Και όμως ο Καποδίστριας θεωρούσε τη Βενεζουέλα πρότυπο!

Πολλά πολλά χρόνια πριν το πραξικόπημα του Γκουαϊδό στη Βενεζουέλα, στα μακρινά Βαλκάνια ο εθνικοαπαλευθερωτικός πόλεμος των “αγράμματων” Ελλήνων είχε πάρει ευνοϊκή τροπή για τους επαναστατημένους. Οι Οθωμανοί θα έχαναν ένα μικρό, αλλά ίσως το σημαντικότερο τμήμα της Βαλκανικής χερσονήσου, το οποίο θα μετατρεπόταν σε ένα ανεξάρτητο κράτος. Οι πρώτοι επαναστατικοί ηγέτες επέδειξαν, κατά παράδοξο τρόπο, μια μοναδική στην ιστορία σοφία επιλέγοντας ως πρώτο τους κυβερνήτη έναν ασπρομάλλη Επτανήσιο με διεθνή φήμη, τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια. Εκείνος όμως δεν μοιραζόταν τόσο την γενικότερη απελευθερωτική ευφορία των συμπατριωτών του.

Ο Καποδίστριας δεν είχε ελεύθερο χρόνο για να απολαμβάνει κονσέρτα και παρέες όπως οι Ευρωπαίοι ομόλογοί του. Το γραφείο του, δηλαδή το Κυβερνείο, ήταν και σπίτι του ταυτόχρονα και εκεί ξημεροβραδιαζόταν για να οικοδομήσει ένα κράτος από το μηδέν. Ο ιδιοφυής κυβερνήτης ήταν πεπεισμένος για τις πολιτικές του αποφάσεις που υλοποιούσε, παράλληλα όμως διέθετε χρόνο να ενημερώνεται για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο.

Έτσι, κάποτε διαβάζοντας μια εφημερίδα έπεσε το μάτι του στις ραγδαίες εξελίξεις που λάμβαναν χώρα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην άγνωστη Βενεζουέλα! Η Βενεζουέλα στις αρχές του 19ου αιώνα συμπεριλαμβανόταν στην ομοσπονδία της Κολομβίας μαζί με την Κολομβία, τον Παναμά και τον Ισημερινό. Ο αριστοκράτης Σιμόν Μπολιβάρ είχε ηγηθεί της επανάστασης εναντίον των Ισπανίας δημιουργώντας ένα νέο κράτος στη Λατινική Αμερική. Αφού λοιπόν ο Καποδίστριας ολοκλήρωσε το διάβασμα του ρεπορτάζ, ο μετέπειτα πρωθυπουργός και στενός συνεργάτης του Κυβερνήτη Ανδρέας Μεταξάς αναφέρει μια ρήση του Κυβερνήτη:

“Η ανάγνωση αυτής της εφημερίδος είναι η αφορμή που σας προσκάλεσα. Διαβάζω ότι ο στρατηγός Μπολιβάρ, Πρόεδρος της Κολομβίας εις την Αμερικήν, διατάσσει την διανομή της εθνικής γης εις τους πολίτας. Και εγώ σας έδωσα ένα σχέδιον διανομής. Αργοπορείτε, βλέπετε,  να γνωμοδοτήσετε. Ίσως διότι δεν σας αρέσει [διότι] Αρχίζει από τους μικρούς η διανομή του σχεδίου μου. Θα έλθει έπειτα και η αράδα των μεγάλων. Γλιγωρεύσετε, άλλως  θα έλθει βασιλόπαιδο να σας διοικήσει, με το οποίον ούτε την ευκολία της γλώσσας έχετε ούτε να ανοίγετε την θύρα του δωματίου όταν θέλετε. Εγώ επιθυμώ να σας παραδώσω σε αυτόν ως λογικά όντα, ελεύθερους, με την ενδυμασία της ιδιοκτησίας”.

Ο Σιμόν Μπολιβάρ δεν ήθελε να μεταφέρει πρακτικές που εφαρμόζονταν σε άλλα κράτη στη χώρα του. Για παράδειγμα ήταν εναντίον της δουλείας σε αντίθεση με την φιλελεύθερη Αμερικανική Επανάσταση που είχε θεσμοθετημένο τον ρατσισμό. “Ενώ μιλάνε για ελευθερία και Συντάγματα” έλεγε ο Μπολιβάρ “αυτά τα θέλουνε για τους εαυτούς τους [οι ανώτερες τάξεις] όχι για τον λαό” (βλ. John Lynch, Simón Bolívar: A Life και του ίδιου συγγραφέα το Simon Bolivar and the Age of Revolution). Ήταν δύσπιστος στην τυπική φιλελεύθερη δημοκρατία ενώ αντιλαμβανόταν ότι έπρεπε να γίνει αναδιανομή της γης σε όλο τον λαό, συμπεριλαμβανομένων των Ινδιάνων.

Salus partiae lex suprema

Ο βαθμός στον οποίο το κατάφερε αυτό ο Μπολιβάρ είναι αμφιλεγόμενος για κάποιους, αλλά σίγουρα την κεντρική σκέψη του εγχειρήματος για αναδιανομή γης τη μοιραζόταν σε σημαντικό βαθμό και ο Έλληνας Κυβερνήτης, αν θεωρήσουμε αξιόπιστα τα λόγια του κατά γενική ομολογία έντιμου Μεταξά, όπως τα μετέφερε στον Τερτσέτη. Ο Καποδίστριας ήθελε να εφαρμόσει ταχύτατα ένα μοντέλο προσαρμοσμένο στα μέτρα και την παρούσα κατάσταση των Ελλήνων και όχι τυφλή αντιγραφή από το εξωτερικό. Πως θα μπορούσε να λειτουργήσει το φιλελεύθερο κοινοβουλευτικό μοντέλο εφόσον τα ανώτερα κοινωνικά-πολιτικά στρώματα θα διαχειρίζονταν ούτως ή άλλως την εξουσία;

Ο Καποδίστριας ήταν άνθρωπος των γρήγορων πράξεων και όχι των τύπων, για εκείνον “η σωτηρία του κράτους ήταν ο υπέρτατος νόμος” (salus partiae lex suprema). Ήθελε να δημιουργήσει ένα έθνος ιδιοκτητών το οποίο δεν θα το διαφέντευαν -μέσω νομότυπων “δημοκρατικών” διαδικασιών- οι ισχυρότεροι. Γι’ αυτό και επέμενε στη διανομή της γης αφού πρώτα θα συγκέντρωνε στατιστικές πληροφορίες γύρω από το πληθυσμό και τη γεωργία της χώρας. Δεν πρόλαβε όμως διότι δολοφονήθηκε προς μεγάλη ανακούφιση των δυτικόφιλων φιλελεύθερων. Ήταν οι ίδιοι που έτριβαν τα χέρια τους όταν ο θερμοκέφαλος Μιαούλης έκαψε τον ελληνικό στόλο στον Πόρο καθώς το θεώρησαν ένα μεγάλο χτύπημα στον “δυνάστη” Καποδίστρια.

Στη συνέχεια οι τελευταίοι έφεραν τον βασιλιά Όθωνα και τη γερμανική αντιβασιλεία του ασκώντας μια επιζήμια εθνική και οικονομική πολιτική για την Ελλάδα. Τελικά, πέρασαν 40 χρόνια μέχρι να πραγματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό η παραγγελιά του Καποδίστρια από τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο.

Οι επαναστάσεις τελείωσαν, οι δυνάστες δολοφονούνται ή ανατρέπονται και η δημοκρατία των ισχυρών επελαύνει κραδαίνοντας την… ελευθερία. “Μα όσο ο αντικειμενικά ανελεύθερος αισθάνεται υποκειμενικά ελεύθερος, θα παραιτείται από τις αξιώσεις” και έτσι η ελευθερία η ίδια ενεργεί σαν όχημα προσαρμογής και περιορισμού, έγραφε ο Μαρκούζε, ακριβώς αυτό που ήθελε να αποφύγει ο Καποδίστριας. Και έτσι η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια από χώρα μικροϊδιοκτητών γίνεται απλά χώρα μικρό-.