Και η γεωλογία απορρίπτει την τουρκική θέση για την υφαλοκρηπίδα

Γράφει ο Κώστας Παπαβασιλείου* – 

Είναι γνωστό ότι μία μόνιμη επωδός της τουρκικής πλευράς για την αμφισβήτηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων πάνω στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου (όπως αυτά διαμορφώνονται από το νέο δίκαιο της θάλασσας), είναι ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα. Η τουρκική πλευρά και στο παρελθόν αλλά και πρόσφατα, σε σχετικά επιστημονικά συνέδρια, γνωρίζοντας ότι οι όποιοι ισχυρισμοί της βασισμένοι στο δίκαιο της θάλασσας είναι εντελώς αβάσιμοι, επιστράτευσε την γεωλογική επιστήμη.

Ειδικότερα η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου αποτελούν απλές προεκτάσεις της ηπειρωτικής ακτής της Μικρός Ασίας και ως εκ τούτου δεν διαθέτουν δική τους υφαλοκρηπίδα, καθώς αυτή ανήκει γεωλογικά στην Τουρκία! Και το σημαντικότερο η Τουρκία, βασισμένη πάνω στο “επιχείρημα” αυτό, ισχυρίζεται ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας είναι δυνατή μόνον με γεωλογικά κριτήρια (υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν ζώνες ασυνέχειας στον βυθό του Αιγαίου και ότι η τάφρος της Ανατολίας διέρχεται περίπου από το μέσο του βυθού του Αιγαίου)!

Πέραν φυσικά του γεγονότος ότι η θέση αυτή δεν ευσταθεί, αφού ο νομικός ορισμός της υφαλοκρηπίδας (αν και βασίζεται στον γεωλογικό) είναι διαφορετικός με την έννοια ότι είναι πιο ευρύς, η τουρκική πλευρά ατύχησε και στο σημείο αυτό, αφού και η γεωλογική επιστήμη, σε διεθνές επίπεδο, καταρρίπτει τα επιχειρήματα της. Ακριβώς αυτή η άγνωστη στο ευρύ κοινό προσπάθεια της Τουρκίας να βασίσει την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας σε γεωλογικά και όχι σε νομικά κριτήρια, έρχεται να φωτίσει το άρθρο αυτό.

Ο πυρήνας των τουρκικών θέσεων

Πρόσφατες γεωλογικές έρευνες μελέτες και θεωρίες, οι οποίες ισχύουν πλέον εδώ και πολλά χρόνια διεθνώς και απετέλεσαν μάλιστα βάση για μια σειρά διατάξεων για το νέο δίκαιο της θάλασσας (το οποίο τέθηκε σε ισχύ από το Νοέμβριο του 1994), καταρρίπτουν τους τουρκικούς ισχυρισμούς.

Φέρνουν, μάλιστα, την Τουρκία σε εξαιρετικά δυσχερή θέση να στηρίξει με επιχειρήματα τις όποιες διεκδικήσεις, είτε σε διεθνές οργανισμούς, είτε σε διεθνή γεωλογικά συνεδρία. Ο πυρήνας των τουρκικών θέσεων, σε ότι αφορά την γεωλογική διάσταση των επιχειρημάτων που δικαιολογούν κατά την άποψη τους διεκδικήσεις της Άγκυρας στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, στηρίζεται σε πέντε σημεία:

• Σημείο 1°: Το μεγαλύτερο μέρος του Αιγαίου αποτελεί προέκταση της Χερσονήσου της Μικράς Ασίας.
• Σημείο 2°: Τα νησιά του Αιγαίου δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα αλλά αναδύονται από την υφαλοκρηπίδα της χερσονήσου της Μικρός Ασίας.
• Σημείο 3°: Από γεωφυσική άποψη το μεγαλύτερο τμήμα του Αιγαίου διαχωρίζεται από την Ελληνική Ήπειρο από ρήγματα και κλίσεις. Αποτελεί την προέκταση της χερσονήσου της Μικράς Ασίας (σύμφωνα με τον σχετικό βαθυμετρικό χάρτη του Αιγαίου που κατασκεύασαν οι Τούρκοι).
• Σημείο 4°: Η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου σχηματίσθηκε από τα ιζήματα της χερσονήσου της Μικράς Ασίας.
• Σημείο 5°: Η δυτική Ανατολία με τα νησιά του Αιγαίου (καθώς και η Ελλάδα είχαν την ίδια γεωτεκτονική εξέλιξη μέχρι το ανώτερο τεταρτογενές, δηλαδή λιγότερο από πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν). Η πλάκα που αποτελείτο από τα νησιά του Αιγαίου και την δυτική Ανατολία εξελίχθηκε ανεξάρτητα από την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα.

Οι απαντήσεις της γεωλογικής επιστήμης

Για το 1° σημείο: Το Αιγαίο πέλαγος σχηματίσθηκε από τμηματικές τεκτονικές καταβυθίσεις της Αιγηϊδος, μιας μεγάλης ηπείρου που υπήρχε στην περιοχή πριν από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, που περιλάμβανε την ηπειρωτική Ελλάδα τον χώρο του Αιγαίου και την Μικρά Ασία. Αποτελεί επομένως το Αιγαίο τυπική επί-ηπειρωτική, όπως αποκαλείται στην επιστήμη της γεωλογίας, θάλασσα.

Ως εκ τούτου δεν μπορεί να υποστηριχθεί αλλαγή ορίων με βάση γεωεπιστημονικά επιχειρήματα. Για το 2° σημείο: Ο συνήθης όρος ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, η οποία καθορίζεται από την ισοβαθή των 200 μέτρων, δεν έχει εφαρμογή για το Αιγαίο, λόγω της απουσίας Ωκεάνιου φλοιού και της ύπαρξης επί-ηπειρωτικής θάλασσας. Όσον αφορά το 3° σημείο:

Πρώτον, οι πλέον πρόσφατες γεωφυσικές έρευνες απέδειξαν ότι οι “ρίζες” των νήσων στον ανώτερο μανδύα της Γης ενώνονται υποθαλασσσίως με την ελληνική ήπειρο (γιατί το πάχος του φλοιού είναι περισσότερο από 25 χιλιόμετρα πάνω από την λεγόμενη ασυνέχεια Μoho). Δεύτερον, το πάχος του στερεού φλοιού στο Αιγαίο είναι το ίδιο με το πάχος του φλοιού στις ηπείρους και από τις δύο πλευρές.

Πέραν αυτού, στην στενή περιοχή του Αιγαίου τα κυριότερα ρήγματα έχουν διεύθυνση Ανατολή-Δύση και είναι μικρού βάθους που δεν φθάνουν την ασυνέχεια Μoho. Τρίτον, από γεωμορφολογικής απόψεως, μορφολογικές ανωμαλίες διευθύνσεως Βορρά-Νότου (που ίσως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για φυσικά όρια οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας) ελλείπουν εντελώς από το Αιγαίο. Και κατά τούτο επομένως ο βαθυμετρικός χάρτης του Αιγαίου, τον οποίο οι Τούρκοι παρουσίασαν πριν λίγα χρόνια είναι επιστημονικά λανθασμένος και αστήρικτος.

Τι ισχύει με τα νησιά του Αιγαίου

Για το 4° σημείο: Πρώτον, τα νησιά του Αιγαίου πελάγους είναι στην ουσία τα (πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας) τμήματα των μεγάλων κομματιών της παλαιάς ηπείρου (της Αιγηϊδος), τα οποία σχηματίστηκαν από την τεκτονική διάρρηξη αυτής της ηπείρου και από τις ορογενετικές κινήσεις που συνέβησαν πάνω σε αυτή.

Αυτά τα τεκτονικά κομμάτια έχουν την ίδια λιθολογική και στρωματογραφική σύσταση με τα ηπειρωτικά τμήματα που βρίσκονται εκατέρωθεν του Αιγαίου (δηλαδή της ηπειρωτικής Ελλάδος και της Μικράς Ασίας). Αποτελούν αυτόνομες τεκτονικές μονάδες οι οποίες, εκτός από τα τμήματα που έχουν πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχουν επίσης τις προεκτάσεις τους κάτω από την επιφάνεια.

Επομένως, αυτές οι τεκτονικές μονάδες συναποτελούν τον στέρεο φλοιό της περιοχής του Αιγαίου. Συνάγεται επομένως αβίαστα ότι τα νησιά του Αιγαίου πελάγους έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, όπως η οποιαδήποτε ηπειρωτική περιοχή. Το ελληνικό κράτος, επομένως, έχει τα νησιά, ενώ κατέχει και την υφαλοκρηπίδα τους και την προέκταση τους κάτω από την θάλασσα.

Τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα 

Αυτά, πέραν του ισχύοντος πλέον νέου νόμου για το Δίκαιο της θάλασσας, όπου ορίζεται ότι τα νησιά έχουν δική τους ανεξάρτητη υφαλοκρηπίδα. Επίσης, κατά την περίοδο που το Αιγαίο ήταν ξηρά δεν σχηματιζόταν υφαλοκρηπίδα γιατί δεν υπήρχε θάλασσα.

Στις πλέον πρόσφατες γεωλογικές περιόδους μετά τον τεμαχισμό της Αηγηϊδος τα φερτά υλικά (ιζήματα) προήλθαν από τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο και τα νησιά του Ανατολικού και Δυτικού Αιγαίου. Τα φερτά υλικά (ιζήματα) από την Μικρά Ασία, όπως δίδεται στον γεωλογικό και γεωγραφικό χάρτη της Τουρκίας, περιορίζονται μόνο στους κόλπους Κusadasi-Izmir-Edremit.

Για το 5° σημείο: Έχει σήμερα πλέον επιστημονικά αποδειχθεί ότι, ιδιαίτερα στην διάρκεια της γεωλογικής περιόδου που καλείται Άνω Τεταρτογενές (Μειόκαινο-Πλειόκαινο) το Αιγαίο είχε μια ομοιόμορφη γεωλογική-παλαιογεωμορφολογική εξέλιξη, από την ελληνική Ήπειρο μέχρι τις ακτές της Μικράς Ασίας.

Στερείται επιχειρημάτων η τουρκική πλευρά

Τα πέντε παραπάνω επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί από διεθνούς φήμης γεωεπιστήμονες τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια, με βάση τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις στον χώρο της γεωλογίας, δεν αφήνουν σοβαρά επιχειρήματα στην τουρκική πλευρά για να χρησιμοποιήσει την γεωλογική επιστήμη σαν εργαλείο για τις βλέψεις της σε ότι αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο. Η τουρκική υφαλοκρηπίδα παύει εκεί που αρχίζει υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών.

Δεν υπάρχει τουρκική υφαλοκρηπίδα δυτικά των ελληνικών νησιών. Η σύμβαση της Γενεύης ορίζει ξεκάθαρα (άρθρο 6), ότι όταν οι ακτές δύο καρτών βρίσκονται η μία απέναντι στην άλλη, τα όρια της υφαλοκρηπίδας κάθε κράτους καθορίζονται από μια νοητή μέση γραμμή μεταξύ των δύο ακτών. Πέραν όμως αυτών υπάρχει και κάτι πολύ ουσιαστικό. Όπως ήδη είναι γνωστό το νέο δίκαιο για την θάλασσα ορίζει (και νομικά πλέον) ότι και τα νησιά έχουν τη δική τους υφαλοκρηπίδα και το κυριότερο, εισάγει τον θεσμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).

Σύμφωνα με το άρθρο 56 (3) της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, το παράκτιο κράτος ασκεί εντός της ΑΟΖ κυριαρχικά δικαιώματα στο βυθό και το υπέδαφος, όπως αυτά ισχύουν στην υφαλοκρηπίδα. Ένα πολύ σημαντικό πλεονέκτημα που έχει η υιοθέτηση της ΑΟΖ είναι ότι αυτή δεν συνδέεται με καμία γεωλογική έννοια, όπως η υφαλοκρηπίδα, ενώ προβλέπεται ότι και τα νησιά δικαιούνται ΑΟΖ.

---

* Ο Κώστας Παπαβασιλείου είναι ομότιμος Καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) μεταξύ 1981-1989 & 2010-2013.