Μια κριτική της κριτικής στο άρθρο Παμπούκη

Γράφει ο Γιώργος Κυριακόπουλος*  –  

Διάβασα, με προσοχή, την κριτική του δρα Θέμη Τζήμα που αναρτήθηκε στο SLpress.gr στις 12 Ιουλίου σε σχέση με το εξαιρετικό άρθρο που δημοσίευσε στην Καθημερινή της Κυριακής ο καθηγητής κ. Χάρης Παμπούκης. Θα επιθυμούσα, να παρέμβω στη συζήτηση αυτή, προκειμένου να ξεδιαλύνω παρεξηγήσεις και ανακρίβειες.

Εν συντομία, θυμίζω ότι, με το άρθρο αυτό, ο κ. Παμπούκης τοποθετήθηκε απέναντι στο ερώτημα εάν διά της συμφωνίας των Πρεσπών η Ελλάδα αναγνωρίζει ή όχι “μακεδονική εθνότητα”. Και απάντησε αρνητικά αιτιολογώντας την απάντηση του με τα εξής δύο στάδια συλλογισμού και παραθέτοντας και σχετική βιβλιογραφία-τεκμηρίωση:

Πρώτον– Το έθνος δεν είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίου. Είναι γνωστό, ακόμη και σε πρωτοετείς φοιτητές, ότι τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου είναι, κυρίως, τα Κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί. Ειδικότερα: επί μακρόν, το Κράτος εθεωρείτο το μοναδικό υποκείμενο του Διεθνούς Δικαίου. Από τα μέσα του 20ου αιώνα και έπειτα, έγινε δεκτό ότι και οι διεθνείς οργανισμοί αποτελούν υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου. Ωστόσο, οι Διεθνείς Οργανισμοί αποτελούν ενώσεις Κρατών, με αποτέλεσμα η αναγνώριση τους ως υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου να προϋποθέτει, εν τέλει, την ύπαρξη Κρατών(1), βασίζεται δηλαδή στο κρατικό φαινόμενο.

Πλέον, γίνεται δεκτό ότι, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, και οι ιδιώτες μπορούν να αποτελούν υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου(2). Όντως δε αυτό συμβαίνει σε συγκεκριμένους κλάδους του Διεθνούς Δικαίου – προστασία δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Διεθνές Ποινικό Δίκαιο, Δίκαιο Διεθνών Επενδύσεων, Δίκαιο Εξω-ατμοσφαιρικού Διαστήματος.

Περαιτέρω, άλλες οντότητες, όπως εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα, πολυεθνικές εταιρείες ή Μ.Κ.Ο., ενώ αποτελούν αναμφισβήτητα δρώντες (actors) στα πλαίσια της διεθνούς κοινωνίας, δεν αποτελούν υποκείμενα του διεθνούς δικαίου, αφού η ύπαρξη διεθνούς νομικής προσωπικότητάς τους αμφισβητείται έντονα. Κατά συνέπεια, δεν μπορούν να θεωρηθούν υποκείμενα του διεθνούς δικαίου(3). Ακόμα όμως και αν κάποιος, όλως… «αιρετικώς», επιμένει να θεωρεί τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα (ως per se οντότητες) ως υποκείμενα του Διεθνούς Δικαιού, αυτό δεν συνεπάγεται ότι και τα έθνη είναι αντίστοιχα υποκείμενα.

Επομένως και παρά τους ανοίκειους ακαδημαϊκά χαρακτηρισμούς περί δήθεν «λάθους» του κ. Παμπούκη, είναι η εν λόγω κριτική η οποία ουσιωδώς σφάλλει, σύμφωνα με τα παραπάνω. Το ότι το διεθνές δίκαιο όπως γράφει εξάλλου ο κ. Παμπούκης, ασχολείται εξαιρετικά και ειδικά με το θέμα του έθνους, δεν καθιστά προφανώς το έθνος υποκείμενο διεθνούς δικαίου (άρα τα περί αντιφάσεως είναι επίσης λάθος για το λόγο αυτό).

Ένα προφανέστατο σφάλμα

Δεύτερον– Εφόσον δεν είναι υποκείμενο του διεθνούς δικαίου δεν έχει σχέση με τη συμφωνία των Πρεσπών. Πράγματι εκείνη ασχολείται μόνο με το όνομα του Κράτους και αναγκαστικά συνεπακόλουθα και μόνο με την ιθαγένεια-υπηκοότητα (nationalité nationality, citizenship).

Εξήγησε ο κ. Παμπούκης, κατά επιστημονικό τρόπο, ορθά, τη διαφορά μεταξύ ιθαγένειας και εθνικότητας (νομικός δεσμός Κράτους πολίτη το πρώτο και πολιτισμικός δεσμός προσώπου με ομάδα το δεύτερο) και το έκανε όχι άσχετα, όπως αναφέρει η κριτική, αλλά για να αποσαφηνίσει ένα λάθος επιχείρημα αντληθέν από τη μετάφραση, το οποίο παρέσυρε κάποια στιγμή την πολιτική συζήτηση σε λάθος δρόμο.

Το γνωστό ότι το nationality/nationalité δεν αποδίδει στα αγγλικά και γαλλικά την εθνότητα (επομένως δεν αναγνωρίζεται η εθνότητα, αλλά η ιθαγένεια με τη χρήση του όρου «Μακεδόνας/ πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας»). Και πράγματι στο ελληνικό δίκαιο οι όροι ιθαγένεια και υπηκοότητα χρησιμοποιούνται κατά ισόκυρο τρόπο (όπως αναγνωρίζεται και από την ΕΕ (4)). Και εδώ η κριτική είναι ακατάληπτη και πάντως εσφαλμένη.

Wishful thinking

Τρίτον– Αλλά κυρίως η κριτική, με τρόπο ακατάληπτο (λογικά ασύνδετο) και πάντως ατεκμηρίωτο, καταλήγει εντούτοις ότι η εθνότητα είναι η ιθαγένεια και η ιθαγένεια εθνότητα. Πρόκειται για προφανέστατο σφάλμα, αφού, όπως είπαμε, έχουμε να κάνουμε, και αναγνωρίζεται από όλους επιστημονικά, με δύο διαφορετικές νομικά έννοιες.

Γράφω τα παραπάνω για να υπογραμμίσω ότι, σύμφωνα με το ισχύον διεθνές δίκαιο, δεν χωρούν «γκρίζες ζώνες» στα σημεία όπου ο κ. Τζήμας άσκησε την κριτική του. Θα ήταν ενδιαφέρον, ο κ. Τζήμας, να παρουσιάσει τα επιστημονικά τεκμήρια που στηρίζουν την κριτική του και τις απόψεις του, ιδίως δε σε έναν χώρο (αυτόν του διεθνούς δικαίου), ο οποίος, σύμφωνα με τα γραφόμενά του, δεν ανήκει σ’ αυτούς που ακαδημαϊκά υπηρετεί συστηματικά.

Τέλος, οφείλω να σημειώσω ότι, πέραν της ουσίας, με εξέπληξε και το ύφος και το πάθος του «κρίνοντος», στην εκφορά των όποιων απόψεών του. Προφανώς, δικαιούμαστε, επί των πολιτικών εξελίξεων, να έχουμε τις απόψεις μας. Ωστόσο, η υπεράσπιση των απόψεων αυτών δεν πρέπει να οδηγεί στην «κατασκευή» επιστημονικών πορισμάτων, μέσα από μια διαδικασία –δήθεν– ακαδημαϊκού wishful thinking.

 

1. Βλ. Dupuy & Kerbrat, Droit international public, 13η έκδοση, 2016, παρ. 30.
2. Βλ. Ρούκουνα, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, 2η Έκδοση, 2015, Νομ. Βιβλιοθήκη, σελ. 19-20.
3. Βλ. τη σχετική ανάλυση σε D u p u y & K e r b r a t, op. cit., παρ. 30.
4. Βλ. στο ιστολόγιο Σαραντάκου, σε σχέση ιδίως με το σημείο του πως αναγνωρίζει επισήμως η ΕΕ την απόδοση του όρου nationality-citizenship στην ελληνική με κατά προτεραιότητα ιθαγένεια (επιθυμητό), υπηκοότητα (ανεκτό) και εθνικότητα (μη αποδεκτό).

---

* Ο Γιώργος Κυριακόπουλος είναι λέκτορας διεθνούς δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.