Η πραγματικότητα του κορονοϊού και οι θεωρίες συνωμοσίας

Καθώς η ελληνική κοινωνία έχει περιέλθει για τα καλά στη δίνη των συνεπειών από το ξέσπασμα της τρέχουσας πανδημίας, χάος και σύγχυση κυριαρχεί στις απόπειρες ερμηνείας της, που καθημερινά διακινούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις ιστοσελίδες. Μια από τις κοινότερες ερμηνείες, βλέπει δόλο στα μέτρα κοινωνικής απομόνωσης που εισηγήθηκε η Κίνα και εν τέλει ακολούθησε ο υπόλοιπος πλανήτης, για την αποφυγή ανεξέλεγκτης εξάπλωσης του κορονοϊού.

Σχήματα ερμηνείας που βλέπουν «συνωμοσία», «στρατιωτικοποίηση των κοινωνιών», «διπλή ατζέντα» στην εφαρμογή των δραστικών μέτρων καραντίνας διευρύνουν την απήχησή τους, ξεπερνούν ιδεολογικούς διαχωρισμούς και ενώνουν φωνές δυσαρέσκειας που προέρχονται εξ’ ίσου από την αριστερά και την δεξιά. Ο Ιταλός διανοούμενος της “γυμνής ζωής”, παραμένει περίπτωση χαρακτηριστική αυτής της τάσης.

Σφοδρός πολέμιος των τεχνικών επιτήρησης, που ενίοτε επιστρατεύουν οι εξουσίες έναντι των υπηκόων τους, ο Τζιόρτζιο Αγκάμπεν βλέπει στην παρούσα κρίση μια τεράστια οπισθοδρόμηση στις ατομικές και συλλογικές ελευθερίες των ανθρώπων, που καταλήγει μάλιστα να τους αποψιλώνει από όλα τα γνωρίσματα της “ανθρωπινότητας” τους:

«Υπήρξαν πιο σοβαρές επιδημίες στο παρελθόν, αλλά κανείς δεν είχε σκεφτεί ποτέ να δηλώσει γι ‘αυτό μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπως η σημερινή, η οποία μας εμποδίζει ακόμη και τη μετακίνηση. Οι άνθρωποι έχουν τόσο εθιστεί να ζουν σε συνθήκες πολυετούς κρίσης και πολυετούς έκτακτης ανάγκης που δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι η ζωή τους έχει μειωθεί σε καθαρά βιολογική κατάσταση και έχει χάσει κάθε διάσταση όχι μόνο κοινωνική και πολιτική, αλλά και ανθρώπινη και συναισθηματική» (Τζιόρτζιο Αγκάμπεν, Μολυσματική Νόσος, από την ιστοσελίδα του Αντιφώνου).

Τι μας θυμίζει ο Θουκυδίδης

Οι τεχνικές περιορισμού που έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, είναι όντως πρωτοφανείς (sic!) για την κανονικότητα της φιλελεύθερης και καταναλωτικής μαζικοδημοκρατίας. Δεν είναι, ωστόσο, καινούργιες στην διαχρονική αντιπαράθεση του ανθρώπου με τις επιδημίες. Ούτε καινούριο είναι αυτό το κλείσιμο του ανθρώπου στον εαυτό του, η εκκένωση της κοινωνικότητας του, καθώς μια επιδημία έρχεται να τον πλήξει ως είδος, στο βιολογικό υπόστρωμα της ύπαρξης του. Διαβάζουμε από τον Θουκυδίδη:

«Το χειρότερο απ᾽ όλα δεν ήταν μόνο η κατάθλιψη εκείνων που αρρώσταιναν κι απελπίζονταν αμέσως, αφήνοντας τον εαυτό τους αντί ν᾽ αντιδράσουν, αλλά και το ότι, νοσηλεύοντας ο ένας τον άλλο, κολλούσαν την αρρώστια και πέθαιναν σαν τα πρόβατα. Αυτό προκάλεσε την μεγαλύτερη καταστροφή [2.51.5] και τούτο επειδή απόφευγαν, από φόβο, να περιποιηθούν τους αρρώστους και αυτοί πέθαιναν έρημοι —κι έτσι άδειασαν πολλά σπίτια γιατί δεν ήταν κανείς να τους κοιτάξει» [Δημήτρης Τζήκας, Ο Θουκυδίδης γράφει για τον λοιμό της Αθήνας, Ερανιστής).

Είναι εύκολο να αποδίδουμε στην “στρατιωτικοποίηση” τα δραστικά μέτρα κοινωνικού περιορισμού που σταδιακά υιοθετούν όλες οι κοινωνίες. Στην πραγματικότητα, είναι τόσο παλιά, όσο και η προσπάθεια των ανθρώπων να προστατευτούν έναντι των λοιμών. Μπορεί να αποδίδουμε την πρωτοφανή έλλειψη ελευθερίας που βιώνουμε αυτές τις μέρες σε “ανθρώπινους παράγοντες” και ποικίλα εξουσιαστικά σχέδια ανάδυσης οργουελιανών κοινωνιών, που έρχονται να επιβάλουν έναν νέο ολοκληρωτισμό, γυρεύοντας ως άλλοθι ότι το κάνουν “για το καλό μας”.

Στην πραγματικότητα όμως, αυτό συμβαίνει γιατί αρνούμαστε να παραδεχθούμε ότι ούτε ο άνθρωπος, ούτε και οι κοινωνία του είναι περιπτώσεις “παντός καιρού”. Παραμένουμε εύθραυστοι και εξαρτώμενοι από πολύπλοκες και εξαιρετικά ευαίσθητες περιβαλλοντικές και βιολογικές ισορροπίες, οι οποίες μάλιστα δοκιμάζονται ακόμα περισσότερο από το μοντέλο ανάπτυξης που έχουμε υιοθετήσει, ως ανθρωπότητα, σε παγκόσμια κλίμακα. Έχοντας εμπειρία κάθε είδους λοιμών και επιδημιών, ο άνθρωπος των προηγούμενων αιώνων είχε μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ευθραυστότητας του.

“Ασθενούν” κοινωνίες και ηγεσίες

Σε πλανητικό επίπεδο, άνθρωπος και κοινωνία σήμερα “ασθενούν”. Έχουν μπλοκάρει τις περισσότερες κανονικές τους λειτουργίες, αρκεί κανείς να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει εφαρμογή καραντίνας σε μια Ινδία που μετράει 1,2 δισ. ανθρώπους. Σε αυτές τις περιστάσεις δεν δοκιμάζεται μόνο η κοινωνία, αλλά και η εξουσία. Τα κριτήρια νομιμοποίησής της, τώρα, μεταβάλλονται σε σχέση με την κανονικότητα.

Κυρίαρχος, σήμερα, είναι αυτός που φροντίζει και θεραπεύει, ενώ για το διεθνές στερέωμα, η χώρα εκείνη που δείχνει πυγμή και παίρνει πρωτοβουλίες παγκόσμιας αντιμετώπισης της έκτακτης ανάγκης. Γι’ αυτό και οι χώρες που βιώνουν την τρομακτική εξάπλωση της επιδημίας, μαζί με τις εκατόμβες των νεκρών και την συνακόλουθη γενική κατάλυση της κοινωνικής τους ζωής, θα δουν μόλις συνέλθουν από την καλπάζουσα πανδημία, μια τεράστια κρίση αμφισβήτησης και νομιμοποίησης των ηγεσιών τους.

Στη βάση της ίδιας πραγματικότητας, το αμερικάνικο Foreign Affairs, ένα περιοδικό που βρίσκεται πολύ κοντά στα κέντρα παραγωγής πολιτικής του αμερικανικού κατεστημένου, ανησυχεί σε άρθρο του γιατί στη διεθνή πολιτική σκηνή εκείνοι που φαίνονται να παίρνουν διεθνείς πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της ασθένειας είναι η Κίνα και η Ρωσία, που έχουν ήδη σπεύσει να βοηθήσουν την χειμαζόμενη Ιταλία. Ενώ, από την άλλη οι ΗΠΑ δείχνουν να βρίσκονται μάλλον σε σύγχυση και προσπαθούν να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις μιας Νέας Υόρκης που μοιάζει να έχει πέσει στην παγίδα της εκθετικής εξάπλωσης του κορονοϊού.

Όσο για την Γερμανία, αρνούμενη εμμονικά να δει την Ένωσή της ως πεδίο ενιαίων-ουσιαστικών πολιτικών στήριξης των κρατών μελών απέναντι στην πανδημία, την βλέπει να φυλλορροεί. Για άλλη μια φορά το ψυχρό, τευτονικό πνεύμα δεν μπορεί να διανοηθεί ότι, μια πανευρωπαϊκή ηγεσία που στηρίζεται μόνο στην πειθαρχία και την πυγμή και όχι στην εφαρμογή δικλείδων έμπρακτης εξασφάλισης για όλους, είναι καταδικασμένη να αποτύχει.

Τι κρύβει η επόμενη μέρα

Υπάρχει, δηλαδή, ανταγωνισμός μέσα σε αυτήν την κρίση, καθώς οι συσχετισμοί ισχύος ανατρέπονται και μια νέα πλανητική κούρσα βρίσκεται σε εξέλιξη για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αρχικά, κι ύστερα για την αποκατάσταση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Εκεί, όντως, θα παιχτούν πολλά: Πρώτον, οι τύχες των κατώτερων και μεσαίων στρωμάτων, (άρα, η φυσιογνωμία που θα έχει η οικονομία της επόμενης ημέρας).

Δεύτερον, ο βαθμός επιτήρησης που θα ξεπροβάλλει στις κοινωνίες, καθώς η κρίση αποτέλεσε και ευκαιρία επίδειξης όλων των καινοτόμων τεχνολογιών καταγραφής και ανάλυσης δεδομένων. Αυτές φτάνουν μέχρι και στην παρακολούθηση, όχι μόνο της συλλογικής και ατομικής ζωής των ανθρώπων, αλλά και των ίδιων των βιολογικών τους λειτουργιών (καθώς στην Άπω Ανατολή θα χρησιμοποιηθούν μέχρι και βραχιόλια που κατέγραφαν την θερμοκρασία του σώματος, τους χτύπους της καρδιάς, την εφίδρωση…).

Τρίτον, οι τύχες της παγκοσμιοποίησης, καθώς μέσα στην πανδημία τα πρότυπα ενός κόσμου δίχως σύνορα, της διεθνοποιημένης παραγωγής, της πλανητικής υπερκινητικότητας ανθρώπων και κεφαλαίων δεν φανέρωσαν μόνο τα όριά τους, αλλά και τα τρομακτικά ρίσκα που φέρουν μέσα τους.

Γιατί αστοχούν οι θεωρίες συνωμοσίας

Κλείνουμε, με ένα τελευταίο σχόλιο. Ο κορονοϊός ως “συνωμοσία” και “βιολογικός πόλεμος” είναι ένα σενάριο που προϋποθέτει να υπάρχει και “κάποιος που ωφελείται” ξεκάθαρα. Εδώ έχουμε ένα πλανητικό παίγνιο αρνητικότατου αθροίσματος: Ήδη από τις 6 Μαρτίου το Bloomberg υπολόγιζε το παγκόσμιο κόστος της πανδημίας να ξεπερνάει τα 2,5 τρισ. δολαρίων, ενώ σύμφωνα με το CNN, μέχρι τις 26 Μαρτίου ο πλανήτης είχε εγκρίνει μέτρα για την πανδημία ύψους 7 τρισ! Και σύμφωνα με τα όσα λένε οι επιδημιολόγοι, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, δεν έχουμε φτάσει ακόμα στην κορύφωση της εξάπλωσης του ιού.

Έτσι το σενάριο της “συνωμοσίας” αστοχεί, γιατί δεν βλέπει πόσο πλήττει η πανδημία του κορονοϊού, το ίδιο το σύστημα που υποτίθεται ότι την κατασκεύασε. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια λάθος διάγνωση του χαρακτήρα που έχει λάβει το μοντέλο της πλανητικής οικονομίας: Η μαζική καταναλωτική “μεταδημοκρατία”, που πολύ εύστοχα έχει στηλιτεύσει ο Παναγιώτης Κονδύλης, επενδύει στον συγχρωτισμό των ανθρώπων, ο τουρισμός, η βιομηχανία της διασκέδασης, ο τύπος αγοράς που λειτουργεί με τα Μall και τα θηριώδη καταστήματα λιανικής, στηρίζεται ακριβώς σε ότι ο κορονοϊός περιορίζει.

Ενώ, ακόμα και οι ίδιες οι χρηματοπιστωτικές αγορές, ακριβώς επειδή είναι αχαλίνωτες και δεν ελέγχονται από κανέναν, εξαρτώνται υπερβολικά από την ψυχολογία, που σήμερα έχει χτυπήσει… δάπεδο, μιας και η ανθρωπότητα αίφνης έχει ανακαλύψει ότι μια απειλή, που νόμιζε ότι άνηκε μια για πάντα στα σκοτεινά χρόνια της ανθρωπότητας, έρχεται σήμερα απ’ το μέλλον του 21ου αιώνα.