Η γλωσσοπλασία της υποταγής

Εκδόθηκε, προ ημερών, από τον Οργανισμό για τη Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) τρίγλωσσο (αγγλική, ελληνική τουρκική) βιβλίο σχετικό με λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται συχνά στο πλαίσιο του Κυπριακού. Το γλωσσάριο συντάχθηκε από δύο Ελληνοκύπριους και δύο Τουρκοκύπριους δημοσιογράφους υπό την εποπτεία του Aidan White, προέδρου του Δικτύου Ηθικής Δημοσιογραφίας, ενός οργανισμού, ο οποίος προωθεί, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του, πέντε θεμελιώδεις αρχές της δημοσιογραφίας: αλήθεια και ακρίβεια, ανεξαρτησία, δικαιοσύνη και αμεροληψία, ανθρωπισμό και λογοδοσία.

Η έκδοση εντάσσεται στο πλαίσιο του έργου του Γραφείου για την Ελευθερία των Μέσων του ΟΑΣΕ «Διάλογος Κύπρου». Σύμφωνα με τον Harlem Desir, Εκπρόσωπος του ΟΑΣΕ για την Ελευθερία των Μέσων, στόχος του γλωσσαρίου είναι να «ενθαρρύνει τις ευαίσθητες επικοινωνίες, να προάγει την ανταλλαγή ιστοριών και εμπειριών και, τέλος, να συμβάλει στη μείωση των εντάσεων». Επίσης, η έκδοση «θα υποστηρίξει την καλύτερη κατανόηση μεταξύ των αναγνωστών και των θεατών της ζωής και της γνώμης στις και της γνώμης στις γείτονες κοινότητες».

Στην εισαγωγή ο Aidan White τονίζει πως «η δημοσιογραφία μπορεί να εμπνεύσει τον διάλογο και να ανοίξει παράθυρο σε νέα σκέψη» και πως η χρήση συγκεκριμένων φράσεων «που μεταφέρουν το αίσθημα της προκατάληψης μπορεί να προσβάλλουν ένα μέρος του κοινού και τότε οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές». Συνεχίζει, επισημαίνοντας πως το γλωσσάριο στοχεύει να καταστήσει ενήμερους τους δημοσιογράφους για «τις επιπτώσεις του έργου τους και να τους βοηθήσει να διαμορφώσουν ένα νέο περιβάλλον πληροφόρησης…» και αναρωτιέται αν υπάρχει άλλος τρόπος αφήγησης που δεν κάνει χρήση λέξεων που προκαλούν «αχρείαστη προσβολή».

Οι συγγραφείς τέλος, Χρήστος Χριστοφίδης, Μαρία Σιακαλή, Bekir Azgin και Esra Aygin, αφού σημειώνουν πως Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι «έχουν υποφέρει εξίσου» εκφράζουν την ελπίδα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης να λειτουργήσουν ως οι πρωτοπόροι της «κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης, της αποδοχής, της ανοχής, της εμπιστοσύνης και της ειρήνης».

Εναλλακτικοί όροι

Μεταξύ των όρων, για τους οποίους προτάθηκε εναλλακτική λέξη ενδεικτικά σταχυολογούνται οι εξής μαζί με τις προτεινόμενες αλλαγές: Αττίλας – τουρκικός στρατός/τουρκικά στρατεύματα, εγκλωβισμένοι – Ελληνοκύπριοι ή και Μαρωνίτες που ζουν στο βόρειο μέρος της Κύπρου, απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ – αγώνας της ΕΟΚΑ, ελεύθερες περιοχές – το νότιο μέρος της Κύπρου, παράνομο καθεστώς – τουρκοκυπριακή διοίκηση, παράνομο πανεπιστήμιο – πανεπιστήμιο, κατοχικός στρατός – τουρκικός στρατός/τουρκικά στρατεύματα, κατεχόμενες περιοχές/κατεχόμενα – το βόρειο μέρος της Κύπρου, ειρηνευτικές δυνάμεις – τουρκικός στρατός/τουρκικά στρατεύματα, ειρηνευτική επιχείρηση/ χαρούμενη ειρηνευτική επιχείρηση – τουρκική στρατιωτική επέμβαση/επιχείρηση, ψευδοβουλή/ψευδοβουλευτής – τουρκοκυπριακή συνέλευση/μέλος της Τουρκοκυπριακής Συνέλευσης, κατοχικοί δήμοι δημιουργημένοι μετά το 1974 – Τοπική Αυτοδιοίκηση, κλεμμένες περιουσίες – ελληνοκυπριακές περιουσίες στο Βορρά / επηρεαζόμενες περιουσίες, έποικοι – Τούρκοι πρόσφυγες/άτομα τουρκικής καταγωγής/Τούρκοι υπήκοοι/Τούρκοι/Τούρκοι που διαμένουν στο βόρειο τμήμα της Κύπρου, τρομοκρατική οργάνωση ΕΟΚΑ/ΤΜΤ – ΕΟΚΑ/ΤΜΤ, Τούρκος εισβολέας – Τουρκία/τουρκικός στρατός/τουρκική κυβέρνηση.

Είναι αξιοσημείωτο πως Ελληνοκύπριοι δημοσιογράφοι δέχτηκαν να μην κάνουν χρήση της φράσης κατοχικός στρατός και ελεύθερες περιοχές για το τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας που δεν τελεί υπό κατοχή, ή να μην χρησιμοποιούν τον όρο έποικοι για την παράνομη εγκατάσταση Τούρκων στην περιοχή των Κατεχομένων και να αποκαλούν κατοχικούς θεσμούς όπως την ψευδοβουλή και τους μετά το 1974 κατοχικούς δήμους με τα ουδέτερα ονόματα «Τουρκοκυπριακή Συνέλευση» και «Τοπική Διοίκηση».

Ακόμα και στις περιπτώσεις στις οποίες δεν γίνονται αποδεκτές φράσεις όπως τις χρησιμοποιούν οι Τουρκοκύπριοι όπως «ειρηνευτικές δυνάμεις» και «ειρηνευτική επιχείρηση / χαρούμενη ειρηνευτική επιχείρηση» οι εναλλακτικοί όροι που προτείνονται είναι ουδέτεροι – τουρκικός στρατός / τουρκικά στρατεύματα και τουρκική στρατιωτική επέμβαση / επιχείρηση αντίστοιχα – και δεν αναδεικνύεται ο παράνομος χαρακτήρας της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας.

Στον σκληρό πυρήνα

Παράλληλα, υπήρχαν περιπτώσεις (14 από τα 56 λήμματα) όπου δεν κατέστη εφικτό να βρεθεί μια κοινά αποδεκτή ονομασία για διάφορους όρους: Ελληνοκυπριακή διοίκηση – Ελληνοκύπριος ηγέτης – παράνομες εκλογές και άλλες πολιτικές διαδικασίες – παράνομα λιμάνια / αεροδρόμια – παράνομη αστυνομία / δικαστήρια / και άλλοι θεσμοί – ψευδοκράτος– εισβολή – Βόρεια / Νότια Κύπρος – κατοχή – Κυπριακή Δημοκρατία – «Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου». Προκαλεί εντύπωση το μεγάλο ποσοστό έλλειψης συμφωνίας, 25%, στο σύνολο των 56 όρων, αλλά και το ότι δεν βρέθηκε εναλλακτική συμφωνία στα πλέον σημαντικά λήμματα.

Αν, όμως, δεν υπάρχει συμφωνία για τη χρήση των λέξεων «κατοχή» ή «εισβολή», «Κυπριακή Δημοκρατία» ή «ψευδοκράτος» τότε δεν μπορεί να προκύψει κοινή βάση συνεννόησης. Και δεν μπορεί να υπάρξει, διότι οι παραπάνω όροι ανήκουν στον σκληρό πυρήνα των θέσεων των δύο πλευρών και υποχώρηση στους όρους αυτούς υπονομεύει ολόκληρο το οικοδόμημα. Αποδοχή και συνειδητή χρήση εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων των όρων «ελληνοκυπριακή διοίκηση» ή «Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου» ακυρώνει την Κυπριακή Δημοκρατία και εξισώνει θύμα και εισβολέα.

Ανάλογα, η αποδοχή εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων των όρων «εισβολή», «κατοχή», «Κυπριακή Δημοκρατία» (έστω και αν μεγάλο μέρος έχει διαβατήριο ενός κράτους που δεν το αναγνωρίζουν!) αποδομεί το αφήγημα της Άγκυρας. Προσπάθειες προσέγγισης σαν το προαναφερόμενο γλωσσάρι του ΟΑΣΑ επιτελεί εντούτοις μια σημαντική λειτουργία, διότι καταδεικνύεται το όριο ανάλογων προσπαθειών. Όταν μια προσπάθεια «επαναπροσέγγισης και αλληλοκατανόησης» προσκρούσει στον πυρήνα του προβλήματος φανερώνονται οι αφελείς ελπίδες που τη συνοδεύουν.

Το Κυπριακό ζήτημα δεν συνίσταται στην σωστή επιλογή λέξεων, δεν είναι πρόβλημα εννοιολογικό. Ίσως να θεωρείται, με ασύγγνωστη αφέλεια, πως αδόκιμα εκφραστικά μέσα συνιστούν το κύριο πρόσκομμα στην επίλυση του Κυπριακού και όχι η ψηλαφητή γεωπολιτική πραγματικότητα και οι διαχρονικές αναθεωρητικές στοχεύσεις της Άγκυρας.

Η λανθασμένη ανάγνωση της φύσης του Κυπριακού, στο βαθμό που τέτοιες ερμηνείες γίνονται αποδεκτές, ενέχει προφανείς συνέπειες για τη στάση Αθηνών και Λευκωσίας. Συνιστά, όμως, απλή λανθασμένη ανάγνωση ή πρόκειται για ηθελημένο τέχνασμα ώστε να νομιμοποιηθεί η απραξία 44 ετών; Αν δεν μας βολεύει η πραγματικότητα την αλλάζουμε αλλάζοντας τις λέξεις…