Νέα θεωρία της μετάβασης έχει ανάγκη η Αριστερά

Τα αριστερά κόμματα, κυρίως στην Ευρώπη αλλά και παντού, είναι κλειδωμένα θεωρητικά και στην πράξη στη δυτική λογική του Διαφωτισμού και στην τακτική του μαρξισμού γι’ αυτό και είναι ξεπερασμένα και εκτός πραγματικότητας. Πρέπει να στραφούν στην “κοινωνική αριστερά” που είναι εκτός κομμάτων και να διδαχθούν από τους αγώνες των λαών με τακτικές όπως η σιωπή, η μη βία, η μη συνεργασία και να αφουγκραστούν τη νέα οικολογία της γνώσης πέρα από τη γνώση της επιστήμης.

Τα αριστερά κόμματα πρέπει να γίνουν κινηματικά και να στηρίξουν τη συγκρότηση ζωνών άμεσης δημοκρατίας. Επεσήμανε δε εμφατικά ότι συχνά συμβαίνει το παράδοξο στη δυτική δημοκρατία να εκλέγονται αντιδημοκράτες σαν τον Τραμπ και τον Μπολσονάρο, όπως άλλωστε συνέβη και με τον Χίτλερ. Διατύπωσε δε το φόβο του πως οι ΗΠΑ είναι στο χείλος μιας αυταρχικής διακυβέρνησης.

Αυτό είναι ένα από τα πιο πρακτικά συμπεράσματα από τη χειμαρρώδη ομιλία του ομότιμου καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου της Coimbra (Πορτογαλία), Boaventura de Sousa Santos, στη 16η Ετήσια Διάλεξη στη Μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς με τίτλο “Αποαποικιοποίηση του Μαρξισμού; Μαρξισμός και επιστημολογίες του Νότου”.(Η διάλεξη είναι διαθέσιμη στο κανάλι του ΙΝΠ στο YouTube).

Ο de Sousa Santos έχει συνεισφέρει στη θεωρία για την Αριστερά, με δύο σημαντικά αναλυτικά εργαλεία. Το πρώτο είναι το τρίγωνο “Καπιταλισμός-Αποικιοκρατία-Πατερναλισμός”, το οποίο εξακολουθεί να ισχύει αλλά με νέες εκδοχικές ερμηνείες. Ο καπιταλισμός για να λειτουργεί χρειάζεται την αποικιοκρατία που σήμερα -παρά την πολιτική ανεξαρτησία των κρατών της Αφρικής- συνεχίζεται με άλλους όρους εκμετάλλευσης, ενώ ταυτόχρονα παραμένει ρατσιστική (άνθρωποι και υπάνθρωποι). Επίσης, ο καπιταλισμός είναι από τη φύση του πατερναλιστικός και σεξιστικός έναντι των γυναικών. Το σχήμα αυτό καταλήγει στην “οντολογική υποτίμηση” των άλλων που δεν είναι καπιταλιστές και λευκοί…

Νέες μορφές αποικοκρατίας

Επεσήμανε δε πως η αποικιοκρατία εξακολουθεί να λειτουργεί μέσα στη Δύση και φυσικά στην Ευρώπη με διάφορες μορφές. Σήμερα, βιώνουμε την “εμπορευματοποίηση του σώματος” από τον καπιταλισμό με την επιβολή της κατανάλωσης “λιπασμάτων” (red bull, γυμναστήρια κλπ) για το ανθρώπινο σώμα με αποτέλεσμα να “ιδιωτικοποιείται η σκλαβιά”, που σημαίνει να γίνεται εσωτερική. Αυτό είναι μια νέα μορφή αποικοποίησης.

Οι 20.000 μετανάστες που έχουν πνιγεί στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια, η διαχείριση των Βαλκανίων ή η εξόρυξη χρυσού από μια καναδική πολυεθνική εταιρεία στην Ελλάδα είναι εκφάνσεις της νέας αποικιοποίησης. Στη λογική αυτή στηρίζεται και δυτικοκεντρική διαχείριση της φύσης, σε αντίθεση με τις περισσότερες μη δυτικές αντιλήψεις που θεωρούν ότι οι άνθρωποι ανήκουν στη φύση και όχι αυτή σε εμάς.

Έτσι λοιπόν η παραγωγή κυριαρχεί στο καπιταλιστικό μοντέλο μπορεί να προταχθεί η κατανάλωση, έτσι ώστε να αλλάξει μέσω αυτής και το παραγωγικό μοντέλο. Αυτό μάλλον σημαίνει ότι αντί η παραγωγή να επιβάλλει τις “ανάγκες” του καταναλωτή, αυτός με τις επιλογές του να επιβάλει τι και πώς πρέπει να παραχθεί.

Γι’ αυτό χρειάζεται μια νέα “θεωρία της μετάβασης”, μια θεωρία των μετόπισθεν και όχι της πρωτοπορίας, η οποία θα αλλάξει τους στόχους, όπως για παράδειγμα με την υπόδειξη εναλλακτικών για την ανάπτυξη. Ο Boaventura de Sousa Santos υπογράμμισε τη σημασία της θεωρητικής γνώσης και συνόψισε τα πατήματα από τον Χέγκελ, στον Σοπενχάουερ, στον Νίτσε, στον Φοϋερμπαχ, στον Μαρξ και στον μαρξισμό, για να τονίσει στο τέλος ότι η θεωρία δεν φτάνει αν δεν μετέχεις στους αγώνες.

Η επιστημολογία του Νότου

Το δεύτερο αναλυτικό εργαλείο που έχει συνεισφέρει ο de Sousa Santos επιγράφεται ως «επιστημολογία του Νότου», όπου η διάκριση Ανατολής-Δύσης έχει μετατραπεί στη διαφορά Βορρά-Νότου και η οποία έρχεται να τη μονογραμμική δυτική έννοια της προόδου με μια ποικιλία προόδων που αναφέρονται στους άλλους πολιτισμούς και εμπειρίες.

Εξέφρασε φόβους για την οικειοποίηση και παραποίηση ιδεών από το σύστημα που δημιουργεί συνεχώς νέα “γκέτο ταυτοτήτων” και κυρίως για τα όρια της δυτικής επιστήμης.
Υπάρχουν κι άλλες γνώσεις πέρα από τη δυτική επιστήμη, τόνισε, υπάρχει μια οικολογία της γνώσης και επεσήμανε πως δεν έχουμε εκπαιδευτεί στην αποδοχή της “σοφίας” των απλών ανθρώπων ή των ανθρώπινων φυλών. Γι’ αυτό και χρειάζεται μια «αποαποικιοποίηση του μαρξισμού», όπως είπε και μια συγχώνευση της γνώσης με τη σοφία και την ηθική.

Απλός, κατανοητός, γλαφυρός και ρήτορας, ο de Sousa Santos πραγματοποίησε ένα ολικό “σιδέρωμα” της δυτικότητας χωρίς, όμως, να εξηγήσει πως ο καπιταλισμός που αποτελεί το DNA της επικράτησε παγκοσμίως ως αναπτυξιακό πρότυπο, πέρα από την πολεμική βία. Αντιπαρήλθε επίσης το πολιτισμικό κίνητρο της δυτικής επικυριαρχίας. Η μετάβαση στη διαπάλη Βορρά-Νότου που αναμφίβολα εν πολλοίς ισχύει, δεν ακυρώνει τη διάκριση της ανατολίτικης μοιρολατρίας έναντι της εμμονής για την κατάλυση του πεπρωμένου.