Η κόρη του Ντοστογιέφσκι, το DNA και η εθνική συνείδηση…

Η αναφώνηση παραμένει στερεότυπη: Μόλις γίνει αναφορά σε προσωπικότητα από τους Έλληνες γενικώς αποδεκτή (κάτι δυσχερές αλλά όχι απίθανο), ο πιο ενθουσιώδης συζητητής ανακράζει: «Αυτός ήταν/είναι γνήσιος Έλληνας». Και όλοι οι άλλοι, σιωπηρώς ή μεγαλοφώνως, σπεύδουν να συγκατανεύσουν… Ουδέν ψευδέστερον τούτου! Κατά κανόνα, εκείνοι που θεωρούνται ως “ενσάρκωση” των αρετών ολόκληρου λαού κατάγονται από έθνη άλλα από εκείνο που επιτυχώς εκφράζουν και τούτο προκύπτει χωρίς να εξεταστεί το DNA.

Η πρώτη που συστηματικώς ασχολήθηκε με αυτό το παράδοξο, υπήρξε η δεύτερη κόρη που απέκτησε ο Ντοστογιέφσκι από τον γάμο του με την Άννα το γένος Σνίτκινα, τρίτη και τελευταία γυναίκα της ζωής του. Η εν λόγω θυγατέρα του μεγάλου συγγραφέα είχε βαφτιστεί Λιουμπόβ, που στα ελληνικά μεταφράζεται “Αγάπη”. Είχε γεννηθεί το 1869 και πέθανε νωρίς, το 1926, εξόριστη στην Ιταλία.

Πρόλαβε όμως να μας δώσει μια –γραμμένη στα γαλλικά– βιογραφία του πατέρα της, στην οποία θίγει επιτυχώς μεγάλα ζητήματα της ρωσικής –και όχι μόνο!– ιστορίας. Και αυτό, διότι, ενώ έζησε σε εποχή, κατά την οποία τα θέματα του DNA και τα παρεμφερή ήταν άγνωστα στο ευρύ κοινό, αυτή είχε την τόλμη, περιγράφοντας τον οικογενειακό της βίο, να παρουσιάσει σημαντικές προσωπικότητες της Ρωσίας υπό το φως της απώτερης καταγωγής τους. Και φυσικά άρχισε από τον πατέρα της. Εξήγησε, λοιπόν, ότι το επώνυμο “Ντοστογιέφσκι” δεν είναι ρωσικό αλλά πολωνικό. Ναι! Ντοστογιέφσκι όπως Γκραμπόφσκι, μόνο που στην περίπτωση της κας Μαρέβας το επίθετό της κανονικά είναι “Γκραμπόφσκα”, διότι πρόκειται για κυρία (pani στα πολωνικά) και όχι για κύριο (pan).

Ο ένας Λιθουανός, ο άλλος Γερμανός

Για την ακρίβεια, η πατρική οικογένεια του Ντοστογιέφσκι καταγόταν από τη Λιθουανία, που όμως υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα ενωμένη με την Πολωνία, με αποτέλεσμα οι πρόγονοι του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα να είναι Καθολικοί και όχι Ορθόδοξοι. Έτσι εξηγείται και η βαθιά γνώση της πολιτικής του Βατικανού που ως εν αναγλύφω παρουσιάζεται στο περίφημο κεφάλαιο των “Αδελφών Καραμαζώφ”, όπου ο Ιησούς Χριστός συλλαμβάνεται από τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή της Σεβίλλης…

Η Λιουμπόβ/Αγάπη όμως δεν περιορίστηκε στον πατέρα της. Εξήγησε ότι και ο Τολστόι, άλλος μεγάλος της ρωσικής λογοτεχνίας, καταγόταν από Γερμανούς, το αρχικό επώνυμο των οποίων ήτανε Dick (=χοντρός, παχύς). Και στους ανωτέρω ας προστεθεί ο Γκόγκολ που, όπως προκύπτει από το όνομά του, ήταν Ουκρανός. Εκεί όμως που η Λιουμπόβ κατόρθωσε να ξεπεράσει και την πλέον καλπάζουσαν φαντασίαν είναι η περίπτωση του Πούσκιν. Πρόκειται για τον κορυφαίο ποιητή των Ρώσων – τόσο των πριν όσο και των μετά από τα γεγονότα του 1917. Κι όμως αυτός ο άνθρωπος, που είχε κλείσει τον κόσμο ολόκληρο στην καρδιά του και αναφωνούσε: «Ο πατέρας μου είναι από τον Παρνασσό», καταγόταν από Μαύρους της Αφρικής!

Η ιστορία του είναι γνωστή. Ο προπάππους του, μέλος βασιλικής οικογένειας της κεντρικής Αφρικής, αιχμαλωτίστηκε από εχθρούς του πατέρα του και κατέληξε να εκτεθεί “προς πώληση” σε σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης. Εκεί τον είδε ο πρέσβυς της Ρωσίας στην Τουρκία, τον αγόρασε και τον “έκανε δώρο” στον ηγεμόνα του, Πέτρο Α’. Ο τσάρος ενθουσιάστηκε με το “μαυράκι” και το χάρισε σε κόρες του “για να παίζουν”.

Αφότου, όμως, διαπιστώθηκε η μεγάλη εξυπνάδα του νεαρού Αφρικανού, τον έστειλε στο Παρίσι για επιμόρφωση και τελικώς τον έκανε προσωπικό του συνεργάτη. Στο πρόσωπο του δισέγγονού του –όπως και σήμερα μπορεί κανείς να  δει στα διάφορα πορτραίτα που κυκλοφορούν– σαφή παραμένουν τα αφρικανικά χαρακτηριστικά. Λίγοι όμως στέργουν αυτό να το παραδεχθούν…

Η Λιουμπόβ/Αγάπη Ντοστογιέφσκαγια, μετά από αυτές (και πολλές άλλες) παρόμοιες διαπιστώσεις, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «το  μεγαλύτερο όπλο των Ρώσων είναι η ίδια τους η καρδιά». Δέχονται δηλαδή με αγάπη οποιονδήποτε ειλικρινώς καταλήγει ή, έστω, καταφεύγει σε αυτούς, τον αγκαλιάζουν και τον θεωρούν δικό τους. Αυτό είναι αλήθεια και για να πειστεί σχετικώς κανείς, δεν έχει παρά να (ξανα)διαβάσει τον “Μοσκώβ-Σελήμ” του Γεώργιου Βιζυηνού.

Εκεί, όμως, όπου έκανε λάθος η κόρη του Ντοστογιέφσκι είναι ο περιορισμός αυτού τού  φαινομένου αποκλειστικώς στη Ρωσία. Γεγονός παραμένει ότι εκεί κυρίως αυτά συμβαίνουν. Όχι όμως μόνο εκεί. Και για να πειστεί κανείς, αρκεί η βάσει της αρχής «ἀρχὴ σοφίας ὀνομάτων ἐπίσκεψις» επιτροχάδην εξέταση μεγάλων μορφών της Γηραιάς μας Ηπείρου.

Τίμησαν τα χρώματα που φόρεσαν

Εθνικός ποιητής των Ιταλών είναι ο Δάντης/Dante. Το επίθετό του, όμως, Alighieri, δεν εξηγείται στα ιταλικά, όθεν έχει λογικώς προβληθεί η άποψη ότι πρόκειται για μετάλλαξη του γερμανικού Altinger. Ο Γάλλος Ζολά/Zola είχε την καταγωγή που μαρτυρεί το όνομά του, δηλαδή ιταλική. Ο πατέρας του γερμανικού εθνικισμού, Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλαιν (Houston Stewart Chamberlain) ήτανε Άγγλος που μόνο μέσα στη δίνη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, απέκτησε τη γερμανική υπηκοότητα. O πατέρας της αγγλικής λογοτεχνίας Τζόφρεϋ Τσώσερ (Geoffrey Chauser) είχε διατηρήσει ως επώνυμό του όρο που προέρχεται από την παλιά γαλλική λέξη chaucier (>chausseur), που σημαίνει “παπουτσής”.

Και άλλα τέτοια πολλά, όπως οι περιπτώσεις του Μακιαβέλλι και του Θερβάντες, οι οποίοι δεν μπορούν να θεωρηθούν ως “γνήσιοι” γόνοι των λαών, τη λογοτεχνία των οποίων αναβάθμισαν. Εδώ όμως επιβάλλεται και άλλη επισήμανση. Το φαινόμενο που μελετήθηκε από την κόρη του Ντοστογιέφσκι δεν περιορίζεται στη λογοτεχνία. Χαρακτηρίζει, πράγματι, ακόμη και την πολιτική.

Ας δούμε, κατά πρώτο λόγο, την ίδια τη Ρωσία: Την ισχύ της  στερέωσαν πρώτα η Αικατερίνη Β’ η Μεγάλη, που ήταν Γερμανίδα, και μετά  ο Στάλιν, που ήταν Γεωργιανός. Αλλά και στη Βρετανία το ίδιο παρατηρείται: Η βασίλισσα Βικτωρία, μορφή εμβληματική της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, ήτανε Γερμανίδα, ενώ ο αγαπημένος της πρωθυπουργός και βασικός συνεργάτης, Βενιαμίν Ντισραέλι (Benjamin Disraeli) καταγόταν από Σεφαραδίτες της Ιταλίας.

Τη Γαλλία, πάλι, κυριολεκτικώς την “έφτιαξαν” ο Ναπολέων Βοναπάρτης, Ιταλός απώτερης ελληνικής καταγωγής, και ο Κάρολος Ντε Γκωλ, η μητέρα του οποίου είχε καταγωγή από τη Γερμανία. O μαζί με τον Γαριβάλδη πρωτεργάτης της ιταλικής ενοποίησης, Κάμιλλος ντε Καβούρ (Camillo de Cavour) επέμενε μέχρι το τέλος της ζωής του, να γράφει το επώνυμό του στα γαλλικά.

Ο Μάο Τσε-Τουνγκ, πάλι, πατέρας της κομμουνιστικής και μετακομμουνιστικής Κίνας, είχε οργανική ιδιομορφία τελείως απίθανη για  Κινέζο: Τρεφόταν κυρίως με γάλα, το οποίο στους “γνήσιους Κινέζους” προκαλεί τροφική δυσανεξία. Ο Έαμον ντε Βαλέρα (Éamon de Valera) θεμελιωτής της σύγχρονης Ιρλανδίας, είχε, όπως δείχνει το επώνυμό του, πατέρα Ισπανό. Και η τωρινή Ρουμανία ιδρύθηκε χάρη σε “συνωμοσία” προσωπικοτήτων που θεωρούνταν ως άτομα  ελληνικής καταγωγής…

Και στα καθ’ ημάς τα ίδια

Και τώρα στα καθ’ ημάς. Χρειάζεται και πάλι να τονίσουμε το ότι βασικοί εκπρόσωποι του ελληνικού εθνικισμού και πρωταγωνιστές του πολιτικού μας βίου υπήρξαν Ρωμαιόβλαχοι, όπως οι εν λόγω ομοεθνείς μας παλαιότερα αυτοχαρακτηρίζονταν; Ας το (ξανα)κάνουμε: Ο Ίων Δραγούμης κράτησε τη βλαχική εκδοχή του βαπτιστικού ονόματος (Ion). O Τρικούπης (<Τρίκουπας<Τρίκουπα) καταγόταν από Βλάχους της Μοσχόπολης πιθανότατα. Από Βλάχους ήτανε και ο Κωλέττης (<Colesti, Coleţi[?]), ο εμπνευστής της Μεγάλης Ιδέας. Για τους υπόλοιπους, ας μη επεκταθούμε εδώ και τώρα… Καλλίτερα ας δούμε τους λογοτέχνες.

Όσον αφορά τους Διονύσιο Σολωμό και Ανδρέα Κάλβο, σαφές είναι από τα οικογενειακά τους επίθετα, ότι κατάγονταν από εξελληνισμένους Ιταλούς. Το ίδιο ισχύει για τον Γεώργιο Τερτσέτη, που κατέγραψε τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη. Το πρώτο, πάλι, επίθετο του Θανάση Πετσάλη-Διομήδη, μεγάλου Νεοέλληνα λογοτέχνη, συγγραφέα του επικών διαστάσεων μυθιστορήματος “Οι Μαυρόλυκοι”,  παραπέμπει στο σερβικό Pešalj.

Η περίπτωση του Καζαντζάκη

Ενδιαφέρον όμως ιδιαίτερο παρουσιάζει η περίπτωση του Νίκου Καζαντζάκη, το επώνυμο του οποίου μπορεί να μεταφραστεί ως “(φτωχός) λεβητοποιός”. Και αυτό, διότι η εν λόγω εμβληματική των Νεοελληνικών Γραμμάτων μορφή υιοθέτησε και προέβαλε απόψεις τελείως παράδοξες για “αυθεντικούς” Έλληνες, οι οποίες τον έφεραν τελικώς σε σύγκρουση με την Εκκλησία.

Η εμμονή του, άλλωστε, να υποστηρίζει ότι οι Κρητικοί είναι “κάτι άλλο”, τελείως ιδιαίτερο μέσα στον κόσμο των Ελλήνων, προκαλεί έκπληξη, η οποία  μεγαλώνει, άμα κανείς (ξανα)διαβάσει  προσεκτικά τον περίφημο “Καπετάν Μιχάλη” του. Πώς όμως εξηγούνται οι ιδιομορφίες του μεγάλου μας συγγραφέα; Απλό, απλούστατο: Ο πατέρας του είχε προγόνους  Άραβες.

Και τώρα το last but not least (= τελευταίο μα όχι ασήμαντο): Τα ανωτέρω φυσικά και δεν σημαίνουν πως όλοι οι σε μια χώρα επήλυδες αφομοιώνονται τόσο πολύ, ώστε να εκφράζουν τον λαό της νέας τους πατρίδας καλλίτερα από τους εκεί πατρογονικώς αυτόχθονες. Κάθε άλλο! Το ζήτημα είχε απασχολήσει, μετά την Λιουμπόβ Φιοντόροβνα Ντοστογιέφσκαγια, τον Κάρολο Ντε Γκωλ, ο οποίος είχε εν προκειμένω κάνει μερικές –ιδίως όσον αφορά τους τωρινούς καιρούς– βαρυσήμαντες επισημάνσεις. Η εμβάθυνση όμως ειδικώς σε αυτές αποτελεί μια άλλη ιστορία…