολιτικοί, δημοσιολογούντες, αναλυτές, δημοσιογράφοι, που συνήθως, συνειδητά ή ασυνείδητα, εξετάζοντας το μέρος εξάγουν συμπεράσματα για το όλον. Υποπίπτουν, δηλαδή, στο αποκαλούμενο “σφάλμα σύνθεσης”. Το τελευταίο στην ουσία δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα λογικό και πολιτικό ατόπημα, προκειμένου να υπηρετηθεί ο ανομολόγητος στόχος του ιδεολογικού χειρισμού της κοινής γνώμης.

Την ανομία ως κοινωνιολογική έννοια εισήγαγε ο  Εμίλ Ντιρκάιμ (από τους θεμελιωτές της κλασικής Κοινωνιολογίας). Σύμφωνα με το Γάλλο κοινωνιολόγο, σε καταστάσεις ανομίας εκλείπουν οι σαφείς ρυθμίσεις, οι κανόνες και τα αξιακά πρότυπα που καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας. Το φαινόμενο της ανομίας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της κοινωνίας. Αυτό γιατί είναι πιθανόν να επιφέρει τον κοινωνικό κατακερματισμό και τη διάσπαση της συλλογικής συνείδησης, όταν το επιθυμητό είναι η κοινωνική συνοχή (απαραίτητη για την επιβίωση της κοινωνίας). Επίσης, μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Η ανομία παρουσιάζεται σε εποχές είτε μεγάλης ακμής είτε μεγάλης ύφεσης. Η γένεσή της συνδέθηκε δε από τον Ντιρκάιμ με την ύπαρξη του καπιταλισμού – και μάλλον δικαίως. Ως χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, η ανομία καταλήγει στην περιφρόνηση του κοινωνικού συνόλου και την πλήρη απορρύθμιση, θίγοντας τελικά τους αδύναμους, προς όφελος των ολίγων, των ισχυρών, των ελίτ.

Χέρι χέρι ανομία και καπιταλισμός

Το φαινόμενο της ανομίας αναφέρεται σε αποδόμηση των κοινωνικών κανόνων, με τις δραστηριότητες των μελών της κοινωνίας να μην ελέγχονται από τα αξιολογικά πρότυπα. Τα άτομα δεν μπορούν να βρουν τη θέση τους στην κοινωνία, γιατί ελλείπουν οι σαφείς κανόνες. Οι απότομα μεταβαλλόμενες συνθήκες και η προσπάθεια προσαρμογής σε ένα ασαφές περιβάλλον οδηγούν σε δυσαρέσκεια, συγκρούσεις και παραβατική συμπεριφορά.

Βασιζόμενος στο έργο του Ντιρκάιμ, ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον, χρησιμοποιεί την έννοια “δομική ανομία” προκειμένου να περιγράψει και να εξηγήσει την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά. Περιγράφει, μάλιστα, την ανομία ως διάλυση της πολιτισμικής και κοινωνικής δομής. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει ξεκάθαρη διάσταση μεταξύ των πολιτισμικών αξιών και στόχων μιας ομάδας και των κοινωνικών δυνατοτήτων των μελών της, τα οποία καλούνται να δράσουν σύμφωνα με αυτές: η κοινωνική δομή διαλύεται και η ανομία εμφανίζεται.

Είναι κοινή διαπίστωση, επομένως, ότι η ανομία σχετίζεται άμεσα με τη χρόνια ανυπαρξία ισχυρών συνεκτικών αξιών, την ανεπαρκή λειτουργία των δομών του κράτους, των υπερεθνικών οργανισμών, της κοινωνίας, τη διάσταση μεταξύ ατόμου και κοινωνικού συνόλου ή/και ομάδας, καθώς και τους χαλαρούς, έως ανύπαρκτους, ηθικούς και δικαιϊκούς περιορισμούς, που θέτουν περιοριστικό πλαίσιο στις ανομικές συμπεριφορές.

Σύμφωνα δε με τον καθηγητή Πάρι Τσάρτα, ορισμένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά της κοινωνικά άνομης συμπεριφοράς είναι:

• Τα υψηλότατα ποσοστά φοροδιαφυγής.
• Η διαφθορά στη λειτουργία και τις συναλλαγές του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα.
• Η απαξίωση της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος.
• Η απόλυτη υποτίμηση του τρόπου λειτουργίας, αλλά και της απονομής δικαιοσύνης (βασικό παρεπόμενο της έλλειψης εμπιστοσύνης του πολίτη προς αυτήν).

Τα Paradise Papers

Τετρακόσιοι δημοσιογράφοι επεξεργάστηκαν επί μήνες 13,4 εκατομμύρια ντοκουμέντα. Εκατόν είκοσι πολιτικοί από 50 χώρες, τουλάχιστον 100 πολυεθνικές και γνωστές για το αμαρτωλό τους παρελθόν εταιρείες, όπως η Siemens, εμφανίζονται ως εμπλεκόμενοι στα επονομαζόμενα Paradise Papers. Ακόμα και μέλη της κυβέρνησης Τραμπ, κροίσοι, ολιγάρχες, η βασίλισσα της Αγγλίας, επιφανείς οικογένειες περιλαμβάνονται στη συγκεκριμένη λίστα.

Στόχος τους, η αποφυγή φορολόγησης των κερδών τους. Τα κέρδη δηλώνονται στις χώρες με τους χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές και τα χρέη δηλώνονται αλλού. Οι διαδικασίες μέσω υπεράκτιων εταιρειών κινούνται στα όρια(;) της νομιμότητας, ή καλύτερα είναι νομότυπες.

Πρόκειται, τελικά, για νομότυπες πλην εγκληματικές, σε βάρος της κοινωνίας, διαδικασίες. Το δε έγκλημα είναι διαρκές. Προφανώς, δεν θα μπορούσε να συντελεστεί το όποιο ηθικά καταδικαστέο έγκλημα αν δεν υπήρχαν και συνεργοί – οι πρόθυμες χώρες, με τους συγκεκριμένους πολιτικούς. Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη ότι τα αρχεία προέρχονται από φορολογικούς παραδείσους που ελέγχονται από τη Βρετανία. Μήπως γι’ αυτό δεν έσπρωξαν την πλειοψηφία των Βρετανών να ψηφίσει υπέρ του Brexit;

Αλλά και κάποιοι Ευρωπαίοι που κουνούσαν το δάκτυλο στους “τεμπέληδες Έλληνες”, που απειλούσαν με Grexit και διάφορα τέτοια φαιδρά, μήπως θα πρέπει πλέον να απολογηθούν για τη συνενοχή τους στο διαρκές αυτό έγκλημα;

• Εμπλέκεται ή όχι η Ολλανδία, που επέτρεψε στην αμερικανική εταιρεία Nike να επωφεληθεί από ένα νομικό παραθυράκι για να μειώσει στο 2% τους φόρους επί των κερδών της, από 25% που είναι ο μέσος όρος για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις;
• Εμπλέκεται ή όχι το Λουξεμβούργο, το οποίο είχε και παλαιότερα εμπλακεί στο σκάνδαλο LuxLeaks, όταν αποκαλύφθηκε ότι παρείχε σε μεγάλες εταιρείες προνομιακή φορολογική μεταχείριση;
• Εμπλέκεται ή όχι η Γερμανία μέσω εταιρειών, όπως η Sixt, τα Γερμανικά Ταχυδρομεία (Deutsche Post), η αλυσίδα ξενοδοχείων Eininger, η Siemens, η ασφαλιστική εταιρεία Allianz, η φαρμακευτική εταιρεία Bayer και η Deutsche Bank, αλλά και μέσω του πρώην καγκελάριου Γκέρχαρντ Σρέντερ;

Ποιος ωθεί στην ανομία κ. Μητσοτάκη;

Ως γνωστόν, στα Paradise Papers εντοπίστηκε και το όνομα της Μαρέβας Μητσοτάκη (λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;). Ναι, της συζύγου του Έλληνα πολιτικού (υπό αναμονή πρωθυπουργού, κατά δήλωσή του), ο οποίος χάλαγε τον κόσμο πριν δέκα ημέρες για την… ανομία που επικρατεί στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή που η offshore της κ. Μητσοτάκη καταγράφεται στα Paradise Papers.

Κύριε Μητσοτάκη, ποιος κατευθύνει, λοιπόν, το μέσο πολίτη σε κοινωνικά άνομη συμπεριφορά; Τι παράδειγμα δίνετε; Μήπως θα πρέπει όλοι οι πολίτες να αιτηθούμε από τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης αυτό που ο επικεφαλής των Εργατικών στη Βρετανία Τζέρεμι Κόρμπιν αιτήθηκε από τη βασίλισσα Ελισάβετ; Δηλαδή, «οποιοσδήποτε βάζει χρήματα σε φορολογικούς παραδείσους για να αποφύγει τη φορολογία στη Βρετανία -και προφανώς πρέπει να γίνουν έρευνες- θα έπρεπε να κάνει δύο πράγματα: όχι μόνο να απολογηθεί, αλλά και να αναγνωρίσει τι κάνει στην κοινωνία μας».

Και αυτό, γιατί ούτε μαζί τα φάγαμε, ούτε μαζί διαπράττουμε φοροαποφυγή, ούτε είμαστε εμείς που ευθυνόμαστε για τα χρέη της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ. Είμαστε, όμως, εμείς που πληρώνουμε αυτά τα χρέη μέσω των φόρων, αφού δεν διαθέτουμε offshore. Επίσης, δεν είμαστε εμείς που οδηγήσαμε στην αποδιάρθρωση της παραγωγικής ικανότητας της χώρας ούτε είμαστε εμείς που ανεβάσαμε το χρέος της σε δυσθεώρητα ύψη.

Υπενθυμίζεται ότι, το εξωτερικό χρέος, από 28% που ήταν το 1989, έφθασε στο 80% το 2009, επί κυβερνήσεως ΝΔ, με αποτέλεσμα να γίνει η χώρα έρμαιο στα χέρια των ξένων δανειστών και όμηρος της καταστροφικής πολιτικής τους. Αν όλα αυτά δεν συνιστούν ανομικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές από ένα σαθρό και πεπαλαιωμένο πολιτικό σύστημα, τότε πράγματι έχει δίκιο ο Κυριάκος Μητσοτάκης να κάνει λόγο για εκτεταμένη ανομία.