Η νεοτερικότητα και ο ύστερος δικαιωματισμός

Όταν ο Λίνκολν διακήρυττε το δόγμα της αμεσοδημοκρατίας λέγοντας “government of the people, by the people & for the people”, εξέφραζε το λογικό άτοπο της ενιαίας νεοτερικής σκέψης, η οποία επιδίωκε να συγκροτήσει στη μεγάλη κοσμοσυστημική κλίμακα του εθνοκράτους, τις τότε εξερχόμενες από τη φεουδαλική απολυταρχία δουλοπαροικιακές μάζες.

Κι αυτό διότι η διάκριση της δημοκρατίας σε άμεση και έμμεση είναι αδιανόητη, αφού οιοσδήποτε επιθετικός προσδιορισμός αναιρεί και ακυρώνει αυτή καθαυτή την προσδιοριζόμενη έννοια της δημοκρατίας. Ο κατεξοχήν πολιτικός στοχαστής που θεμελίωσε το εννοιολογικό υπόβαθρο των πολιτειών, τις οποίες διέκρινε βάσει της διαμορφούμενης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής σχέσης, είναι ο Κοντογιώργης.

Κατά τους πολιτικούς φιλοσόφους της αρχαιότητας, περιλαμβανομένου και του Αριστοτέλη, τρεις είναι οι τύποι των πολιτειών/πολιτευμάτων, η μοναρχία, η ολιγαρχία και η δημοκρατία. Ο Κοντογιώργης κατέδειξε ότι η ολιγαρχία δεν αποτελεί ιδιαίτερο τύπο πολιτείας, αλλά προσδιοριστικό μέτρο του σώματος των πολιτών που μετέχουν της πολιτείας. Ο ίδιος διακρίνει μεταξύ μοναρχίας, αντιπροσώπευσης και δημοκρατίας. Σκοπός της τελευταίας είναι η καθολικά νοούμενη και βιούμενη ελευθερία σε όλα τα πεδία, ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό.

Σήμερα ωστόσο, οι νεοτερικές κοινωνίες της Δύσης βιώνουν μονοσήμαντα την ατομική ελευθερία, που εξ’ επόψεως ανθρωποκεντρικής εξέλιξης αντικατοπτρίζει την πρώιμη, νηπιακή θα λέγαμε, κατάσταση των κοινωνιών στη σφαίρα του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι. Ίδιον γνώρισμα αυτής της πρωτοανθρωποκεντρικής εξελικτικής φάσης είναι το λεγόμενο προ-αντιπροσωπευτικό σύστημα και κυριολεκτικά η αιρετή μοναρχία, με διακριτή παράμετρο την κατοχύρωση της ατομικής ελευθερίας και την υποκατάσταση των δύο άλλων ελευθεριών -ήτοι της κοινωνικής και της πολιτικής- από τα συνταγματικά δικαιώματα.

Η νεοτερικότητα ως βασικό μέλημά της είχε τη σφυρηλάτηση του ατομικού χώρου για τον εξερχόμενο από την μεσαιωνική φεουδαρχία δουλοπάροικο, χωρίς να την ενδιαφέρει κατά το χρόνο εκείνο η μετακένωση του εν τω συνόλω ανθρωποκεντρικού/ελληνικού κεκτημένου, στη μεγάλη κλίμακα των εθνικών κρατών.

Νεοτερικότητα και διανόηση

Και αυτό παρά το γεγονός ότι καταρχήν οι στοχαστές του διαφωτισμού ανέτρεξαν στις διδαχές της αρχαιοελληνικής γραμματείας αντλώντας στέρεα γνώση από το ελληνικό παράδειγμα του ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος, ευρισκομένου στον αντίποδα του δεσποτικού που τότε διένυε το τέλος της ιστορικής διαδρομής του. Παρά ταύτα, προκρίθηκε ως σημαίνον από τους γάλλους κυρίως διαφωτιστές το πρόταγμα της ατομικής ελευθερίας ενός εκάστου, κατά τρόπο που να μην θίγει την ατομική ελευθερία του άλλου.

Τι εννοούσε όμως με αυτό το πρόταγμα η νεοτερική διανόηση; Μα τίποτ’ άλλο από την προσωπική αυτονομία, το αυτεξούσιο δηλαδή του ατόμου στη σφαίρα της ιδιωτικότητάς του. Στα πεδία ωστόσο της κοινωνικής και πολιτικής δράσης του το άτομο ετερονομήθηκε, αφού έκτοτε στη μεν κοινωνική ζωή του συνάπτει συμβάσεις εκχώρησης της συναφούς ελευθερίας του (πχ. στη σύμβαση μισθωτής εργασίας).

Στον δε πολιτικό βίο του εκχωρεί σε τρίτον –στον πρωθυπουργό ή στον πρόεδρο– την αποφασιστική αρμοδιότητα, την εξουσία δηλαδή για λήψη των αποφάσεων που το αφορούν, ώστε ο πρωθυπουργός ή ο πρόεδρος να καθίσταται αιρετός μονάρχης και το σύνολο της κοινωνίας των πολιτών να εκπίπτει σε καθεστώς κοινωνίας υπηκόων.

Εντέλει η νεοτερικότητα αντικατέστησε την κοινωνική και πολιτική ελευθερία των μελών της κοινωνίας με τα αντίστοιχα δικαιώματα, τα οποία αργότερα κατοχύρωσε στα δυτικά Συντάγματα. Στον αντίποδα της νεοτερικής διανόησης, η ελληνική δημοκρατία αντανακλά εκείνη την πολιτεία εντός της οποίας εγκαθίσταται η σωρευτικά βιούμενη, ατομική, κοινωνική και πολιτική ελευθερία. Η εφαρμογή της δημοκρατικής αρχής με την ενσωμάτωση από την κοινωνία της καθολικής ελευθερίας και τη συγκρότησή της σε πολιτικό Δήμο, αποτελεί το διακύβευμα της ελληνικής δημοκρατίας.

Αριστοτέλης και δημοκρατία

Η νεοτερική σκέψη συχνά υποστηρίζει ότι ο Αριστοτέλης τάχθηκε εναντίον της δημοκρατικής αρχής και βασίζει τον ισχυρισμό αυτό στην κριτική που άσκησε αυτός για την ημαρτημένη δημοκρατία, κατ’ αντιδιαστολή προς την ορθή δημοκρατική πολιτεία. Το γεγονός ότι ο Σταγειρίτης φιλόσοφος αποκαλούσε την ορθή δημοκρατία απλώς πολιτεία δεν αναιρεί το σύνολο των αξιακών και θεσμικών, δημοκρατικών παραμέτρων του.

Η ορθή, όπως και η “ημαρτημένη” δημοκρατική πολιτεία έρχεται σε προφανή αντίθεση με το πολιτικό σύστημα της νεοτερικότητας. Κι αυτό για τους εξής λόγους: Ο πρώτος λόγος άπτεται της απουσίας του δημοκρατικού αξιώματος για καθολική ελευθερία στις νεοτερικές κοινωνίες.

Η νεοτερική σκέψη, όπως διαμορφώθηκε κυρίως από τους γάλλους διαφωτιστές, επέλεξε να κατατμήσει την ολική ελευθερία του ελληνικού κόσμου, προκρίνοντας ως θεμελιώδη για την πολιτειακή υποστασιοποίηση των δυτικών κοινωνιών, την ατομική ελευθερία σε βάρος της κοινωνικής και πολιτικής.

Ο δεύτερος λόγος αφορά στην έλλειψη της βασικής προϋπόθεσης μιας δημοκρατικής πολιτείας, που είναι η πολιτική θέσμιση της κοινωνίας των πολιτών σε Δήμο και η περιέλευση σ’ αυτόν του συνόλου της πολιτικής αρμοδιότητας. Ο τρίτος και τελευταίος λόγος έχει να κάνει με την ανυπαρξία αυτής καθαυτής της αντιπροσωπευτικής αρχής που καθιστά την κοινωνία εντολέα της πολιτικής.

Αιρετή μοναρχία και δικαιωματισμός

Ώστε όλα αυτά τα δεδομένα κατατείνουν στο συμπέρασμα πως το πραγματικά εγκατεστημένο στις δυτικές κοινωνίες και αενάως διακινούμενο από τη διαφωτισμένη νεοτερικότητα, σημερινό πολίτευμα δεν είναι άλλο από την αιρετή ή εκλόγιμη μοναρχία. Αυτή βαφτίζεται από τους νεοτεριστές ως δημοκρατία, προεδρευόμενη ή προεδρική ή έμμεση, καίτοι δεν επιδέχεται επιθετικούς προσδιορισμούς, περιοριστικούς του εννοιολογικού της εύρους.

Επιπρόσθετα, από τις απαρχές του 21ου αιώνα, έχει διαφανεί μία αποσχιστική της ενιαίας νεοτερικής σκέψης τάση από υστερο-νεοτερικούς θα λέγαμε, διακινητές του δικαιωματισμού. Πρόκειται για φορείς εξωκρατικών, διεθνικών μορφωμάτων υπό τον διακριτικό τίτλο “Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις”, που είναι άμεσα χρηματοδοτούμενες και ευθέως ελεγχόμενες από τη Διεθνή των αγορών. Οι δικαιωματιστές αυτοί διαπλάθουν με έωλους νομικισμούς ανυπόστατα δικαιώματα και καθιερώνουν πρωτάκουστες παγκόσμιες εορτές.

Αρχικά, κινούνταν στα όρια του γραφικού εωσότου απέκτησαν δημόσιο λόγο, παρουσία στα δυτικά κράτη και εκπροσώπηση σε διεθνείς οργανισμούς. Τα δε αιτήματα/δικαιώματα που κατεξοχήν πρεσβεύουν αφορούν στη διακίνηση ολιγαρχικών συμφερόντων και ομάδων, που πόρρω απέχουν από τα κοινωνικοπολιτικά προτάγματα, εξ’ επόψεως ελευθερίας και δημοκρατίας.

Με γνώμονα εξάλλου το βαθμό εμπραγμάτωσης του ανθρωποκεντρικού κεκτημένου, ανησυχητική διαφαίνεται η προϊούσα αξιακή και θεσμική οπισθοδρόμηση των δυτικών κοινωνιών που γίνονται αποδέκτριες του δικαιωματισμού της ύστερης νεοτερικότητας. Ως εκ τούτου, ο μόνος εξελικτικός προς τα εμπρός δρόμος είναι ο απεγκλωβισμός των κοινωνιών από τον ρόλο του ιδιώτη, η θεσμική ανασύνταξή τους και η αποφασιστική διεκδίκησή τους να ιδιοκατέχουν αυτές -αντί των δικαιωματιστών- το πολιτικό σύστημα. Το γεγονός αυτό επαγγέλλεται τη μετάβαση σε ένα πρώτο χρόνο, στην αντιπροσωπευτική και σε ένα δεύτερο χρόνο, στη δημοκρατική πολιτεία.