Η Δύση και το Ουκρανικό – Τί λέει η γυάλινη σφαίρα

Αυτός ο χρόνος ξεκίνησε με “εκπλήξεις” και βρίσκεται στο μέσον μιας διαδικασίας με δυσοίωνες εξελίξεις. Για κάποιους που θεωρούνται καταστροφολόγοι, απαισιόδοξοι, πραγματιστές, ίσως συντηρητικοί, δεν ήταν έκπληξη, ούτε η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, ούτε ο πληθωρισμός που εξαίφνης έγινε μπαμπούλας για τις κεντρικές τράπεζες, ούτε το κόστος της ενέργειας που τινάζει στον αέρα την οικονομία της Ευρώπης, ούτε η πτώση των χρηματιστηρίων, ούτε η επισιτιστική κρίση.

Αυτό όμως που έχει πραγματικά καταπλήξει και ίσως εξουθενώσει όποιον διαθέτει ψήγματα λογική, είναι η απύθμενη ανικανότητα των ηγετών της ‘Δύσης”. Βιώνουμε το γεγονός πως οι ηγεσίες της Ευρώπης και των ΗΠΑ έχουν πάθει μια ομαδική παράκρουση, την οποίαν επιτείνουν με μια χυδαία προπαγάνδα, τόσο καλά ενορχηστρωμένη, ώστε την έχουν πιστέψει και οι ίδιοι!

Σήμερα ζούμε αυτό που κάποιοι ιδεοληπτικοί εγκέφαλοι θεωρούν ως το απαύγασμα της σοφίας δεκάδων δεξαμενών σκέψεως, της αρχής πως οι δυτικές “αξίες” είναι ηθικά οι μόνες ικανές να σώσουν το ανθρώπινο γένος από τη δυστυχία και πως τα οκτώ περίπου δισεκατομμύρια των ανθρώπων πάνω στον πλανήτη έχουν ως μόνο μέλημά τους τις συζητήσεις για τους τρανσέξουαλ, το δικαίωμα των παιδιών να διαλέγουν φύλο, και να προσπαθούμε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο ευτυχισμένοι στο σύντομο διάστημα της ζωής μας, χωρίς βέβαια  να έχουμε προσδιορίσει τι ακριβώς ή έστω περίπου τι είναι  ευτυχία, παρά να την αποδίδουμε μόνο σε χρήματα και σεξ.

Διάλυση των κοινωνιών

Μετά από το τελευταίο επεισόδιο μαζικής δολοφονίας σε ένα δημοτικό στο Τέξας από έναν δεκαοκτάχρονο, όλοι ξιφούλκησαν εναντίον των νόμων περί όπλων στις ΗΠΑ. Στα πολλά χρόνια που έζησα εκεί, τα όπλα πωλούντο από σουπερμάρκετ, έως σταθμούς βενζίνης. Τις δεκαετίες από το ’50 έως και το 2000 δολοφονίες και χρήσεις όπλων για εγκλήματα έβριθαν. Μαζικές δολοφονίες όμως και κυρίως από νέους ανθρώπους, όχι. Το φαινόμενο έγινε μια μάστιγα την τελευταία δεκαετία και φαίνεται πως βασίζεται στους νόμους περί οπλοκατοχής.

Θεωρώ τους νόμους αυτούς απαράδεκτους για μια πολιτισμένη χώρα, αν οι ΗΠΑ είναι μια πολιτισμένη χώρα πια, αλλά το φαινόμενο των μαζικών δολοφονιών δεν το αποδίδω μόνο στην ανεξέλεγκτη οπλοκατοχή, αλλά κυρίως στη διάλυση της αμερικανικής κοινωνίας. Διάλυση της οικογένειας, διάλυση των δομών ιεραρχίας με τις γνωστές ισοπεδωτικές αντιλήψεις για όλους και για όλα, την εξαφάνιση από κάθε συζήτηση των εισοδηματικών αβυσσαλέων διαφορών (ο παραγωγικός καπιταλισμός δεν είναι ο λόγος τέτοιων διαφορών) μεταξύ εργαζομένων και διευθυντών, με πρόσχημα τα δικαιώματα της κάθε είδους μειονότητας και την εξαφάνιση του ιερού από το προσκήνιο της οποιασδήποτε προσωπικής η συλλογικής ενατένησης, στο βωμό της κοσμικής αντίληψης των πάντων.

Η βιομηχανία του θεάματος-διασκέδασης και η τεχνολογία έχουν επίσης παίξει έναν καθοριστικά αρνητικό ρόλο στις αντιλήψεις περί ανθρωπισμού, παρουσιάζοντας συνεχώς τη βία, την αδικία και το αλόγιστο έγκλημα ως μέρος της καθημερινότητας. Τα παιδιά πλέον γνωρίζουν από το θέαμα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την κάθε λεπτομέρειας για το σεξ και τα προβλήματα των ενηλίκων και δη των γονέων τους. Εντάσσονται απίστευτα γρήγορα στον κόσμο των ενηλίκων, χάνοντας την παιδική τους ηλικία μέσα από τις παραστάσεις ενός κόσμου, όπου τίποτα δεν είναι συναισθηματικά και ψυχικά ασφαλές. Αυτό δεν τα κάνει σοφότερα, αλλά πιο ευάλωτα στον ψυχισμό τους.

Πολιτικός λήθαργος στις ΗΠΑ

Το πρόβλημα της διάλυσης της αμερικανικής κοινωνίας είναι δυστυχώς ακόμα πιο ευρύ και δυσεπίλυτο. Έχει επικαθίσει στις ΗΠΑ ένας πολιτικός λήθαργος, μια αδυναμία να απαντηθούν ή να συζητηθούν καίρια προβλήματα από τις δύο καθεστηκυίες πολιτικές παρατάξεις και τρίτη δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Οι πολιτικές τους διαφορές, που κάποτε συνίσταντο στην προσέγγιση των συνδικάτων στους Δημοκρατικούς και του κεφαλαίου στους Ρεπουμπλικάνους, έχει αντικατασταθεί από τις χορηγίες του κεφαλαίου και στους δύο, μια και τα συνδικάτα είναι μια συνεχώς συρρικνούμενη κοινωνική ομάδα και οι οικονομικές ανάγκες για προεκλογικές εκστρατείες είναι τερατώδεις.

Τα εταιρικά ή κρατικά συμφέροντα, είτε επιδιώκοντας προνόμια, είτε επιρροή, είναι πλέον ο καθοριστικός παράγων των εκλογών στις ΗΠΑ. Η αποτυχία και των δύο κομμάτων να εκλέξουν αξιόλογους υποψήφιους προέδρους είναι ενδεικτική. Ο Τραμπ και ο Μπάιντεν αποτελούν την επιτομή της αποτυχίας ενός δημοκρατικού πολιτικού συστήματος να προωθήσει νέους ηγέτες ικανούς να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του 21^ου αιώνα.

Όταν πρόσφατα οι Financial Times έχουν άρθρο με το οποίο διερωτούνται αν θα γίνει εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ, δεν έχουμε χρεία πολλών μαρτύρων για να καταλάβουμε πως η κοινωνική διαίρεση και η πολιτική απαξίωση είναι μια δύσκολη εξίσωση που για μια λύση band-aid έχει όπως φαίνεται έναν πόλεμο αυτόν στην Ουκρανία, την αποξένωση της Ρωσίας από την Ευρώπη, και τον λεγόμενο νέο Ψυχρό Πόλεμο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, όπως η Ρωσική Ομοσπονδία είναι ένα συμπίλημα από εθνότητες, μια αυτοκρατορία αλλά και οι ΗΠΑ είναι επίσης στην πραγματικότητα μια αυτοκρατορία, με μεγάλες εσωτερικές διαφορές και πολλές εθνότητες αν και το “αμερικανικό όνειρο” φαίνεται να επικαλύπτει τις διαιρέσεις. Και οι δύο αυτοκρατορίες δέχονται εσωτερικές πρωτοφανείς πιέσεις.

Η Ουκρανία, πέραν από τις γεωστρατηγικές η τις οικονομικές της απολήξεις, είναι ένα θαυμάσιο πρόχειρο συγκολλητικό για μια κατακερματισμένη κοινωνία η οποία έχει χάσει τη συνοχή της. Ειδικά το ηθικό πρόταγμα της ελευθερίας της Ουκρανίας να πάει με όποιον συνασπισμό θέλει έχει αποχαυνώσει τη μαζικοδημοκρατία και έχει επιτέλους προσφέρει το ηθικό φωτοστέφανο στις ελίτ που υφίστανται την κατακραυγή τόσα χρόνια για ατέλειωτους πολέμους σε ανατολή και δύση. Ίσως το ίδιο ισχύει και για τη Ρωσία.

Η αυτοκτονία της Ευρώπης

Έχω κατ’ επανάληψη αναφερθεί στον αυτοχειριασμό της Ευρώπης. Είναι προφανές πως οι ηγέτες της Γερμανίας, Γαλλίας, Αγγλίας δεν είχαν ούτε κατ’ ελάχιστον το αίσθημα της επιβίωσης μπροστά στον κατακλυσμό του Ουκρανικού. Δεν υπάρχει τίποτα το θετικό στον ορίζοντα για την Ευρώπη. Από την αποτυχία της να αντιμετωπίσει ρεαλιστικά την μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, μέχρι την αδυναμία της να παρέμβει πριν κάποια χρόνια και να προωθήσει τη λύση του Ουκρανικού, βάσει των συμφωνιών του Μινσκ, άφησε το σύνδρομο της υποτέλειας στην αμερικανική ισχύ και προστασία να διατηρήσει αυτήν την πληγή ανοιχτή.

Τώρα βγαίνουν στην επιφάνεια όλα τα προβλήματα που είχαν μπει κάτω από το χαλί. Η εντελώς πρόσφατη μετάβαση με τρένο των Σολτς, Μακρόν και Ντράγκι στο Κίεβο, αποτελεί μια θεατρική εμφάνιση κομπάρσων σε ένα δράμα που έχει γραφεί στις όχθες του Πότομακ.

Ήταν και είναι προφανές πως η ευρωπαϊκή οικονομία με ακριβή ενέργεια, και πληθωρισμό δεν έχει καμία πιθανότητα να επιβιώσει από τις επιπτώσεις τους. Ο σεισμός της οικονομικής δυσπραγίας θα είναι πολιτικός, και η πρώτη έκφραση του φάνηκε στις γαλλικές εκλογές. Η Βρετανία προσπαθεί να βρει τα βήματά της στον απόηχο του Brexit τινάζοντας στο αέρα τις συμφωνίες με την Βόρεια Ιρλανδία και η Γερμανία έχει μια τρικομματική κυβέρνηση αδοκίμαστη σε τέτοια φουρτούνα και μια δοκιμαζόμενη βιομηχανία.

Από γεωπολιτικής άποψης η Ευρώπη βρίσκεται σε αδιέξοδο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία χρειάζεται την άμεση οικονομική, πολιτική και στρατιωτική στήριξή της, την αναδιάρθρωση του ΝΑΤΟ με Σουηδία και Φινλανδία και μια νέα προσέγγιση με Ασία και Αφρική. Από όλα αυτά, τίποτα δεν είναι δεδομένο και καθορισμένο.

Τί δείχνει η γυάλινη σφαίρα

Ένα από τα πιθανά σενάρια για την Ευρώπη και τον κόσμο είναι η περιορισμένη χρήση πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία. Οβίδες πυροβολικού με 0,5-1 ΤΝΤ. Αυτό δεν το αναφέρει κανείς ούτε θέλει να το συζητήσει κανείς ανοιχτά. Όλοι θεωρούν πως ο πόλεμος θα συνεχιστεί μέχρι να πέσει ο Πούτιν, μέχρι να νικήσει η Ουκρανία, ή αενάως μέχρι να εξαντληθεί η Ρωσία και να μην μπορεί να εξαπολύσει έναν νέο  πόλεμο.

Εάν πράγματι στόχος είναι η διάλυση της Ρωσίας, ή η πτώση του καθεστώτος τότε, όπως είπε ο καθηγητής Dror του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, ηλικίας 94 ετών και σύμβουλος σε έξι Ισραηλινούς Πρωθυπουργούς, αφού πρώτα καταδίκασε την εισβολή της Ρωσίας: «Προσπαθώντας να κάνουμε τη [Ρωσία] ένα κράτος παρία και κάνοντας τον Πούτιν ανεπιθύμητο, κάτω από αυξανόμενες πιέσεις θα είναι αυτοκτονικό.» Και ο γηραιός Χένρι Κίσινγκερ, 99 ετών πια, με τη γνωστή του ρεαλιστική αντίληψη προκάλεσε τη μήνι του Ζελένσκυ όταν είπε πως θα πρέπει να επιτευχθεί ειρήνη με το καθεστώς που ίσχυε πριν τον πόλεμο, δηλαδή την Κριμαία και το Ντόνμπας στη Ρωσία.

Ο Κίσινγκερ μίλησε για νέο Ψυχρό Πόλεμο όπως και πολλοί άλλοι. Θεωρώ πως για σήμερα ο Ψυχρός Πόλεμος θα ήταν μια “καλή” λύση γιατί η χρήση τακτικών πυρηνικών είναι η χειρότερη. Βέβαια αυτό ακούγεται εξωφρενικό αλλά οι στόχοι που έχει θέσει η Δύση γι’ αυτόν τον πόλεμο δεν μπορούν να εκπληρωθούν ούτε με μακροχρόνιο πόλεμο ούτε με Ψυχρό Πόλεμο. Αν η Δύση και οι “φιλελεύθεροι”, αλλά μη πραγματιστές ηγέτες, θα επιμείνουν στο “ηθικό” πλεονέκτημα της Δύσης, η γυάλινη σφαίρα θολώνει όλο και περισσότερο.

Μια ανακωχή τύπου Κορέας θα είναι μια πιθανή λύση για να αποφευχθεί η ολική καταστροφή της Ουκρανίας ή η χρήση πυρηνικών όπλων, αλλά και αυτή η πιθανότητα θα έριχνε τη Ρωσία στα χέρια της Κίνας με ό,τι αυτή θα συνεπάγεται για τη συνέχεια της συγκρουσιακής αυτής κατάστασης. Στις 15/6 μάλιστα, σε τηλεφωνική επικοινωνία Πούτιν- Ξι, ο τελευταίος είπε πως «η Κίνα προτίθεται να εργαστεί με τη Ρωσία και να συνεχίσει να υποστηρίζει η μια την άλλη στα βασικά συμφέροντά τους που έχουν σχέση με την κυριαρχία και ασφάλειά τους». Αυτή είναι η πρώτη ξεκάθαρη δήλωση της Κίνας, μετά από 111 ημέρες πολέμου υπέρ της Ρωσίας. Όσο για το ενεργειακό, μετά τη σημερινή μείωση κατά 60% της ροής φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από τη Gazprom λόγω των κυρώσεων, η σφαίρα θολώνει ακόμη περισσότερο.

“Το μη χείρον βέλτιστον” 

Όσοι σκέφτηκαν από χρόνια τη θύελλα που πλησίαζε με την  αποδόμηση μιας κοινωνικής δομής που διατήρησε και ανέπτυξε επί χιλιετηρίδες τον πολιτισμό θεωρήθηκαν απαισιόδοξοι και οπισθοδρομικοί, συντηρητικοί και εχθροί της προόδου. Αλλά όσο και αν προσπαθήσαμε να κρύψουμε τα προβλήματά μας πίσω από τα θαυμαστά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας παραμένουμε αιχμάλωτοι των αντιφάσεών μας: λογική εναντίον παθών, νόηση εναντίον φύσης. Για τους ορθολογιστές και τους πραγματιστές η κατάσταση των πραγμάτων σήμερα τους βρίσκει ενεούς και αδύνατον να τη δικαιολογήσουν ούτε κατ’ ελάχιστον.

Η ανθρωπότητα έχει μπροστά της παγκόσμιες προκλήσεις, όπως την καταστροφή του περιβάλλοντος, τις πανδημίες, τη φτώχια, την άγνοια, την πείνα, και δεκάδες ασθένειες. Δεν μπορεί να θέτει αξίες ή νόρμες χωρίς να έχει λάβει αυτά τα προβλήματα ως καθοριστικά για τη συμπεριφορά των κρατών.

Οι διεθνείς σχέσεις πράγματι χρειάζονται αναθεώρηση με αξίες ή γενικές κανονιστικές αρχές για να προάγουν ένα διαρκώς παγκόσμιο συμφέρον κι όχι αυτό που υπαγορεύει το συμφέρον του ενός το οποίο αναγορεύει ο ίδιος ως ηθική αρχή, βλέπε Δύση. Το μόνο που ξεχωρίζει μέσα από τη γυάλινη σφαίρα είναι ένα ρητό: “το μη χείρον βέλτιστον” και το χείρον είναι η καθιέρωση του φόβου και της επιθετικότητας, ως κίνητρο για τις επερχόμενες πράξεις μας.