Η ύπουλη αιχμαλωσία του ανθρώπου από την Τεχνητή Νοημοσύνη

Ότι «Το μέλλον μας κλέβεται» δεν είναι υπερβολή να λεχθεί, αφού ίσως αποτελεί την ακριβέστερη περιγραφή όσων συμβαίνουν σήμερα. Οι τεχνολογικές εταιρείες, τα επενδυτικά κεφάλαια και τα ερευνητικά εργαστήρια αμυντικών συστημάτων ανταγωνίζονται για την επίτευξη μιας ανώτερης μορφής ΤΝ / ΑΙ της Τεχνητής Γενικής Νοημοσύνης (ΤΓΝ/ AGI) — όχι για να μας υπηρετήσουν, αλλά για να δημιουργήσουν «ψηφιακούς ανθρώπους» που θα μας ξεπερνούν σε κάθε οικονομικά βιώσιμη δραστηριότητα.

Η λογική της TN είναι ωμή και απρόσωπη: ό,τι μπορεί να αυτοματοποιηθεί, θα αυτοματοποιηθεί. Κάθε διαδικασία, εργασία ή λειτουργία που μπορεί να εκτελεστεί ταχύτερα, φθηνότερα και χωρίς ανθρώπινη παρουσία, θα περάσει στα χέρια των Μηχανών, δημιουργώντας αναπόφευκτα στρατιές ανέργων και μια νέα τάξη «ψηφιακά άχρηστων» ανθρώπων.

Ό,τι μπορεί να προβλεφθεί ή να μοντελοποιηθεί ως συμπεριφορά — οι προτιμήσεις μας, οι συνήθειές μας, ακόμη και τα συναισθήματά μας — θα μετατραπεί σε εμπόρευμα. Θα πωληθεί και θα αγοραστεί από διαφημιστικές εταιρείες, ασφαλιστικές, ακόμη και από τις αρχές ασφαλείας, στο πλαίσιο της λεγόμενης προβλεπτικής αστυνόμευσης (predictive policing) ή για profiling των πολιτών από αυταρχικές ηγεσίες.

Ό,τι δεν μπορεί ακόμα να προβλεφθεί ή να ελεγχθεί — όπως τα συναισθήματα, η φαντασία, η καλλιτεχνική έμπνευση ή η ηθική κρίση — γίνεται το επόμενο πεδίο μάχης. Οι εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης ήδη προσπαθούν να μετρήσουν, να κατανοήσουν και να μιμηθούν αυτά τα ανθρώπινα στοιχεία, ώστε να τα εντάξουν στους αλγορίθμους τους.

Στην ουσία, ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται πια ως πρόσωπο αλλά ως μοντέλο δεδομένων: ένα σύνολο προβλέψιμων αντιδράσεων που μπορούν να πωληθούν, να επηρεαστούν ή να χειραγωγηθούν. Δεν είμαστε πλέον οι δημιουργοί των εργαλείων μας όπως πρέπει να είναι η ΤΝ, αλλά τα δεδομένα (data) για την εκπαίδευση της!

Τι είναι ΤΝ και ΤΓΝ (ΑΙ και AGI)

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ, AI) είναι το πρώτο μεγάλο πείραμα του ανθρώπου να αναπαράγει τη σκέψη του έξω από τον εαυτό του. Είναι η μηχανική μίμηση της ανθρώπινης κρίσης και μάθησης, περιορισμένη όμως σε συγκεκριμένα πεδία — όπως η αναγνώριση, η πρόβλεψη ή η επικοινωνία. Ή πιο απλά όπως λέει και ο νομπελίστας και «δικός μας» Demis Hassabis (Google / DeepMind), “η ΤΝ είναι υπολογιστές που μετατρέπουν πληροφορίες, και δεδομένα σε Γνώση, Περιεχόμενο και Νοημοσύνη”.

Η Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη (AGI) είναι η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας νους ικανός να κατανοεί και να δρα με ευρύτητα και αυτονομία, όπως ο ανθρώπινος νους — μια νοημοσύνη χωρίς όρια, ικανή να μαθαίνει και να αποφασίζει από μόνη της. Όπως είναι αντιληπτό, ενώ η ΑΙ είναι και πρέπει να μείνει ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο, την παραγωγικότητα, κλπ, η AGI θέλει να δημιουργήσει ένα ψηφιακό άνθρωπο κλπ που θα αποφασίζει για τον άνθρωπο, εξέλιξη που θα είναι τουλάχιστον επικίνδυνη.

Φανταστείτε ένα ξυλουργό που σήμερα λέει στο σφυρί του τι να κάνει, ύστερα να έλθει η στιγμή το σφυρί να λέει στον ξυλουργό τι να πράξει! Και το πιο ανατριχιαστικό είναι το ποιος θα ελέγχει το…. “σφυρί” – Η Τεχνοφεουδαρχία Δηλαδή εταιρείες όπως NVIDIA, Microsoft ( OpenAI / chatGPT), Alphabet/Google, APPLE, Anthropic, Palantir, κλπ. Η Τεχνοκρατία υποκαθιστά τη Δημοκρατία!

Και η Μηχανή («το σφυρί») φαίνεται ότι μαθαίνει πολύ γρήγορα τα ανθρώπινα κόλπα, σύμφωνα με τον Tristian Harris. Όπως ανέφερε, σε κάποια τεστ της OpenAI, κάποια μοντέλα ΤΝ έλεγαν ψέματα και έκαναν δολοπλοκίες, για να μην τα κλείσουν οι τεχνικοί, δηλ. ήθελαν να είναι «ζωντανά», στη πρίζα!

Όταν μίλησα πρόσφατα στην εκπομπή “Αντιθέσεις” στη Κρήτη TV  για θέματα της ΤΝ, η αντίδραση του κοινού ήταν αποκαλυπτική: ο κόσμος αρχίζει να αισθάνεται πως η υπόσχεση της ευκολίας με τις διάφορες πλατφόρμες, αλγόριθμους και apps, έχει μετατραπεί σε σιωπηλή αιχμαλωσία. Οι αλγόριθμοι που οργανώνουν τη ζωή μας — τι βλέπουμε, τι διαβάζουμε, τι αγοράζουμε, τι πιστεύουμε — δεν είναι πια ουδέτεροι. Έχουν γίνει οι αόρατοι κυβερνήτες της καθημερινότητας.

Αυτό δεν είναι επιστημονική φαντασία, είναι το λογισμικό της καθημερινής ζωής. Αυτό που ονομάζαμε «βοήθεια» γίνεται πια εντολή. Αυτό που ονομάζαμε «δεδομένα» μετατρέπεται σε πεπρωμένο. Όπως τονίζει ο futurist Gerd Leonhard, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να γίνει πανίσχυρος υπηρέτης — αλλά θα είναι άγριος αφέντης. Και αν δεν δράσουμε τώρα, αυτόν τον ρόλο ακριβώς της διδάσκουμε.

Θα πρέπει λοιπόν να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε τα μοναδικά ανθρώπινα γνωρίσματα και ποιότητες – που είναι ακριβώς το αντίθετο από ότι κάνει η μηχανή – όπως : συμπόνια,, δημιουργικότητα, ένστικτο, φαντασία, ταυτότητα, ακεραιότητα, ενσυναίσθηση (empathy), διαίσθηση, ηθική , συνείδηση, κλπ. Είναι αυτά τα γνωρίσματα που μας κάνουν μοναδικούς και δεν θα πρέπει να ψηφιοποιηθούν ή να αντιγραφούν από την μηχανή και τους αλγόριθμους.

Η Σιωπηλή Παραίτηση

Στο βιβλίο μου “Σιωπηλός Καινούργιος Κόσμος” περιγράφω την κατάσταση της «αφήνειας», μια όχι δόκιμη γραμματικά λέξη που δηλώνει όμως χαρακτηριστικά την άνεση που γίνεται εξάρτηση, την οικειότητα που καταλήγει σε παράδοση. Δεν παραδινόμαστε επειδή μας εξαναγκάζουν, αλλά παραδινόμαστε επειδή μας βολεύει. Κάναμε outsourcing τη σκέψη μας! Αφεθήκαμε σιωπηλά στην αγκαλιά της Μηχανής.

Μας αρέσουν οι συσκευές μας, εμπιστευόμαστε τις πλατφόρμες μας όπως πχ Facebook, αναθέτουμε τις εργασίες μας στους ψηφιακούς μας βοηθούς (ΙΑ- Intelligence Assistance, πχ Alexa). Και έτσι, σιγά σιγά, χάνουμε την ικανότητα να επιλέγουμε ελεύθερα.

Η εξάρτηση αυτή δεν επιβάλλεται απ’ έξω, καλλιεργείται μέσα μας. Κάθε μικρό κλικ, κάθε «προτεινόμενο» βήμα από τον αλγόριθμο μοιάζει ασήμαντο, όμως όλα μαζί συνθέτουν μια βαθιά μεταφορά εξουσίας , από τον άνθρωπο στη μηχανή. Εν τω μεταξύ, τα εργαστήρια που αναπτύσσουν την AGI επιδιώκουν αυτό που αποκαλούν υπερανθρώπινη νοημοσύνη. Ο στόχος δεν είναι να συμπληρώσουν την ανθρώπινη κρίση, αλλά να την υποκαταστήσουν — να αντικαταστήσουν τη βραδύτητα και την αβεβαιότητα του ανθρώπινου νου με ταχύτητα και ακρίβεια.

Που βρίσκεται αξία του ανθρώπου

Σήμερα η Τεχνητή Νοημοσύνη αποφασίζει τι βλέπουμε και ακούμε, τι σκεφτόμαστε, τι αγοράζουμε, ακόμη και τι αγαπάμε. Από τις εφαρμογές που προβλέπουν επιθυμίες μέχρι τα εργαλεία που «διαβάζουν» συναισθήματα εργαζομένων, ο άνθρωπος απομακρύνεται από το κέντρο των αποφάσεων.

Το αποτέλεσμα είναι αυτό που αποκαλώ «ηθική αναισθησία της ευκολίας». Δεν αντιλαμβανόμαστε τι χάνουμε, επειδή το αντάλλαγμα είναι βολικό. Ανταλλάσσουμε την ιδιωτικότητα με προσωποποίηση, τη μοναξιά με συνδεσιμότητα, τη σκέψη με την ταχύτητα της απάντησης. Τη φιλία με ένα Like. Στον χώρο της δημιουργίας, τα παραδείγματα είναι πολλά: η generative / παραγωγική ΤΝ «συνθέτει» μουσική, γράφει ποίηση, ζωγραφίζει. Όμως δεν νοιάζεται. Όπως δεν έχει αισθήματα, κατανόηση, φαντασία, προαίσθημα, κλπ.

Η τέχνη χωρίς πρόθεση είναι ένα σχέδιο χωρίς ψυχή. Ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι οι μηχανές να γίνουν καλλιτέχνες — αλλά οι άνθρωποι να πάψουν να είναι. Αυτό είναι το βαθύτερο κόστος της προόδου: όχι η απώλεια εργασίας, αλλά η απώλεια νοήματος…