Η επιστροφή του Μακαρίου – Ο Κίσινγκερ και το απόρρητο έγγραφο

Στο χρονολόγιο, χθες, αναφερόταν πως στις 7 Δεκεμβρίου 1974 επέστρεψε ο Μακάριος από την εξορία του. Είχε ως γνωστό διαφύγει από την Κύπρο με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 της χούντας και της ΕΟΚΑ Β. Η επιστροφή του, ωστόσο, πέρασε μέσα από διάφορες παρασκηνιακές κινήσεις για αποτροπή του. Και ο ίδιος αν και αποφασισμένος να επιστρέψει στην Κύπρο, δεν ανέμενε τις αντιδράσεις. Με τον Κίσινγκερ το είχε κουβεντιάσει, δεν περίμενε όμως ότι και ο Καραμανλής θα ευνοούσε την μη επιστροφή του.

Το πρώτο μήνυμα αντίθεσης στην επιστροφή του ήταν από τους Αμερικανούς. Τον Νοέμβριο του 1974 σε δεξίωση στην κατοικία του πρέσβη της Αυστρίας, στην Ουάσιγκτον, ο Χένρι Κίσινγκερ αμέσως μετά την άφιξη του πλησίασε τον Πρέσβη της Κύπρου, Νίκο Δημητρίου. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών ήθελε διά του Κύπριου πρέσβη να στείλει ένα μήνυμα στον Μακάριο: «Να πεις στον Αρχιεπίσκοπο να μην επιστρέψει στην Κύπρο. Αν επιστρέψει, θα φέρει απόλυτη την ευθύνη για ότι συμβεί».

Ο Δημητρίου απάντησε ότι η επιστροφή είναι δεδομένη και τίποτα δεν αλλάζει την απόφαση, με την οποία –όπως είπε– συμφωνεί και η ελληνική κυβέρνηση. «Όχι μόνο εγώ, αλλά και ο Καραμανλής διαφωνεί» (με την επιστροφή), ανταπάντησε ο Κίσινγκερ. Ο πρέσβης εγκατέλειψε τη δεξίωση και επικοινώνησε με τον Μακάριο, ο οποίος απάντησε στον Δημητρίου ότι δεν μπορεί να μείνει άλλο μακριά από το λαό του. Ήταν η τελική του απάντηση.

Αμέσως μετά ο Κύπριος πρέσβης τηλεφώνησε το ίδιο εκείνο βράδυ στον ομόλογό του της Ελλάδος, Μενέλαο Αλεξανδράκη, στον οποίο αφηγήθηκε τα διαμειφθέντα με τον Κίσιγκερ. Η απάντηση του πρέσβη της Ελλάδος, ήταν ότι «δεν τίθεται τέτοιο θέμα» και συνέχισε λέγοντας ότι η ελληνική κυβέρνηση, ο ίδιος ο πρωθυπουργός, θεωρούν επιβεβλημένη την επιστροφή του Μακάριου.

Ο πρέσβης της Ελλάδος προφανώς δεν γνώριζε τη στάση της Αθήνας. Λίγες ημέρες μετά, με οδηγίες από την Αθήνα, ζήτησε συνάντηση από τον στενό συνεργάτη του Κίσινγκερ, τον υφυπουργό Εξωτερικών, Σίσκο. Ήταν 14 Νοεμβρίου. Η συνάντηση έγινε αυθημερόν. Στην ατζέντα η επιστροφή του Μακάριου.

Το απόρρητο έγγραφο

Η θέση της Αθήνας, που μεταβιβάσθηκε στην Ουάσινγκτον ήταν πως η επιστροφή έπρεπε να αναβληθεί και ίσως να ακυρωθεί. Ο Σίσκο δεν έκρυβε την χαρά του και εξέφρασε την ευχή όπως ο Καραμανλής θα βρει το ψυχικό σθένος να εξηγήσει στον ίδιο τον Μακάριο τους λόγους για τους οποίους πρέπει να παραμείνει, ίσως για πάντα, στο εξωτερικό. Σε απόρρητο έγγραφο με τίτλο “Κύπρος-Επίσκεψη Έλληνα πρεσβευτή στον Σίσκο”, το οποίο παραδόθηκε στον Κίσινγκερ –ο ίδιος το έστειλε αμέσως στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας – αναφέρονται τα εξής:

«1. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης της 14ης Νοεμβρίου για την Κύπρο, ο Έλληνας πρεσβευτής Αλεξανδράκης υπέδειξε στον Σίσκο ότι η κυβέρνησή του έχει σοβαρές επιφυλάξεις για την πρόθεση του Μακαρίου να επιστρέψει στη Λευκωσία αργότερα αυτό το μήνα προκειμένου να αναλάβει και πάλι την προεδρία, αλλά είναι αμφίβολο εάν μπορεί να πειστεί να αναβάλει την επιστροφή του».

»Το μόνο επιχείρημα που φαίνεται να έχει κάποια επίδραση στον τρόπο σκέψης του Αρχιεπίσκοπου είναι ότι η επάνοδός του στην εξουσία θα οδηγούσε σε ταραχές στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής κοινότητας, ιδιαίτερα από τους εξτρεμιστές. Όλα τα άλλα επιχειρήματα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανώς αρνητικής επίπτωσης στην προθυμία των Τούρκων να προχωρήσουν σε παραχωρήσεις και στις συνομιλίες Ντενκτάς-Κληρίδη, αγνοήθηκαν από τον Μακάριο με τα ακόλουθα σχόλια:

Τα σχόλια του Μακαρίου

»Α). Οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο για να αποκαταστήσουν τη συνταγματική διακυβέρνηση. Είμαι ο συνταγματικός ηγέτης της Κύπρου. Συνεπώς, γιατί θα έπρεπε να έχουν ενστάσεις για την επιστροφή μου;

»Β). Εάν ο Κληρίδης πρέπει να διαπραγματευτεί τώρα έχοντας κατά νου τις απόψεις μου, ποια η διαφορά εάν διαπραγματευτεί όντας εγώ στο εξωτερικό ή στην Κύπρο;

»Απαντώντας σε σχολιασμούς του Αλεξανδράκη για τον Μακάριο, ο Σίσκο είπε ότι έχουμε τη σαφή εντύπωση ότι ο Αρχιεπίσκοπος σχεδιάζει να επιστρέψει στην Κύπρο πολύ σύντομα μετά τις ελληνικές εκλογές και πως συμφωνούμε ότι η επιστροφή του θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας που θα περιέπλεκε τα πράγματα». (Department of State, Secret, Kissinger to Embassies in Athens, Nicosia, Ankara, Nov. 16 1974- Από το βιβλίο “Τα μυστικά αρχεία του Κίσινγκερ”, Ιγνατίου- Βενιζέλος).

Ο Μακάριος επέστρεψε στις 7 Δεκεμβρίου μέσω Αθηνών, όπου παρακάθισε σε διήμερη συνεδρίαση με την ελλαδική πλευρά. Δεν του είχαν αναφέρει οτιδήποτε για την επιστροφή του στο νησί. Δέχθηκε πιέσεις, όμως, για την αποδοχή εκ προοιμίου μορφή ομοσπονδίας. Ο Μακάριος επιφυλάχθηκε να απαντήσει μετά την επιστροφή του στην Κύπρο. Η ιστορία, το ημερολόγιο της ιστορίας δεν έχει επετειακό χαρακτήρα. Είναι γεγονότα.