Κυβέρνηση Μητσοτάκη – Πρωθυπουργείο και φέουδα στα υπουργεία

Ως νεοπαγής, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δικαιούται αναμφίβολα μία περίοδο χάριτος. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι δεν πρέπει να επισημαίνονται οι όποιες αντιφάσεις και πρώτες αστοχίες της. Υπενθυμίζουμε ότι ο νέος πρωθυπουργός είχε –όπως και όλοι σχεδόν ανεξαιρέτως οι προκάτοχοί του– άνευ λόγου δεσμευθεί προεκλογικά πως θα σχηματίσει ολιγομελή κυβέρνηση. Η κυβέρνησή του, όμως, αριθμεί μαζί με τον ίδιον 51 μέλη (10 περισσότεροι από την πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα), εκ των οποίων οι 19 είναι υπουργοί.

Ευτυχώς ο Μητσοτάκης δεν έκανε πολλές συγκολλήσεις υπουργείων, οι οποίες, όπως έχει αποδειχθεί από τα γεγονότα, αντί να λύνουν προβλήματα δημιουργούν πρόσθετες δυσλειτουργίες. Τον Ιανουάριο του 2015 ο Τσίπρας είχε δημιουργήσει υπερυπουργεία, τα οποία, βεβαίως, στη συνέχεια υποχρεώθηκε από τα πράγματα να διασπάσει. Τότε, οι συγκολλήσεις είχαν γίνει για να εκπληρωθεί η ανόητη δέσμευση για «ολιγομελές ευέλικτο κυβερνητικό σχήμα». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα στερεότυπο, το οποίο προσέλαβε διαστάσεις “αναμφισβήτητης αλήθειας” μόνο και μόνο επειδή οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη είναι συνήθως μικρότερες σε αριθμό.

Μόνο που ό,τι δουλεύει καλά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δεν σημαίνει πως θα δουλέψει καλά και εδώ. Στην Ελλάδα η δημόσια διοίκηση είναι παραδοσιακά ευνουχισμένη από το πολιτικό-κομματικό σύστημα. Ως εκ τούτου, οι υπουργοί, υφυπουργοί και γενικοί γραμματείς κάνουν σε μεγάλο βαθμό διαχείριση κι όχι μόνο πολιτικό σχεδιασμό, όπως είναι ο ρόλος τους. Αυτό δεν αλλάζει με διοικητική απόφαση. Χρειάζεται, λοιπόν, να οικοδομηθεί μία άλλη κουλτούρα στη σχέση κυβέρνησης-δημόσιας διοίκησης για να μπορούν οι υπουργοί να περιορίζονται στον πολιτικό σχεδιασμό.

Ο Μητσοτάκης επέλεξε να γεμίσει την κυβέρνησή του με υφυπουργούς, τις αρμοδιότητες των οποίων ουσιαστικά τις παραχώρησε ο ίδιος. Αυτό το κατέστησε σαφές, αναφέροντας δίπλα σε κάθε υφυπουργό τον ρόλο του. Το γεγονός αυτό είναι θετικό, επειδή αποτρέπει φαινόμενα εντάσεων μεταξύ υπουργών και υφυπουργών για το ποιες αρμοδιότητες θα δώσει ο πρώτος στον δεύτερο.

Τα φέουδα στα υπουργεία

Η πρακτική που ακολούθησε ο νέος πρωθυπουργός συνιστά και έναν τρόπο ελέγχου του κυβερνητικού μηχανισμού από τον ίδιον και το επιτελείο του. Υπενθυμίζουμε ότι ο πατήρ Μητσοτάκης την περίοδο 1990-93 ήλεγχε τους υπουργούς του, μέσω του διορισμού γενικών γραμματέων της δικής του επιλογής στα υπουργεία.

Η πρακτική αυτή, ωστόσο, δεν λύνει το ενδημικό πρόβλημα δημιουργίας φέουδων και πρόκλησης τριβών εντός κάθε υπουργείου. Η πείρα έχει δείξει ότι η πολιτική ηγεσία κάθε υπουργείου δεν λειτουργεί ως ενιαία ομάδα, αλλά δημιουργούνται παράλληλες δομές διοίκησης. Ο υπουργός είναι “μεγαλοφεουδάρχης”, ο υφυπουργός μεσαίος “φεουδάρχης” και ο γενικός γραμματέας “μικροφεουδάρχης”. Το γεγονός, μάλιστα, ότι στην πραγματικότητα ο κάθε υφυπουργός ουσιαστικά θα εξαρτάται από το Μαξίμου κι όχι από τον υπουργό του, εκ των πραγμάτων αναμένεται να οξύνει το πρόβλημα.

Το ελληνικό κράτος χρειάζεται ένα μοντέλο πολιτικής διεύθυνσης, το οποίο να περιλαμβάνει μεγάλες μονάδες (υπουργεία με υπουργούς, αλλά χωρίς υφυπουργούς) και αυτόνομες μικρότερες μονάδες (υφυπουργεία), τα οποία να συντονίζονται στο ανώτερο επίπεδο. Την επίλυση των αναπόφευκτων προβλημάτων συναρμοδιότητας μπορεί να διεκπεραιώνει μόνο ένα συγκροτημένο πρωθυπουργείο. Ο Μητσοτάκης δείχνει να κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, όπως και ο προκάτοχός του, με τους υπουργούς Επικρατείας και τις Γενικές Γραμματείες συντονισμού του κυβερνητικού έργου.

Αποτελεσματικό πρωθυπουργείο

Ένα αποτελεσματικό πρωθυπουργείο, ωστόσο, απαιτεί περισσότερα. Ο πρωθυπουργός χρειάζεται να επικουρείται από τρεις αντιπροέδρους με αντίστοιχη θεματική αρμοδιότητα ο καθένας. Αυτοί μπορούν να συντονίζουν και να λύνουν προβλήματα συναρμοδιότητας, ώστε ο πρωθυπουργός να είναι αυτός που θα επιλύει διαφωνίες μεταξύ υπουργού και αντιπροέδρου.

Για να μπορεί, όμως, το πρωθυπουργείο να ασκεί αποτελεσματικά τον ρόλο του πρέπει να έχει στους κόλπους του ένα γραφείο για κάθε υπουργείο-υφυπουργείο. Αποστολή κάθε τέτοιου γραφείου πρέπει να είναι η εισροή όλης της ενημέρωσης, ώστε ο αρμόδιος αντιπρόεδρος και βεβαίως ο πρωθυπουργός να έχουν πλήρη εικόνα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε υπουργείο-υφυπουργείο και κατ’ αυτόν τον τρόπο να ελέγχουν τον ρυθμό υλοποίησης του επιμέρους κυβερνητικού προγράμματος.

Δεν αντέχω τον πειρασμό να κλείσω αυτό το σημείωμα, με την παρατήρηση ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη συνεχίζει μία παράδοση που έχει εγκαινιασθεί εδώ και δεκαετίες. Αναφέρομαι στις αλλεπάλληλες μετονομασίες υπουργείων. Με ελάχιστες εξαιρέσεις τα παραδοσιακά λιτά ονόματα υπουργείων (Εξωτερικών, Εσωτερικών, Δικαιοσύνης κλπ) από φλύαρους περιγραφικούς μακροσκελείς τίτλους. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι ότι το φλύαρο (όσον αφορά το όνομα) υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης μετονομάσθηκε σε υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων. Λες και η ανάπτυξη δεν προϋποθέτει επενδύσεις…