Η τριγωνική σχέση λαός – εθνικό συμφέρον – κυβερνητική πολιτική

Ο σχεδιασμός της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής οφείλει να εδράζεται σε μια διαυγή αντίληψη για τα συμφέροντα της συλλογικής οντότητας (έθνος και λαός) προς όφελος της οποίας ασκείται. Επίσης, να βρίσκεται σε συνάρτηση με την επιθυμητή κατάστασή της στο μέλλον. Όργανο για την άσκησή της είναι το σύνολο των κρατικών μηχανισμών.

Στο σημείο αυτό ανακύπτουν δυο θεμελιώδη ερωτήματα. Πρώτον: Ποια είναι αυτή η οντότητα; Δεύτερον: Ποιος είναι ο αυθεντικός εκφραστής των συμφερόντων της; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά προσδιορίζουν, τόσο συνειδητά όσο και ανεπίγνωστα, το είδος και την ποιότητα της ασκούμενης πολιτικής. Επίσης, η αλληλεξάρτηση των δυο αυτών ερωτημάτων είναι παραπάνω από προφανής, καθώς η απάντηση στο πρόβλημα του ποιος δικαιούται να εκφράζει μια συλλογική οντότητα, συνεπάγεται σε σημαντικό βαθμό την ικανότητά του να επιβάλλει νέους ή να τροποποιήσει μερικώς τους υφιστάμενους ορισμούς και τις ιδιότητες που αποδίδονται στην οντότητα αυτή.

Για παράδειγμα η διακήρυξη από τον Λουδοβίκου ΙΔ της απόλυτης ταύτισης της ατομικότητάς του με το κράτος, δεν σήμαινε απλώς την αξίωσή του να ιδιοποιηθεί τους κρατικούς μηχανισμούς, αλλά την ίδια τη γαλλική κοινωνία. Με αυτή του τη δήλωση, επιχειρούσε ταυτόχρονα να ορίσει την ουσία του γαλλικού έθνους, επί τη βάσει των προσωπικών του επιδιώξεων.

Εάν σε απολυταρχικού τύπου πολιτεύματα, ο μονάρχης είναι σε θέση να καθορίσει, δια των εξουσιαστικών και ιδεολογικών μηχανισμών, την ταυτότητα μιας εθνικής συλλογικότητας, στο καθεστώς της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής ολιγαρχίας τη θέση του καταλαμβάνει μια άρχουσα ομάδα. Προφανώς, ο φιλελεύθερος χαρακτήρας του πολιτεύματος (αναγνωρίζει την ατομική ελευθερία, αλλά όχι την οικονομική και πολιτική) υποχρεώνει την άρχουσα ομάδα να χρησιμοποιεί το ιδεολογικό στοιχείο περισσότερο από το κατασταλτικό. Για τον λόγο αυτό, αναγκάζεται για τις όποιες αποφάσεις της να επικαλείται τη λαϊκή κυριαρχία, ακόμη και όταν αυτές την αντιστρατεύονται.

Σε οριακές καταστάσεις

Σε οριακές, βέβαια, καταστάσεις, όταν δηλαδή φανερώνεται η πλήρης διάσταση της βούλησης, μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων, η αναφορά στον δήθεν κυρίαρχο λαό αποκτά αρνητικό πρόσημο. Όταν, δηλαδή, ο λαός εναντιώνεται προς τις αποφάσεις της εξουσίας, χρεώνεται ένα σύνολο αρνητικών χαρακτηριστικών (όχλος, εθνικιστικός, ρατσιστικός κλπ) που στοχεύουν να πείσουν πρώτα και κύρια τον ίδιο ότι είναι ακατάλληλος να έχει λόγο στα πολιτικά πράγματα. Εκτός όμως από τα έκτακτα ιδεολογικά μέτρα σε στιγμές έντασης, η κυρίαρχη ομάδα φροντίζει συστηματικά να αποδομήσει την υποκείμενη στην εξουσία της συλλογικότητα, δηλαδή να τη μετατρέψει σε ένα άνευρο συνονθύλευμα ατομικών επιδιώξεων.

Ακριβώς γι΄ αυτούς τους λόγους, μια κοινωνία πριν εισέλθει στη φάση αποδοχής του ποιος θα πρέπει να είναι ο πραγματικός εκφραστής της οντότητας, προς όφελος της οποίας αρθρώνεται και ασκείται η πολιτική, θα πρέπει να προσδιορίσει τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της οντότητας αυτής. Πρόκειται για οντότητα που προσδιορίζεται με πρόσημο το έθνος, τη θρησκεία, την τάξη κλπ; Στην περίπτωση των εθνικά συγκροτημένων κρατών δεν μπορούμε να έχουμε αμφιβολία για την απάντηση.

Γενικά, η έννοια τους έθνους προϋποθέτει μια κίνηση σε δυο άξονες, αυτόν της συγχρονίας και αυτόν της διαχρονίας. Προϋποθέτει, δηλαδή, μια κληρονομιά και ένα συλλογικό υποκείμενο ως κληρονόμο. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι ακόμη και το συλλογικό υποκείμενο που αποτελεί τον κληρονόμο, δεν δικαιούται να διαχειριστεί την κληρονομιά με αυθαίρετο και αποκλειστικά συγχρονικό τρόπο. Ο λόγος είναι ότι χρεώνεται το βάρος της διαχρονίας, δηλαδή το οντολογικό βάθος του πνευματικού και υλικού πλούτου των προηγούμενων γενεών και την ιστορική ευθύνη έναντι των επόμενων γενεών.

Η ιδιαιτερότητα του ελληνικού έθνους έγκειται στην οικουμενική του διάσταση και στη θεμελίωσή του με επίκεντρο την ελευθερία και όχημα τη δημοκρατία, δηλαδή την άρση της διάκρισης μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων. Η συλλογιστική αυτή δίνει και την απάντηση στο ερώτημα για το ποιος είναι ο αυθεντικός εκφραστής της εθνικής οντότητας και άρα ο υπεύθυνος για τη χάραξη της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Αναμφισβήτητα, η κληρονομιά του Ελληνισμού παρέχει και το σύνολο των θεσμικών μέσων για την αυθεντική έκφραση του έθνους μέσω της κοινωνίας, με μόνους περιορισμούς, όλες εκείνες τις ηθικές δεσμεύσεις που εκπορεύονται από τον διαχρονικό ελληνικό τρόπο του βίου.