Η απάτη της νεωτερικότητας που μετέτρεψε τον άνθρωπο σε θηρίο

Γράφει η Ευαγγελία Κοζυράκη * – 

Κατά τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό ον: «Ο μεν ουν τον νόμον κελεύων άρχειν δοκεί κελεύειν άρχειν τον θεόν και τον νουν μόνους, ο δ’ άνθρωπον κελεύων προστίθησι και θηρίον» (Αριστοτέλης, Πολιτικά 1297α)

Η αναντίρρητη αυτή παραδοχή σημαίνει πως, για να ζήσει ο άνθρωπος έξω από τη θεμελιώδη κοινωνία της πόλης, θα πρέπει είτε να θεοποιηθεί είτε να θηριοποιηθεί, αφού μόνον ο θεός και το θηρίο είναι α-πολιτικά όντα. Ο άνθρωπος ωστόσο έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ιστορίας του ανελεύθερος, υπό συνθήκες άλλοτε πρωτόγονες κι άλλοτε δουλοπαροικιακές. Τι ήταν λοιπόν αυτό που άλλαξε το ρου της ιστορίας και κάποια στιγμή βρέθηκε ο άνθρωπος να ζει σε καθεστώς ελευθερίας;

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι η έννοια της ελευθερίας είναι πολυδιάστατη και εκτείνεται πέραν της προφανούς αντιδιαστολής της προς την ανελευθερία, στο περιεχόμενο αυτό καθαυτό της ελευθερίας που βιώνουμε σε μια δεδομένη χρονική στιγμή ή θέλουμε να έχουμε στο σύνολο του προσωπικού και κοινωνικού μας βίου. Ο άνθρωπος αναγκαστικά ζει στην εποχή του και κάθε εποχή έχει τις δικές της κοινωνικοπολιτικές προδιαγραφές. Έτσι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να ζει ούτε να σκέπτεται όπως ο πρωτόγονος ή ο δουλοπάροικος πρόγονός του.

Η ατομικότητα και η συλλογικότητα του ανθρώπου είναι αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες. Οτιδήποτε συμβαίνει στην προσωπική μας ζωή δεν είναι ανεξάρτητο του κοινωνικού μας βίου και αντίστροφα ο τελευταίος επιδρά καταλυτικά στον τρόπο σκέψης και στην ψυχολογία ενός εκάστου εξ’ ημών. Συνεπώς, η γνώση του αληθούς περιεχομένου των εννοιών της ελευθερίας και της δημοκρατίας, είναι πρωταρχικής σημασίας για την αντίληψη των πραγμάτων και την κατανόηση της εποχής που βιώνουμε καθώς και εκείνης που επιθυμούμε να ζήσουμε.

Η απάτη της νεωτερικότητας

Όπως μαρτυράει η ετυμολογία της λέξεως “στενοχώρια”, δηλαδή στενότητα χώρου, αυτό ακριβώς βιώνουμε καθημερινά ως κυρίαρχο συναίσθημα στην προσωπική μας ζωή, το οποίο αναπόφευκτα μας οδηγεί σε κοινωνική παραίτηση και αδυναμία αντιμετώπισης των προβλημάτων μας. Ορισμένοι εξ’ ημών καταφεύγουμε για λύσεις στους ψυχολόγους ενώ άλλοι για παρηγοριά στην Εκκλησία.

Η ενδεικνυόμενη “θεραπεία” ωστόσο δέον να εξευρεθεί υπό το πρίσμα της ένταξης του ατομικού εντός του συλλογικού γίγνεσθαι. Εδώ υπεισέρχεται η ευθύνη της νεωτερικότητας η οποία διαμόρφωσε και επέβαλε το καθεστώς της ενιαίας σκέψης του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, εξαπατώντας τον σύγχρονο άνθρωπο αναφορικά με τα πολιτικά κίνητρα του διαφωτισμού, που δεν ήταν παρά η απελευθέρωση των δουλοπαροίκων και η εξόδιος μετάβαση των κοινωνιών από το δεσποτικό στο ελληνικό/ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα.

Για την επίτευξη αυτού του στόχου, οι στοχαστές του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα ανέτρεξαν αναγκαστικά στον πολιτισμικό πλούτο του ελληνικού κόσμου και στις δημοκρατικές διδαχές της αρχαιοελληνικής γραμματείας, από την οποία ωστόσο δανείστηκαν τις έννοιες δημοκρατία, ελευθερία, ισηγορία, δικαιοσύνη κ.ο.κ., αφαιρώντας το αληθές περιεχόμενό τους και νοηματοδοτώντας τις σύμφωνα με το πολιτικό πρόταγμα και τις κοινωνικές ανάγκες που καλούνταν να εξυπηρετήσουν τότε.

Τεχνηέντως λοιπόν αποσιωπήθηκε ή παραποιήθηκε ως τις μέρες μας η αριστοτελική αρχή του “το μη άρχεσθαι υπό μηδενός”, η οποία επ’ ουδενί σημαίνει αναρχία, τουναντίον σημαίνει τη δυνατότητα του ανθρώπου να αυτοκαθορίζεται σε όλα τα πεδία του βίου του, ατομικού, κοινωνικού και πολιτικού. Αντ’ αυτής, η διαφωτισμένη νεωτερικότητα μάς έχει πείσει ότι εφόσον απολαμβάνουμε έστω αυτονομία στην προσωπική μας ζωή, παρέλκει ως περίπου επικίνδυνη, η κοινωνική και η πολιτική μας ελευθερία.

Οι τελευταίες αυτές έχουν αντικατασταθεί από τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα (πχ. απεργίας, διαδήλωσης κ.λπ.), τα οποία αποτελούν νομικά πλάσματα της νεωτερικότητας. Πρόκειται για ένα πλέγμα στρεβλής ιδεολογίας που μας το παρουσιάζουν ως πολιτική επιστήμη οι θιασώτες της νεοτερικής εποχής προκειμένου να μας πείσουν ότι σήμερα έχουμε αντιπροσωπευτική δημοκρατία, δηλαδή ότι ζούμε ταυτόχρονα σε καθεστώς αντιπροσώπευσης και δημοκρατίας, που μόνο ως εκ θαύματος θα μπορούσε να συμβεί.

Η μετατροπή του ανθρώπου σε θηρίο

Δεν υπάρχει λοιπόν μεγαλύτερο ψεύδος και βαρύτερη απάτη απ’ αυτήν που διέπραξε η νεωτερικότητα εις βάρος του πολιτικού ανθρώπου, καθώς είναι φύσει αδύνατον να ενυπάρχουν σε ένα, τρία διαφορετικά μεταξύ τους πολιτεύματα, ήτοι το παρόν της αιρετής Μοναρχίας –με τον πρωθυπουργό ή πρόεδρο να αποφασίζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό για την περιθωριοποιημένη και στριμωγμένη σε θέση ιδιώτη κοινωνία–, αυτό της Αντιπροσώπευσης –με τη σαφή διάκριση της θεσμικά συντεταγμένης “εντέλλουσας κοινωνίας” από το εντελλόμενο, ελεγχόμενο και ελευθέρως ανακαλούμενο πολιτικό σύστημα–, και αυτό της Δημοκρατίας – με τη συγκροτημένη σε δήμο κοινωνία να ιδιοκατέχει το σύνολο του πολιτικού συστήματος και να ασκεί νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική αρμοδιότητα.

Η αιτία λοιπόν της μετατροπής του σύγχρονου ανθρώπου σε θηρίο εκ του “παρά φύσιν” αποκλεισμού του από τον πολιτικό βίο και του εγκιβωτισμού του σε καθεστώς ιδιωτείας, ανάγεται στην εντός της Δύσεως επικράτηση του πολιτικού προτάγματος του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και της συναφούς διαστρεβλωτικής νεωτερικής ιδεολογίας.

Μια επικράτηση που συνέβη εις βάρος του ανθρωποκεντρικού κεκτημένου του ελληνικού κόσμου που είχε επίκεντρο την δημοκρατική αυτοθέσμιση των ελληνικών πόλεων/κρατών, καθόλη την μακραίωνη ιστορία του Ελληνισμού από την κλασσική αρχαιότητα, κατόπιν τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, μέχρι την ολοκλήρωση της κοσμοσυστημικής μετάβασης και μεταστέγασής του στην Βυζαντινή Οικουμένη, όπου επιτεύχθηκε η συμπολιτειακή οργάνωση Ελλήνων και Ελληνιζόντων (των μετεχόντων δηλαδή της ελληνικής παιδείας) με όρους εταιρικής οικονομίας και εθνικής συνέργειας μεταξύ της άρχουσας Μητρόπολης και των επιμέρους πόλεων/κοινών.

Ιδίως για εμάς τους νεοέλληνες, οι συνέπειες της κατίσχυσης του δυτικού διαφωτισμού είναι βαρύτερες καθώς δεν υπήρξαμε ποτέ στην ιστορία μας μάζες δουλοπαροίκων αλλά ανέκαθεν διαθέταμε εθνική συνείδηση, συλλογική ταυτότητα και πολιτική ατομικότητα, ακόμη και κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας όπου το πρόταγμα των επαναστατημένων Ελλήνων ήταν αφενός η εθνική απελευθέρωση κι αφετέρου η πολιτική συγκρότηση του διασκορπισμένου σε τρεις αυτοκρατορίες ελληνικού κόσμου, στη μεγάλη κλίμακα του εθνοκράτους.

Η αποτυχία ωστόσο στον τρόπο που έγινε η Επανάσταση οδήγησε στην συντριπτική ήττα του Ελληνισμού, από τον οποίο ο μεν ελλαδικός εγκλείστηκε σ’ ένα θνησιγενές κρατίδιο βαυαρικής απολυταρχίας, ο δε μείζων ελληνισμός αφέθηκε βορά στους αλλοεθνείς βαρβάρους, και συν τω χρόνω σφαγιάστηκε, λεηλατήθηκε, εκτοπίστηκε και τελικώς εξέλειψε, με ευθύνη του κράτους των Αθηνών.

Κατά λογική ακολουθία αλλά και σύμφωνα με την νομοτελειακή πορεία των πραγμάτων, η σημερινή μεταβατική εποχή μας σηματοδοτεί την επανεκκίνηση της κοσμοϊστορίας και την μετάβαση των δυτικών κοινωνιών στο μέλλον με όρους “αριστοτελικής ελευθερίας και δημοκρατίας”. Σε όλους εμάς εναπόκειται η επιλογή του τρόπου της κοσμοσυστημικής μετάβασης, ώστε να μην επαναληφθούν τα ολέθρια λάθη του παρελθόντος.

---

*Η Ευαγγελία Κοζυράκη είναι δικηγόρος, ειδική επιστήμων Συνηγόρου του Καταναλωτή.