Η Γενοκτονία των Αρμενίων στο φως της ιστορικής έρευνας

Το Αρμενικό Ζήτημα και η Γενοκτονία των Αρμενίων, σε αντίθεση με το Ελληνικό Ζήτημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη γενοκτονία των ελληνικών πληθυσμών, έχει διερευνηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό από ιστοριογραφικής άποψης. Σε διεθνές επίπεδο το ιστορικό γεγονός ήταν γνωστό από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο με την έκδοση του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών που είχε επιμεληθεί ο Άρνολντ Τόιμπι, όσο κι από τις εκθέσεις του Γερμανού ιεραπόστολου Γιοχάννες Λέπσιους.

Όμως, η μεγάλη ιστοριογραφική παραγωγή θα αρχίσει μετά το 1970 και θα οφείλεται στην ενεργοποίηση των Αρμένιων της διασποράς. Η ανάδειξη του θέματος στην Ελλάδα θα ξεκινήσει από τις αρμενικές οργανώσεις με τη συμβολή Αρμένιων μελετητών, όπως ο Αγαμπατιάν Οχανές-Σαρκίς, ο Ιωσήφ Κασεσιάν κ.ά. Ως πρώτη σχετική έκδοση μπορεί να θεωρηθεί το βιβλίο “Τα απομνημονεύματα του Ναϊμ Μπέη”, που εξέδωσε το 1965 μια αρμενική οργάνωση.

Το 1967 εκδόθηκε μια πραγματική ιστορία του Λεόν Ζαβόν Σουρμελιάν. Το 1972 θα εκδοθεί το κλασικό βιβλίο “Η Σμύρνη στις φλόγες” της Αμερικανο-Αρμένιας ιστορικού Μάρτζορι Χαουζπιάν και έκτοτε θα γνωρίσει απανωτές εκδόσεις. Τρία χρόνια αργότερα εκδόθηκε το “Αρμενία 1915: Μια υποδειγματική γενοκτονία” του Ζαν-Μαρί Καρζού. Τη δεκαετία του 1980 το ελληνικό κοινό θα έρθει σε επαφή με περισσότερα έργα για τους Αρμένιους και ειδικότερα για τη Γενοκτονία των Αρμενίων.

Ενδεικτικά αναφέρονται κάποια από αυτά, όπως τα κείμενα της Ανζέλ Κουρτιάν (1980), ένα πρώτο κείμενο για τη Γενοκτονία των Αρμενίων από κοινωνιολογικής σκοπιάς του Βαχάκν Νταντριάν (1982), το έργο του μεγάλου Αρμένιου ιστορικού Ρίτσαρντ Χοβανεσιάν (1984) και τα απομνημονεύματα του Χένρι Μοργκεντάου (1989). Σημαντικό υπήρξε το βιβλίο του Μίλτου Παγτζιλόγλου (1988) που αναφερόταν από κοινού στη Γενοκτονία Ελλήνων και Αρμενίων. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε και το βιβλίο του Αγαμπατιάν Οχανές-Σαρκίς για το Αρμενικό Ζήτημα.

Κατά τη δεκαετία του 1990 η εκδοτική παραγωγή θα συνεχιστεί. Το 1990 εκδόθηκαν οι μαρτυρίες της Κουρτιάν, το τρίτομο του Βερφέλ Φραντς για την τραγωδία του Μουσά Νταγ, ο “Αρμενικός Απελευθερωτικός Αγώνας” του Ιωσήφ Κασεσιάν, καθώς και το κλασικό βιβλίο για τις φρικαλεότητες κατά των Αρμενίων που επιμελήθηκε ο Τόιμπι (1995). Η εκδοτική δραστηριότητα την επόμενη περίοδο αρχίζει με την αυτοβιογραφική προσέγγιση της Γενοκτονίας του Πήτερ Μπαλακιάν (2000). Δύο χρόνια αργότερα εκδίδεται το κλασικό έργο για την “Ιστορία της Αρμενικής Γενοκτονίας” του Βακάχν Νταντριάν (2002).

Η τουρκοποίηση της Μικράς Ασίας

Το 2007, το ελληνικό κοινό έχει στην διάθεσή του το κλασικό έργο του Τούρκου ιστορικού Τανέρ Ακσάμ “Μια επαίσχυντη πράξη”. Το 2014 μεταφράζεται και εκδίδεται στα ελληνικά το κορυφαίο βιβλίο του Φουάτ Ντουντάρ με τίτλο “Ο κώδικας της σύγχρονης Τουρκίας. Η μηχανική των εθνοτήτων της ‘Ενωση και Πρόοδος’ 1913-1918”, όπου κάνει μια βαθύτατη ανάλυση της ψυχογραφίας των στελεχών του Σωματείου Ένωσης και Προόδου, γνωστών ως Νεότουρκων, που υπήρξαν οι σχεδιαστές και εκτελεστές των γενοκτονιών των Χριστιανικών Λαών της Ανατολής την περίοδο 1913-1922.

Στο βιβλίο αναλύεται με εξαντλητική λεπτομέρεια η επιχείρηση τουρκοποίησης της Μικράς Ασίας με βία, πογκρόμ και μετακινήσεις πληθυσμών. Υπάρχει εκτενέστατη ανάλυση για τον εκτοπισμό των αρμενικών πληθυσμών με κρυστάλλινη διαύγεια. Δίνονται όλες οι λεπτομέρειες των συμβάντων στις αρμενικές ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές της Κιλικίας, Βαν και Ερζερούμ. Στις πλέον πρόσφατες εκδόσεις εντάσσεται το σημαντικό έργο του Γιάννη Χασιώτη με τίτλο “Αρμένιοι και Έλληνες στις μεγάλες κρίσεις του Ανατολικού Ζητήματος (1856-1914). Αδελφά έθνη εν μέσω θυέλλης”.

Σ’ αυτό τον κατάλογο ιστοριογραφικής παραγωγής για το Αρμενικό Ζήτημα και τη Γενοκτονία των Αρμενίων έρχεται να προστεθεί η μελέτη του Ιωάννη Ασπροποταμίτη για την περίοδο 1894-1896. Ο συγγραφέας βασίζεται και εξαντλεί πλήρως τις πηγές του, που προέρχονται από τον ελληνικό Τύπο της εποχής. Από τη διαπραγμάτευση του υλικού, αποκαλύπτεται το διεθνές πλαίσιο, τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, οι διεθνείς κινήσεις και οι παρεμβάσεις υπέρ των Αρμενίων, τα συναισθήματα του ελληνικού πληθυσμού προς τον αγώνα τους, καθώς και η μεγάλη συνάφεια που υπάρχει στα τέλη του 19ου αιώνα μεταξύ του Αρμενικού, του Μακεδονικού και του Κρητικού Ζητήματος.

Η σημασία του έργου έγκειται επιπλέον και στο γεγονός ότι αποτελεί μια από τις ελάχιστες καθαρά ελληνικές ιστοριογραφικές παραγωγές για το θέμα αυτό, οι οποίες βασίζονται στο αναξιοποίητο έως αυτή στη στιγμή υλικό των ανταποκρίσεων και των αναλύσεων για το Αρμενικό Ζήτημα που δημοσιεύθηκαν εκείνη την εποχή στις ελληνικές εφημερίδες.