Η παρακμή της Δύσης μέσα από τις Βέδες

Όπως στην οικονομική επιστήμη ομιλούμε περί τεσσάρων φάσεων του οικονομικού κύκλου – δηλαδή άνοδος, κυκλική κρίση, κάθοδος, και ύφεση – έτσι και η βεδική παράδοση αναφέρεται σε τέσσερεις μεγάλες εποχές, τέσσερεις «γιούγκα», του κύκλου της ιστορίας του πολιτισμού.

Στην ινδουιστική κοσμολογία, ο «κυκλικός χρόνος» χωρίζεται σε τέσσερεις γιούγκα, οι οποίες παίρνουν τα ονόματά τους από τα αποτελέσματα του παιγνίου των ζαριών, δημοφιλούς στην Ινδία με πολλές παραλλαγές. Οι τέσσερεις γιούγκα είναι: η Σατία Γιούγκα, η Τρέτα Γιούγκα, η Ντβαπάρα Γιούγκα, και η Κάλι Γιούγκα. Η ηθική τάξη που υπάρχει στις τέσσερεις εποχές μειώνεται με την παρακμή του Ντάρμα, δηλαδή του «θεμελίου της πραγματικότητας» ή της «ορθότητας», το οποίο στην πρώτη εποχή βρίσκεται στην πληρότητά του, και στη συνέχεια σχεδόν εξαφανίζεται στην τελευταία και χειρότερη από τις εποχές, την Κάλι Γιούγκα, την περίοδο στην οποία ζούμε σήμερα.

Στις αρχαίες βεδικές γραφές, η Κάλι Γιούγκα, που ονομάζεται επίσης «χειμώνας του χρόνου», περιγράφεται συνοπτικώς ως εξής: Είναι μια εποχή πνευματικού σκότους, βίας, και υποκρισίας. Η ανθρωπότητα υποβαθμίζεται και πέφτει στη βαρβαρότητα. Η οικογένεια διαλύεται. Η πολιτική ηγεσία πέφτει στα χέρια αδίστακτων απατεώνων, εγκληματιών, και ανατρεπτικών στοιχείων, οι οποίοι χρησιμοποιούν την εξουσία τους για να εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους.

Ο κόσμος σφύζει από φανατικούς εξτρεμιστές, οι οποίοι αποκτούν τεράστια απήχηση στις μάζες, οι οποίες είναι εντελώς ζαλισμένες από τον ηδονισμό και τον ηθικό και πολιτισμικό σχετικισμό. Η θρησκεία, η ειλικρίνεια, η ανεκτικότητα, και το έλεος μειώνονται ημέρα με την ημέρα. Σε αυτή την εποχή, η απλή κατοχή πλούτου θεωρείται ένδειξη κύρους, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη η καλή συμπεριφορά και οι καλές ιδιότητες. Ο νόμος και η δικαιοσύνη καθορίζονται μόνο από την εξουσία, και η αθεΐα (απώλεια της αίσθησης του ιερού) ανθεί.

Τα έθνη βρίσκονται διαρκώς σε πόλεμο μεταξύ τους, και οι ηγεμόνες γίνονται κλέφτες, κατάσχοντας περιουσίες αντί να προστατεύουν τα υπάρχοντα των πολιτών. Ψευδείς δοξασίες και πεπλανημένες θρησκείες διαδίδονται σε όλον τον κόσμο. Υπάρχουν πολλοί ζητιάνοι, και η ανεργία είναι ευρέως διαδεδομένη. Οι έμποροι κυριαρχούν με τις ύποπτες συναλλαγές τους. Το νερό λιγοστεύει, και τα φρούτα λιγοστεύουν, και όλοι ομιλούν μια χυδαία γλώσσα. Οι άνθρωποι αναζητούν μόνο το χρήμα. Μόνο οι πλουσιότεροι έχουν εξουσία. Οι άνθρωποι χωρίς χρήματα γίνονται σκλάβοι τους. Πολλοί ντύνονται με κουρέλια και κοιμούνται στους δρόμους…

Νομίζω ότι είναι εύκολο να διαπιστώσετε τις ομοιότητες αυτής της περιγραφής της Κάλι Γιούγκα και της σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας. Η Κάλι Γιούγκα είναι η τελευταία από τις τέσσερεις γιούγκα. Τελικώς, ο κόσμος θα κάνει μια μεγάλη επανεκκίνηση με μια νέα Σατία Γιούγκα (ή χρυσή εποχή), και ένας ανώτερος πολιτισμός θα εγκαθιδρυθεί.

Είναι καταπληκτικό το πώς οι σοφοί των αρχαίων Βεδών συνέλαβαν και περιέγραψαν την «ανθρωπολογία του φιλελευθερισμού», αυτή που χαρακτηρίζει τον δυτικό μας κόσμο σήμερα και είναι η σημαία της καταναλωτικής αυτοκρατορίας. Οι δύο κύριες αιτίες της σύγχρονης Κάλι Γιούγκα, που προέρχεται από τη Δύση, είναι ο εκφυλισμός των αξιών και ο εκφυλισμός της δημοκρατίας.

Οι ινδικές Βέδες και η δημοκρατία

Οι αξίες είναι ανάγκες που γεννώνται μέσα στη συνείδηση και τις οποίες η συνείδηση πρέπει να αντιμετωπίσει. Για παράδειγμα, ανάγκες να γνωρίσουμε, να καρπωθούμε, να συντηρηθούμε, να κοινωνικοποιηθούμε, να εξατομικευθούμε, να ελέγξουμε, να πράξουμε, κ.ο.κ. Στη συνέχεια, η συνείδηση επιλέγει κάποιες συγκεκριμένες αξίες-ανάγκες τις οποίες προβάλλει στον κόσμο, δηλαδή τις καθιστά ιστορικά αντικείμενα, και, τελικώς, αυτές οι αξίες που έχουν καταστεί ιστορικά αντικείμενα, δηλαδή έχουν καταστεί κοινωνικά και θεσμικά γεγονότα, επηρεάζουν τις συνειδήσεις, διαμορφώνοντας τον υπαρξιακό ορίζοντα του υποκειμένου.

Η συνείδηση της ύπαρξης που δεν λειτουργεί μόνο ως μάρτυρας, δηλαδή διαγνωστικά και διαπιστωτικά, αλλά λειτουργεί και ως κριτής είναι αυτό που ονομάζουμε ηθική συνείδηση. Εδώ, λοιπόν, τίθεται το ζήτημα του ηθικού κριτηρίου και της ιεράρχησης των αξιών. Αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, στο οποίο διαφορετικές εποχές και κοινωνίες απαντούν με διαφορετικό τρόπο. Σήμερα, επικρατούν απαξίες έναντι των αξιών.

Επιπλέον, στο πεδίο του πολιτεύματος, η δημοκρατία – σε αντιδιαστολή προς το δημοκρατικό πολίτευμα των αρχαίων Ελλήνων – λειτουργεί ως εργαλείο εξυπηρέτησης των συμφερόντων μιας παρακμασμένης αστικής τάξης, και, έτσι, έχει εκλαϊκευθεί και εμπορευματοποιηθεί. Η σύγχρονη αστική-φιλελεύθερη δημοκρατία διαφέρει ουσιωδώς από την κλασσική ελληνική πολιτειολογία, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την κλασσική ελληνική πολιτική σκέψη και την αθηναϊκή δημοκρατία.

Τόσο στο πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής πολιτικής θεωρίας όσο και στο πλαίσιο της βεδικής σκέψης, τονίζεται η σημασία κατακορύφως ιεραρχημένων κοινωνικών και θεωρητικών συστημάτων με βάση συγκεκριμένες ιδέες και αξίες. Αυτές οι κατακόρυφες ιεραρχικές δομές, στη σύγχρονη Κάλι Γιούγκα (όπως συμβαίνει σε κάθε Κάλι Γιούγκα), έχουν ανατραπεί. Η έξοδος από την Κάλι Γιούγκα δεν επιτυγχάνεται με διαχείριση της κρίσης, ούτε με προσαρμοστικότητα στις νέες καταστάσεις, αλλά με ριζική αλλαγή, συγκεκριμένα, με την αποκατάσταση της ορθής ιεραρχίας.

Αφιέρωση: Θα ήθελα να αφιερώσω το παρόν άρθρο στη μνήμη του πρώην πρωθυπουργού Τζαννή Τζαννετάκη (1927–2010), με τον οποίο είχαμε συζητήσει πολλές φορές για την παρακμή της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας, τη διεθνή πολιτική, και την ινδική πολιτική σκέψη, και ο οποίος μου είχε αφιερώσει το βιβλίο του «India: Another Way of Life» (New Delhi: D. K. Printworld), το οποίο συνέγραψε το 1998 μετά από ένα προσωπικό του ταξίδι αναστοχασμού στην Ινδία.