Η πρόκληση διχόνοιας ως μέσο ψυχολογικού πολέμου

Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο «Πόλεμος πατήρ πάντων». Δεν είναι τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επινοήσει –μεταξύ άλλων– την Έριδα, θεότητα της φιλονικίας και της διχόνοιας. Η Έριδα ήταν κόρη της Νύκτας και μητέρα του Πόνου, του Λοιμού και γενικά κάθε κακού και συμφοράς. Η εχθρότητα δημιουργείται ως αποτέλεσμα του φθόνου ή λόγω της σύγκρουσης συμφερόντων.

Αν και ως ένα σημείο είναι λογικό να δημιουργούνται σε μια κοινωνία θετικά και αρνητικά συναισθήματα, εντούτοις μια ευνομούμενη Πολιτεία πρέπει να νομοθετεί με γνώμονα το δίκαιο, ώστε να μετριάζει και να απαλείφει τις αρνητικές εξάρσεις, επιτυγχάνοντας μια αρμονική συμβίωση των πολιτών και παράλληλα μέσω αυτής να επιτυγχάνει την ομαλή ανάπτυξη. «Η ομόνοια κτίζει σπίτια και η διχόνοια τα χαλάει», λέει ο σοφός λαός.

Η ρήση αυτή είναι μια κραυγαλέα προειδοποίηση για να αποφεύγουμε την διχαστική τάση, που κατατυραννά διαχρονικά το ανθρώπινο είδος. Η διχόνοια είναι ένα αμαρτωλό παραβλάσταρο της φύτρας μας. Μια κατάρα, που κυνηγά τους ανθρώπους σαν σκιά και προξενεί μεγάλο κακό από τις απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Ας θυμηθούμε το Δοκίμιο για την ανεκτικότητα (1763) του Βολταίρου. «Δε μας έδωσες καρδιά για να μισούμε ο ένας τον άλλο και χέρια για να αλληλοσφαζόμαστε, θεέ όλων των όντων, όλης της οικουμένης και όλων των εποχών».

Βάλσαμο για τη διχόνοια είναι η αμοιβαία ανοχή, διαβάζουμε σχετικά. Η διχόνοια, ως ψυχικό συναίσθημα, χρειάζεται ομοειδές αίτιο για να την προκαλέσει. Κι αυτό είναι ο φθόνος. Αλλά εάν πούμε ότι ο φθόνος είναι το έσχατο αίτιο εμπίπτουμε σε σόφισμα. Ο φθόνος γεννάται όταν ο άνθρωπος αναλογίζεται: «γιατί αυτός και όχι εγώ!». Και ο αναλογισμός αυτός προϋποθέτει κάποιο πρότερο ψυχολογικό αίτιο. Και αυτό, ακριβώς, είναι το συναίσθημα μιας απροσδιόριστης και θολής “ανωτερότητάς”. Τούτο, στην Ψυχολογία καλείται “σύμπλεγμα κατωτερότητας” (inferiority complex) αλλά είναι σαφές ότι δεν δημιουργείται τέτοιο σύμπλεγμα αν ο πάσχων δεν έχει το απροσδιόριστο αίσθημα ανωτερότητας.

Η ηνωμένη δύναμις πάντοτε νικά

Ο Descartes είπε ορθότατα ότι δεν θα ξέραμε το “πεπερασμένο” εάν δεν είχαμε επίγνωση του “απείρου”. Ας εμείνουμε λοιπόν στο σόφισμα ότι το έσχατο αίτιο της διχόνοιας είναι το συναίσθημα της ανωτερότητας. Οι άνθρωποι, μάλιστα, από αρχαιοτάτων χρόνων, απέδιδαν τη διχόνοια στο Θεό! «Τί να κάνουμε είναι θέλημα Θεού» (δηλαδή δεν φταίμε εμείς, φταίει ο Θεός!).

Μετά τους νικηφόρους Περσικούς Πολέμους, οι νικήτριες ελληνικές πόλεις-κράτη καταστράφηκαν μόνες τους με τον εξοντωτικό τριακονταετή Πελοποννησιακό Πόλεμο, που υποδαύλισαν οι Πέρσες! Ο Μέγας Αλέξανδρος συνένωσε τους Έλληνες και δημιούργησε μια αχανή αυτοκρατορία, τη μεγαλύτερη που είχε δει ο κόσμος μέχρι τότε. Είχε, όμως, μικρή σχετικά χρονική διάρκεια. Οι εσωτερικές διαμάχες και οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των Επιγόνων του (Πτολεμαίοι, Σελευκίδες, κ.ά) την εξασθένισαν, με αποτέλεσμα να κυριευθεί τελικά από τους Ρωμαίους!

Την Άνοιξη του 1825 στο Ναύπλιο, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός λέει στον Παπαφλέσσα: «Δεν θέλουμε να εννοήσουμε ότι τίποτε δεν εκάναμε, νικήσαμε τους Τούρκους, αν δεν νικήσουμε και σύντομα τα πάθη μας. Η Διχόνοια! Να ο μεγάλος εχθρός μας… αυτή θα μας φάει». Στην Ιλιάδα (κεφ. ΙΒ΄ στιχ. 516) αναφέρεται: «Η ηνωμένη δύναμις πάντοτε νικά». Στην Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντας αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Οποιοσδήποτε και αν είναι εκείνος ο οποίος βλέπει μια λύση, έστω και αν είναι απλός Στρατιώτης, πρέπει να την φανερώσει, διότι ο αγών είναι κοινός δι’ όλους».

Η ένοπλη σύρραξη είναι μία μόνο μορφή πολέμου. Οι άλλες είναι εξίσου καταστροφικές. Αντί για σφαίρες, έχουμε “εκτόξευση” συμβουλών, προτροπών, ιδεών, συναισθημάτων, μηνυμάτων, Οι στόχοι δεν είναι υψώματα, γέφυρες, νησιά ή πόλεις. Είναι το μυαλό του ανθρώπου. Ο Ψυχολογικός Πόλεμος είναι η πλέον ύπουλη μορφή πολέμου διότι αποβλέπει να μεταβάλλει τη συμπεριφορά των ατόμων, επιδρώντας στη σκέψη, στον ψυχισμό και στη συνείδηση τους, χωρίς να προσφεύγει στην υλική βία. Και η διχόνοια είναι τρόπος να διασπάσεις τον εχθρό.  Με αυτήν προκαλείς τρόμο, μείωση του ηθικού κι ανασφάλεια.

Σύμφωνα με τον Σούν Τσου «Όλος ο πόλεμος βασίζεται στην παραπλάνηση». Πρόκειται για κρίσιμη παρατήρηση, αφού η παραπλάνηση επηρεάζει τους συμμετέχοντες στη λήψη αποφάσεων διεθνώς και καθιστά τη διαχείριση των πληροφοριών σημαντικό παράγοντα, για τη διαμόρφωση της καταστάσεως. Η Επιχειρησιακή Στρατιωτική Παραπλάνηση συνδράμει σε επιχειρήσεις, επιδρώντας αποτελεσματικά στις ενέργειες του αντιπάλου. Για τις στρατιωτικές δυνάμεις, αποτελεί υποκατηγορία της στρατιωτικής παραπλάνησης υπηρεσιών (JP 3-58, 1996, p.Ι-1). Η Τακτική Στρατιωτική Παραπλάνηση έχει σκοπό να διαβάλλει τις σωστές αποφάσεις του αντιπάλου διοικητή. Προσπαθεί να επηρεάσει τον αντίπαλο διοικητή να λειτουργήσει με τρόπο που θα ευνοήσει τους τακτικούς στόχους αυτού που παραπλανεί.

Τρόποι ψυχολογικού πολέμου

Ο Τσέγκις Χάν, όταν οδηγούσε τις στρατιές του προς Ρωσία και Ευρώπη, έστελνε από πριν αγγελιαφόρους, που διέδιδαν την καταστροφική μανία και το πολυάριθμο του στρατού του, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους πληθυσμούς των πόλεων, πριν την έλευση του στρατού. Τον 4ο π.Χ. αιώνα, ο Ινδός φιλόσοφος Καντιλία μιλά για «πόλεμο των νεύρων», μέθοδο που εισηγείται στον ηγεμόνα του, ως μέσο καταπόνησης του εχθρού.

Στη Ρώμη γεννήθηκε η προσπάθεια άσκησης ψυχολογικής επιρροής. Η Γαλλική Επανάσταση ίδρυσε το “Γραφείο του Πνεύματος”, που αποτελεί το πρώτο στην Ιστορία “υπουργείο Προπαγάνδας” με πρώτο υπουργό τον Ρολλάν. Αυτός αργότερα καθαιρέθηκε από τη Συντακτική Συνέλευση, γιατί, έχοντας την ικανότητα να κατευθύνει την κοινή γνώμη, απέκτησε μεγάλη δύναμη και άρχισαν να τον φοβούνται.

Κατά τον Κλαούζεβιτς «ο πόλεμος γεννάται και λαμβάνει την μορφή του από τις ιδέες, τα αισθήματα και τις σχέσεις που υφίστανται την στιγμή που εκρήγνυται». Στον πόλεμο ηττάται αυτός που καμφθεί το ηθικό του. Mε τον ψυχολογικό επηρεασμό επετεύχθησαν όχι μόνο ψυχολογικά αποτελέσματα, αλλά και στρατιωτικά. Κατακτήθηκαν εδάφη, ανατράπηκε ο στρατιωτικός συσχετισμός δυνάμεων, επιτεύχθηκε η απόσπαση νίκης. Ο πόλεμος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα δεν διεξάγεται μόνο με τα όπλα, αλλά με κάθε μέσο πειθούς.

Το τέχνασμα του Θεμιστοκλή

Κλασικό είναι το παράδειγμα από την περίοδο των Μηδικών και συγκεκριμένα προ της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. Εκείνη την περίοδο οι Πέρσες είχαν εντάξει στη δύναμή τους πολεμικά πλοία και πληρώματα από την Ιωνία, από πόλεις που είχαν “μηδίσει”. Ο Θεμιστοκλής, στοχεύοντας τη διάσπαση της δύναμης του περσικού Ναυτικού, προσπάθησε να διασπείρει την αμφιβολία στα ανώτατα κλιμάκια της ηγεσίας του εχθρού.

Για τον σκοπό αυτό άφησε ανοικτά γραπτά μηνύματα όπου γινόταν ο ανεφοδιασμός του περσικού στόλου. Χρησιμοποιούσε λέξεις, οι οποίες δημιουργούσαν ποικίλα συναισθήματα σε ναύτες που τις διάβαζαν. Μέσω αυτών έστελνε το μήνυμα στους Έλληνες ναυτικούς που υπηρετούσαν σε περσικά πλοία να μην πολεμήσουν εναντίον Ελλήνων. Η επιχείρηση υπήρξε απόλυτα επιτυχής. Όταν οι Πέρσες ενημερώθηκαν για το περιεχόμενο της “θεμιστόκλειας προπαγάνδας”, αντιμετώπισαν με καχυποψία πλέον τους Έλληνες υποτελείς τους.

Πολλοί ηγέτες χρησιμοποιούν συγκεκριμένες καθημερινές συνήθειες για να προωθήσουν τον δεσμό τους με τους πολίτες ή στρατιώτες τους. Για το σκοπό αυτό ενθαρρύνουν την κοινωνική συνοχή, την αίσθηση ότι είναι όλοι μαζί σε μία αποστολή. Μέσα από τέτοιες δράσεις προάγεται η ανταλλαγή ιδεών, η καινοτομία και η επίλυση προβλημάτων. Οι ισχυροί δεσμοί παράγουν αποτελεσματικότητα.

Ένας δεύτερος τρόπος είναι να ξεκαθαρίζονται οι ρόλοι και τα όρια. Σε μεγαλύτερους οργανισμούς οι περιγραφές εργασίας είναι ίσως αυτονόητο ότι είναι ξεκάθαρες. Σε μικρότερους οργανισμούς, όπως οι οικογενειακές επιχειρήσεις, είναι συχνό το φαινόμενο οι ρόλοι και οι ευθύνες να είναι μπερδεμένες. Οι μεγαλύτερες παρεξηγήσεις ξεκινούν από την έλλειψη ξεκάθαρων ορίων και ρόλων. Τι είναι αποδεκτό και τι όχι. Ποιοι είναι οι κανόνες του παιχνιδιού και πως διασφαλίζουμε ότι ακολουθούνται από όλα τα μέλη, συμπεριλαμβανομένου και του ηγέτη της ομάδας.