Η Lex Barbarius Philippus και το σημερινό Διεθνές Δίκαιο

Ο Ρωμαίος νομικός Ουλπιανός διατύπωσε τη γνωστή αρχή: Acta eius rata sunt, quia populi auctoritate functus est. (Οι πράξεις του είναι ισχυρές, διότι ασκούσε εξουσία με την εξουσιοδότηση του λαού). Η αρχή αυτή, γνωστή έκτοτε ως Lex Barbarius Philippus, εκφράζει την ιδέα ότι “η κοινωνία δεν πρέπει να ζημιώνεται εξαιτίας της προσωπικής ανικανότητας ή παρανομίας αυτού που φαινόταν νόμιμος”. Πρόκειται για ένα πρώιμο παράδειγμα της αρχής της “ασφάλειας δικαίου και της προστασίας της καλής πίστης”, που επανεμφανίζεται αργότερα στα ευρωπαϊκά και διεθνή νομικά συστήματα.

Στο διεθνές δίκαιο, η Lex Barbarius Philippus βρίσκει εφαρμογή κυρίως στις περιπτώσεις de facto εξουσιών και μη αναγνωρισμένων κυβερνήσεων. Όταν μια εξουσία ασκείται χωρίς πλήρη νομιμότητα – για παράδειγμα, μετά από πραξικόπημα, κατοχή ή επανάσταση – τίθεται το ερώτημα: Έχουν οι πράξεις αυτής της αρχής έννομη ισχύ;

Η απάντηση που δόθηκε μέσα από αιώνες διεθνούς πρακτικής είναι κατ’ ουσίαν ρωμαϊκή: Ναι, εφόσον οι πράξεις αυτές εξυπηρετούν την καθημερινή ζωή των πολιτών και τηΝ δημόσια τάξη, και εφόσον εκδόθηκαν καλόπιστα. Έτσι, τα διοικητικά και ιδιωτικά αποτελέσματα (γάμοι, συμβόλαια, ληξιαρχικές πράξεις) διατηρούνται έγκυρα, ακόμη και αν το καθεστώς που τα εξέδωσε θεωρείται παράνομο.

Lex Barbarius Philippus

Η αρχή αυτή σχετίζεται στενά με το γνωμικό ex factis jus oritur – “από τα γεγονότα γεννιέται δίκαιο”. Στην πράξη, σημαίνει ότι μια πραγματική κατάσταση, που παγιώθηκε, έστω κι αν ξεκίνησε παράνομα, μπορεί να παράγει έννομα αποτελέσματα για λόγους σταθερότητας. Η νομιμότητα δεν μπορεί να αγνοεί τη δύναμη της πραγματικότητας, όπως ακριβώς και στη ρωμαϊκή υπόθεση ο λαός αποδέχθηκε τον Barbarius Philippus ως praetor.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα στο διεθνές επίπεδο αποτελούν:

• Η αναγνώριση διοικητικών πράξεων της γερμανικής κατοχής μετά το 1945 για λόγους ασφάλειας δικαίου.
• Η μερική αναγνώριση πράξεων των κατοχικών αρχών στα Κατεχόμενα της Κύπρου.
• Η πρακτική αποδοχή πράξεων μη αναγνωρισμένων κυβερνήσεων στην Αφρική και στα Βαλκάνια.

Η Lex Barbarius Philippus αποδεικνύει ότι το δίκαιο, για να είναι λειτουργικό, πρέπει να υπηρετεί όχι μόνο την τυπική νομιμότητα, αλλά και τη σταθερότητα και την κοινωνική ειρήνη. Το διεθνές δίκαιο, αν και εξελίχθηκε σε διαφορετικό πλαίσιο, διατήρησε αυτή τη ρωμαϊκή σοφία: Η τάξη και η καλή πίστη των πολιτών υπερέχουν από την απόλυτη τυπολατρία της νομιμότητας. Έτσι, από τη Ρώμη μέχρι τον ΟΗΕ, η υπόθεση του Barbarius Philippus υπενθυμίζει ότι η νομιμότητα χωρίς δικαιοσύνη και σταθερότητα είναι άδεια μορφή, ενώ η δικαιοσύνη που αναγνωρίζει την πραγματικότητα/ρεαλισμό, είναι το αληθινό θεμέλιο του διεθνούς δικαίου.