ΑΠΟΨΗ

Και η αποχή είναι πολιτική επιλογή

Και η αποχή είναι πολιτική επιλογή, Επαμεινώνδας Πανάς

Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ είναι ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Κύριο φιλοσοφικό του έργο είναι ένα δοκίμιο για την οντολογία, “Το Είναι και το Μηδέν” (Μετάφραση Κ. Παπαγιώργης, Εκδόσεις Παπαζήση – 1977). Κατά τον Σαρτρ η ανθρώπινη ελευθερία προηγείται της ουσίας του ανθρώπινου όντος και η ελευθερία του ανθρώπου είναι το μοναδικό θεμέλιο των αξιών. Ο Σαρτρ πίστευε ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, γιατί μόλις εμφανιστεί στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για όλα όσα κάνει».Σύμφωνα με τον Σαρτρ το να μην επιλέγεις είναι επίσης επιλογή.

Έχουμε την ελευθερία να επιλέξουμε, αλλά δεν επιλέγουμε να είμαστε ελεύθεροι. Γιατί είμαστε καταδικασμένοι στην ελευθερία, κατά Σαρτρ. Υπό αυτό το πλαίσιο της ελευθερίας, σύμφωνα με τον Σαρτρ, και η αποχή είναι επίσης μια εκλογική επιλογή. Εκλογική επιλογή η οποία βασίζεται στην ελεύθερη βούληση, δηλαδή, στην ατομική ικανότητα της ελεύθερης επιλογής, καθώς και στην ευθύνη της επιλογής και των συνεπειών της. Βέβαια η “ελεύθερη βούληση” απαιτεί να έχουμε την:

  • Ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα γεγονότα.
  • Διανοητική ικανότητα στα πλαίσια του ορθολογισμού.
  • Κατάλληλη ενέργεια διαμόρφωσης και εκτέλεσης των προθέσεων μας σύμφωνα με τις αξίες μας και την ηθική μας ευθύνη.

Σημειώνουμε ότι η ελεύθερη βούληση εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των επιλογών. Σε μια εκλογική διαδικασία, λοιπόν, πέρα από τα κόμματα που συμμετέχουν μια επιπλέον επιλογή είναι και αυτή της αποχής. Ο πολίτης έχει την ικανότητα της άσκησης της ελεύθερης βούλησης του να επιλέξει συνειδητά κάποια από τις επιλογές που προαναφέραμε.

Κόμματα, λευκό και αποχή

Με όρους “ελεύθερης βούλησης” και ως εκ τούτου προσωπικής αυτονομίας δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα με την επιλογή του πολίτη να απέχει από την εκλογική διαδικασία. Επειδή μιλάμε με όρους “ελεύθερης βούλησης” θα πρέπει ρητά να αναφερθούμε σε τρεις έννοιες που σχετίζονται ισχυρά με την ελεύθερη βούληση: την πρόθεση, το κίνητρο και
τη λήψη αποφάσεων.

Οι εναλλακτικές δυνατότητες – κόμματα, λευκό και αποχή – προσφέρονται στους πολίτες και η οποιαδήποτε απόφασή τους συνδέεται με την ελεύθερη βούληση. Ταυτόχρονα οι πολίτες φέρνουν την ηθική ευθύνη των ενεργειών τους. Αξίζει να αναφερθούμε στο παραστατικό διήγημα του Χόρχε Λουίς Μπόρχες “Ο Κήπος Με τα Διακλαδωτά Μονοπάτια”, το οποίο ενσωματώνει διάφορα γεγονότα:

«Έτσι όπως ήμουν μπερδεμένος, έλαβα απ’ την Οξφόρδη το χειρόγραφο που μόλις είδατε. Όπως καταλαβαίνετε, σταμάτησα στη φράση: Αφήνω στα άφθονα μέλλοντα (όχι σε όλα) τον κήπο μου με τα διακλαδωτά μονοπάτια. Κατάλαβα, σχεδόν αυτοστιγμεί: ο κήπος με τα διακλαδωτά μονοπάτια ήταν το χαοτικό μυθιστόρημα· η φράση: άφθονα μέλλοντα (όχι σε όλα) μου υπέβαλε την εικόνα της διακλάδωσης στο χρόνο· όχι στο χώρο» (“Άπαντα Πεζά”, Ελληνικά Γράμματα, 2005, Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης).

Το παρόν για το μέλλον

Να σημειώσουμε επίσης ότι τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη της νευροεπιστήμης οι ερευνητές εξετάζουν την δημοφιλή έννοια της ελεύθερης βούλησης. Ο Αριστοτέλης εξάλλου σημείωσε ότι η ανθρώπινη βούληση είναι στο ανώτερο επίπεδο, όχι μόνο πως να κάνουμε αυτό που θέλουμε να κάνουμε, αλλά και αν οι στόχοι μας έχουν κάποια αξία.

Στον χώρο της νευροεπιστήμης διερευνάται η σχέση εγκεφάλου και ελεύθερης βούλησης. Σε ένα κύριο άρθρο του ο Economist (2002) “The ethics of brain sciences: Open Your Mind”, προειδοποιούσε ότι: «Η γενετική μπορεί σήμερα να απειλήσει την ιδιωτικότητα, να σκοτώσει την αυτονομία, να κάνει την κοινωνία ομοιογενή και να αλλοιώσει την έννοια της ανθρώπινης φύσης. Αλλά η νευροεπιστήμη θα μπορούσε να κάνει όλα αυτά τα πράγματα πρώτα».

Έχουν περάσει 21 χρόνια και δεν συνέβησαν τα τρομερά ζητήματα που φοβόταν ο Economist. Αντίθετα η νευροεπιστήμη μπορεί να δείξει ότι διάφορες ψυχικές διαδικασίες καθορίζονται από νευροβιολογικές διεργασίες. Η Candace Pert (1946-2013) διάσημη Αμερικανίδα νευροεπιστήμονας σημειώνει ότι: «Η ελεύθερη βούληση βρίσκεται στον μετωπιαίο φλοιό, και μπορούμε να εκπαιδευτούμε ώστε να κάνουμε εξυπνότερες επιλογές και να έχουμε επίγνωση των επιλογών που κάνουμε».

Η ελεύθερη βούληση και η ευθύνη είναι ενσωματωμένες σε κάθε άτομο. Ακόμη και αν υπάρχουν αρκετά ζητήματα που αφορούν την ελεύθερη βούληση, όμως όλοι είμαστε προορισμένοι από τη γενετική μας σύνθεση να πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα στις διάφορες επιλογές-μονοπάτια, αλλά και να αναλάβουμε και τις επιπτώσεις των επιλογών μας. Έτσι, η εύρεση του σωστού μονοπατιού πρέπει να είναι στον πυρήνα του σκοπού του ανθρώπου ως “πολιτικού ζώου”, όπως θα έλεγε και ο Αριστοτέλης.

Αφού λοιπόν έχουμε ελεύθερη βούληση και ευθύνη επιλογής, μπορούμε να επιδιώξουμε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο, αποτελεσματικότερο, ηθικότερο, κοινωνικότερο πολιτικό σύστημα: Εδώ και καιρό πάνω από μισό αιώνα νιώθουμε ενοχλημένοι με το πολιτικό σύστημα, το οποίο συνέχεια παράγει πολιτικές, όχι για την “βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων”.

Τα προβλήματα είναι πολύπλοκα. Οι λύσεις τους με την σημερινή πολιτική οικογένεια των κομμάτων δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Έτσι, η αποχή από την εκλογική διαδικασία αποτελεί το μεγάλο πρόβλημα της οικογένειας των πολιτικών κομμάτων. Η αποχή δεν είναι στάση αρνητική, αδιαφορίας ή απάθειας για τα προβλήματα της χώρας. Η αποχή σημαίνει ότι δεν έχει κάποιος την πρόθεση και την ηθική να συμβάλλει στα όσα δεινά έχει δημιουργήσει και θα εξακολουθεί να δημιουργεί το πολιτικό σύστημα.

Οι απόψεις που αναφέρονται στο κείμενο είναι προσωπικές του αρθρογράφου και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του SLpress.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου από άλλες ιστοσελίδες χωρίς άδεια του SLpress.gr. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των 2-3 πρώτων παραγράφων με την προσθήκη ενεργού link για την ανάγνωση της συνέχειας στο SLpress.gr. Οι παραβάτες θα αντιμετωπίσουν νομικά μέτρα.

Ακολουθήστε το SLpress.gr στο Google News και μείνετε ενημερωμένοι