Η ΕΕ στην σκιά του Ουκρανικού – Νέα αρχή ή αρχή του τέλους;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία βρίσκεται στο μέσο παιγνίδι, όπως είναι η ορολογία στο σκάκι. Το άνοιγμα της Ρωσίας ήταν να εισβάλει στην Ουκρανία από ανατολικά, βορά και νότο. Μετά από 50 ημέρες πολέμου, η Ουκρανία σε μεγάλο μέρος της κείται σε ερείπια, εκατομμύρια πολίτες έχουν γίνει εξωτερικοί και εσωτερικοί πρόσφυγες, χιλιάδες έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί. Η Ευρώπη βρίσκεται εν μέσω μιας μεταπολεμικής θύελλας που δεν είναι ικανή να διαχειριστεί. Ας δούμε όμως πως όλα αυτά ξεκίνησαν.

Στις 12 Απριλίου 1945 ο πρόεδρος Ρούζβελτ πεθαίνει και ο Τρούμαν γίνεται πρόεδρος στη θέση του. Από εκείνη την ημέρα και μετά αρχίζει η πλήρης διαφοροποίηση την αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής του Ρούζβελτ, δηλαδή της συνεργασίας των μεγάλων δυνάμεων για την παγκόσμια ασφάλεια υπό την εποπτεία του ΟΗΕ. Ο Τρούμαν στην ουσία κηρύσσει το δόγμα ενός πολέμου κατά του κομμουνισμού και οι μετέπειτα διάδοχοί του στο Δημοκρατικό Κόμμα κατά της Ρωσίας.

Τον Ιούνιο του 1948 ο Στάλιν, στο απόγειο της ισχύος του, διατάσσει τον αποκλεισμό του Βερολίνου. Τον Μάιο του 1949 οι σοβιετικοί θα άρουν τον αποκλεισμό της πόλης και τον Ιούνιο του 1949 ιδρύεται το ΝΑΤΟ, ένα αμυντικό σύμφωνο μεταξύ ΗΠΑ και πέντε ευρωπαϊκών χωρών που είχαν συνυπογράψει την αμυντική συνθήκη των Βρυξελλών για την άμυνα της Ευρώπης από πιθανή επίθεση της τότε ΕΣΣΔ. Από την άλλη πλευρά ο Μονέ, υψηλόβαθμο στέλεχος της γαλλικής κυβέρνησης, ξεκινάει μεταπολεμικά μια εκστρατεία για την ενοποίηση των μη-κομμουνιστικών χωρών της Ευρώπης, με κύριο στόχο να συνδέσει άρρηκτα τη Γαλλία με τη Γερμανία.

Καταφέρνει με τον Σουμάν, Γάλλο υπουργό Εξωτερικών να φτάσουν στην περίφημη πρώτη ευρωπαϊκή συμφωνία, την ΕΚΑΧ η οποία υπογράφεται το 1951. Οι εξωτερικές συνθήκες υπαγορεύουν μια συναίνεση για μια ευρωπαϊκή συνεννόηση. Και η ΕΚΑΧ είναι το πρώτο δείγμα αυτής της συναίνεσης. Η κρίση του Βερολίνου προκάλεσε την δημιουργία του ΝΑΤΟ και την υπογραφή της πρώτης ευρωπαϊκής κοινότητας. Η πρόκληση των Σοβιετικών είχε προκαλέσει την αρχική φάση της ενοποίησης της Ευρώπης και της κοινής αμυντικής συμφωνίας ΗΠΑ-Ευρώπης.

Στο τραπέζι όμως έχει πέσει από τους ιδρυτές της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του Σπάακ, υπουργού Εξωτερικών του Βελγίου και η ιδέα ενός ευρωπαϊκού στρατού, στην ουσία η ιδέα μιας ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης. Το ’53 όμως πεθαίνει ο Στάλιν και η σκιά της απειλής της ΕΣΣΔ μικραίνει. Τον Αύγουστο του ’54 η γαλλική Εθνοσυνέλευση απορρίπτει το κοινό αμυντικό σύμφωνο και την ουσιαστική ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης. Το 1956, ξεσπά η Ουγγρική επανάσταση, την οποίαν οι Σοβιετικοί καταστέλλουν με τη βία.

Από το Σουέζ στην Πράγα

Την ίδια χρονιά ο Νάσερ εθνικοποιεί το κανάλι του Σουέζ. Οι Αγγλογάλλοι σε συνεργασία με το Ισραήλ, καταλαμβάνουν το κανάλι. Όμως, ο Ρεπουμπλικάνος πρόεδρος Αϊζενχάουερ τους επιβάλει να αποσυρθούν. Είναι η τελευταία επέμβαση των παλαιών ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, δίχως την υποστήριξη των Αμερικανών. Η Ευρώπη είχε χάσει την όποια αυτονομία της ως γεωπολιτικός παίκτης και ο κόσμος έχει χωριστεί σε δύο ξεκάθαρα στρατόπεδα, ΕΣΣΔ και ΗΠΑ. Η Ευρώπη από εδώ και πέρα και μέχρι σήμερα, θα παίζει μόνον ένα υποβοηθητικό ρόλο στις ενέργειες των ΗΠΑ.

Η πραγματικότητα αυτή όμως έφερε την πρώτη αντίδραση για μια κάπως πιο αυτόνομη Ευρώπη. Η εισβολή στην Ουγγαρία, την οποίαν ο Αϊζενχάουερ άφησε αναπάντητη και η αποχώρηση των Αγγλογάλλων από το γεωπολιτικό παιγνίδι, έφερε στις 25 Μαρτίου του 1957, την υπογραφή της ιστορικής Συνθήκης της Ρώμης. Δεν ήταν μια ομόσπονδη και αυτόνομη Ευρώπη, ήταν όμως μια οικονομική ένωση με σοβαρές προοπτικές να αποκτήσει κάποτε την αυτονομία της έναντι των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ.

Το 1968 ακολούθησε η εισβολή και καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, και η συνέχεια των διαβουλεύσεων και τροποποιήσεων προς μία πιο λειτουργική ΕΟΚ. Η ΕΟΚ διευρύνεται με τη συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας, της Δανίας, στη συνέχεια της Ελλάδος, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες, η ελεύθερη διακίνηση αγαθών και ανθρώπων και η τελωνειακή ένωση φέρνουν ευημερία και δημιουργούν μια συγκεκριμένη οικονομική δύναμη, η οποία μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, μετατρέπεται σε μια νομισματική ένωση και τελικά μια ένωση με κοινό νόμισμα.

Η αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από την Ανατολική Ευρώπη θα φέρει ως νέα μέλη τα πρώην μέλη της ΚΟΜΕΚΟΝ και του συμφώνου της Βαρσοβίας. Η πτώση της ΕΣΣΔ, δηλαδή του κομμουνιστικού παραδείγματος, θα φέρει όμως και έναν αιματηρό εμφύλιο στην Γιουγκοσλαβία, τον οποίον όμως η Ευρώπη δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί. Η αποτυχία αυτή της Ευρώπης είναι ιστορικής σημασίας γιατί απέδειξε πως, έστω και χωρίς τον μπαμπούλα της ΕΣΣΔ, αδυνατούσε να επιλύσει τα εσωτερικά της προβλήματα.

Η τελική κατάληξη ήταν οι ΗΠΑ, του Δημοκρατικού Κλίντον, να παρέμβουν και πάλι ως γεωπολιτικός ηγεμών και μετά από βομβαρδισμούς 89 ημερών επί της Σερβίας θα επιβάλουν την ειρήνη με δικούς τους όρους, διαλύοντας τη Γιουγκοσλαβία σε επτά κράτη, και διαμελίζοντας τη Σερβία δημιουργώντας το Κόσσοβο. Η Ρωσική Ομοσπονδία, ανήμπορη να αντιδράσει, κάτω από την ηγεσία του Γέλτσιν και στα χέρια των Αμερικανών σχεδιαστών της φιλελεύθερης οικονομίας, θα βυθιστεί σε έναν εσωτερικό λήθαργο, με τη βιαιότερη πτώση ΑΕΠ και προσδόκιμου ζωής στην ιστορία.

Πως φτάσαμε στην κρίση

Η Ρωσία για πολλούς κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους δεν μπόρεσε έκτοτε να ακολουθήσει την οικονομική ανέλιξη της Δύσης, ούτε την τεχνολογία της, ούτε την προσαρμογή της σε ένα πιο επιθετικό και πολυμήχανο καπιταλισμό. Βρίσκεται σήμερα είκοσι χρόνια μετά τη Γέλτσιν εποχή σε μια στατική οικονομική κατάσταση παραγωγής πρώτων υλών η οποία ακόμα δεν μπορεί να ακολουθήσει ούτε το παράδειγμα της Δύσης, ούτε της Κίνας.

Η ΕΕ μετά την εσωτερική φθορά της ΕΣΣΔ και της μοναδικής στην ιστορία κατάρρευσής της γίνεται οικονομικά όλο και πιο ισχυρή. Ο 21ος αιώνας ξεκινά με τις πιο λαμπρές προϋποθέσεις γι’ αυτήν. Δυστυχώς όμως η οικονομική κρίση του 2007 ανατρέπει αυτή την τόσο λαμπρή πρόοδο, με την άμεση εμφάνιση των προβλημάτων που είχαν μπει κάτω από το χαλί. Οι οικονομίες του Νότου σχεδόν πτωχεύουν. Η Ελλάδα μόνο τυπικά δεν είναι πτωχευμένη. Η Ιταλία παραμένει ο μεγάλος ασθενής ακόμα.

Το 2016 όμως μια νέα κρίση το λεγόμενο Brexit έρχεται να ανατρέψει και πάλι την συνεχή πορεία της Ευρώπης προς μία πραγματική ενοποίηση. Η αποχώρηση της Βρετανίας με περιπετειώδη τρόπο, επισημαίνει ακόμη μία φορά τις αδυναμίες της ΕΕ να ενσωματώσει τα εθνικιστικά φρονήματα ή και συμφέροντα στο γενικό οικονομικό και νόμο-κανονιστικό σύστημα το οποίο είχε χτίσει.

Και εν μέσω αυτής της παλινδρόμησης, έχουν ξεκινήσει για κάποιο άγνωστο λόγο οι συζητήσεις για τη συμμετοχή της Ουκρανίας στην ΕΕ, δίχως με μια παράλληλη συζήτηση με την Ρωσία η οποία αποτελεί βασικό οικονομικό εταίρο του Κιέβου και από όπου περνούν οι αγωγοί φυσικού αερίου οι οποίοι ικανοποιούν τις ενεργειακές ανάγκες της ΕΕ. Οι συζητήσεις καταλήγουν σε μια άρνηση του προέδρου Γιανούκοβιτς να επικυρώσει τις συμφωνίες, αλλά τις παραπέμπει σε ένα δημοψήφισμα.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Η Ρωσία ενσωματώνει την Κριμαία, το Ντόνμπας επαναστατεί και από το 2014, έχουμε μια συνεχή και εντεινόμενη κρίση μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας- ΕΕ και φυσικά των ΗΠΑ. Μετά τις συμφωνίες του Μινσκ, η Ευρώπη βάζει το Ουκρανικό κάτω από το χαλί, περιμένοντας, τον από μηχανής θεό να λύσει το πρόβλημα. Αφήνει τη σύγκρουση Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας στα χέρια της Τουρκίας και της Ρωσίας και ασχολείται με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής σχεδιάζοντας τη μετά υδρογονανθράκων εποχή, με εφικτά κριτήρια. Η ενεργειακή κρίση είχε ήδη αρχίσει, πριν η Ρωσία επέμβει στην Ουκρανία.

Εκτός ελέγχου ο πόλεμος

Σήμερα η κατάσταση στην Ευρώπη είναι κυριολεκτικά εκτός ελέγχου. Μετά την επιβολή βαρύτατων οικονομικών κυρώσεων από τις ΗΠΑ στη Ρωσία, η ΕΕ ακολούθησε, αλλά εξαιρώντας τον τομέα της ενέργειας και των αγροτικών προϊόντων. Οι ΗΠΑ δέσμευσαν το μισό περίπου των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Ρωσίας, κάτι πρωτοφανές ιστορικά και το ίδιο έκανε και η ΕΕ, όπου μπορούσε. Ταυτόχρονα στην πρόσφατη σύνοδο ΕΕ- Κίνας η ΕΕ προσπάθησε να πιέσει την Κίνα να μην δώσει καμία βοήθεια στη Ρωσία, όπως είχε ήδη κάνει η Αμερική, με την απειλή οικονομικών κυρώσεων σε κινεζικές εταιρίες και τράπεζες. Η ευθυγράμμιση ΕΕ-ΗΠΑ έχει σχεδόν γίνει απόλυτη, εκτός από τον τομέα της ενέργειας.

Πριν όμως δούμε το μέλλον της Ευρώπης, πρέπει να αποτυπώσουμε την κατάσταση στο ουκρανικό μέτωπο. Ο πόλεμος της προπαγάνδας έχει χαθεί για τη Ρωσία. Όχι πως είχε ποτέ την πιθανότητα να την κερδίσει, μια και τα ΜΜΕ και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι στα χέρια των ΗΠΑ, αλλά και γιατί ως μια επιτιθέμενη δύναμη, για σοβαρούς λόγους ασφάλειας της ίδιας της Ρωσίας, έχει το βάρος της απόδειξης κάθε είδους καλής προαίρεσης και αυτό είναι ακατόρθωτο.

Το δεύτερο γεγονός είναι πως η Ρωσία μπήκε σε αυτόν τον πόλεμο δίχως επαρκείς δυνάμεις για ένα τόσο μεγάλο μέτωπο, προφανώς με πλάνα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μεγάλους σχηματισμούς εναντίον εξελιγμένων αντί-αρματικών και αντί-αεροπορικών όπλων δυτικής τεχνολογίας και πιθανότατα από λανθασμένες πληροφορίες για την πολιτική κατάστασή στο Κίεβο και τις αντιλήψεις του λαού. Η επίθεση απέτυχε, αν και η συνέχειά της προμηνύεται ακόμα πιο δύσκολη, με την Ουκρανία να εξοπλίζεται από τη Δύση με πιο εξελιγμένα οπλικά συστήματα. Το μέλλον αόρατο και η ομίχλη του πολέμου είναι απλωμένη πάνω από τα πεδία των μαχών και της διπλωματίας.

Ο Στρατηγός Mark Milley Αρχηγός των Επιτελών των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων μιλώντας στη Γερουσία είπε: «Αυτή θα είναι μια μακροχρόνια σύγκρουση, δεν ξέρω αν είναι για μια δεκαετία, αλλά για πολλά χρόνια». Ελπίζω ο Στρατηγός, όπως και οι διάσημοι προκάτοχοί του την τελευταία τριακονταετία να κάνει τις ίδιες ποιοτικά προβλέψεις με αυτούς οι οποίες αποδείχτηκαν όλες φρούδες. Ένας μακροχρόνιος πόλεμος στη μέση της Ευρώπης θα ήταν καταστροφή και για αυτήν και για τον πλανήτη από πολλές πλευρές. Ήδη οι πρώτες είναι εδώ, πληθωρισμός και οπισθοδρόμηση του σχεδίου για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.