Νοοπολιτικές μάχες αφηγήσεων ή το μάνατζμεντ του δημόσιου λόγου

Ο νους περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα γνωσιακών λειτουργιών, συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων, των συναισθημάτων, των αντιλήψεων και της μνήμης. Η διάνοια, ειδικώς, είναι μια συγκεκριμένη πτυχή του νου, που αφορά κυρίως στην άρθρωση συλλογισμών, στην κρίση (κριτική ικανότητα) και στη διάκριση. Είναι το μέρος του νου, που μας βοηθεί να διακρίνουμε μεταξύ του ορθού και του εσφαλμένου, να λαμβάνουμε αποφάσεις και να κατανοούμε σύνθετες έννοιες.

Η υπέρτατη μορφή εξουσίας είναι αυτή που αφορά στη διαμόρφωση του λόγου και, κατ’ επέκταση, του διαλόγου μεταξύ συνειδητών όντων. Αυτή η εξουσία μπορεί να ασκηθεί με ηθικώς θετικό ή με ηθικώς αρνητικό τρόπο, αναλόγως με την κουλτούρα των αντίστοιχων φορέων της. Αυτό το ζήτημα απασχολεί φιλόσοφους, κοινωνικούς επιστήμονες και πολιτικούς αναλυτές για πολλούς αιώνες, και άρχισε να μελετάται συστηματικά από τον Πλάτωνα.

Η ατζέντα του δημόσιου διαλόγου και η νοοπολιτική

Το παίγνιο της πολιτικής εξουσίας δεν παίζεται μόνο στο επίπεδο του ελέγχου της παραγωγής νομοθεσίας, αλλά και στο επίπεδο του ελέγχου της ατζέντας του δημόσιου διαλόγου, όπου αφορά στα εξής ζητήματα: Ποια θα είναι τα εκάστοτε κυρίαρχα θέματα του δημόσιου διαλόγου, πώς θα τεθούν και από ποιους θα τεθούν, καθώς και ποια θέματα θα αποσιωπηθούν ή θα υποβαθμιστούν στο πλαίσιο του δημόσιου διαλόγου.

Ποιοι φορείς θα κυριαρχούν στη διαχείριση συγκεκριμένων ιδεών, αξιών και συμβόλων, και με ποιον τρόπο. Γενικώς, με τι και πώς θα ασχολείται η συνείδηση του πλήθους και με τι δεν θα ασχολείται η συνείδηση του πλήθους. Πρόκειται για θεμελιώδη ιδεολογικά ζητήματα. Έτσι, κατασκευάζεται μια κυρίαρχη πολιτική συναίνεση, την οποία έχουν προσφυώς αναλύσει, στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι κοινωνικοί επιστήμονες Edward S. Herman και Noam Chomsky, στο βιβλίο τους με τίτλο “Κατασκευάζοντας Συναίνεση“.

Συνωμοσία πίσω απ΄τη συνωμοσιολογία (Μετασυνωμοσία)

Αναφορικώς με τα μείζονα ζητήματα του δημόσιου διαλόγου, η άρχουσα κοινωνική σύμπραξη γενικώς και ιδιαιτέρως το βαθύ κράτος επιδιώκουν να ελέγχουν, όχι μόνο την εκάστοτε κυρίαρχη (mainstream) αφήγηση, αλλά και το τι επικρατεί στον χώρο των εναλλακτικών αφηγήσεων και αναζητήσεων. Έτσι, αποτελούν την πηγή τόσο των κυρίαρχων αφηγήσεων (που προωθούνται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ και την κυρίαρχη ιδεολογική ελίτ), όσο και εναλλακτικών αφηγήσεων, ακόμα και συνωμοσιολογίας.

Το κοινωνικό κατεστημένο, με το βαθύ κράτος του, έχει τους “εκλεκτούς” του και στους χώρους της συνωμοσιολογίας, της λεγόμενης “κοινωνικής αντίστασης”, και της λεγόμενης “αναζήτησης”. Η συνωμοσιολογία, η φημολογία και ο έλεγχος της αφήγησης (narrative control) αποτελούν μέρος των “μαύρων τεχνών”, που διδάσκονται και χρησιμοποιούνται στις μυστικές υπηρεσίες.

Κατ’ αρχάς, υπάρχουν πραγματικές συνωμοσίες, και συχνά έχουν καθοριστικές συνέπειες. Η διερεύνηση των κρυμμένων δυνάμεων, πίσω από το πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό προσκήνιο αποτελεί ένα αναπόσπαστο τμήμα της αναζήτησης της αλήθειας. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, συνωμοσιολογία και εναλλακτικές αφηγήσεις παράγονται και διαχέονται από το ίδιο το βαθύ κράτος, έχοντας κυρίως τους εξής δύο σκοπούς:

Ο πρώτος σκοπός είναι να καλλιεργήσουν στους οπαδούς τους την πεποίθηση ότι, αν δεν τους αρέσει το σύστημα μέσα στο οποίο ζουν, αυτό οφείλεται σε κάποιο “κρυμμένο χέρι” ή σε κάποια επιμέρους (στοχοποιημένη) ομάδα προσώπων, που χειραγωγούν και ελέγχουν το σύστημα, και όχι στο σύστημα καθ’ εαυτό (για δε τα πιο “λούμπεν” στοιχεία, παρέχονται ακόμα και ειδικώς διαμορφωμένες αφηγήσεις αποκρυφισμού, δεισιδαιμονικής θρησκευτικότητας, και ουφολογίας).

Αντιθέτως, αν κάποιος εξετάσει με προσοχή και επιστημονική αυστηρότητα τα δεδομένα, θα διαπιστώσει ότι η δυσφορία του προέρχεται από την κανονική λειτουργία των υφιστάμενων θεσμικών δομών, και όχι από κάποιους επιμέρους “κακούς”. Αυτή η επίγνωση εγείρει ερωτήσεις για την ίδια τη φύση και τις λειτουργίες της κοινωνίας, και αυτές ακριβώς τις ερωτήσεις επιδιώκει να αποτρέψει και να “θάψει” η ελεγχόμενη συνωμοσιολογία.

Ο δεύτερος σκοπός είναι να καλλιεργήσουν στους οπαδούς τους την πεποίθηση ότι, ενώ το εγκαθιδρυμένο σύστημα καθ’ εαυτό δεν είναι κακό, υπάρχει μια συνωμοσία κάποιων κακών δρώντων μέσα στο σύστημα, και μάλιστα αυτή η συνωμοσία είναι τόσο ισχυρή, ώστε δεν έχει νόημα να αντιπαρατεθούν μαζί της, αλλά πρέπει να αναθέσουν σε κάποια επίλεκτα αγαθά στελέχη του συστήματος να σώσουν τον λαό από εκείνα τα μέλη του κοινωνικού κατεστημένου, που “πήραν τον κακό δρόμο”. Αυτή η τεχνική εκμεταλλεύεται και τις ιδιαιτερότητες της ψυχολογίας του πλήθους.

Πολιτική αγγελολογία και δημόσιος λόγος

Συχνά, εκτός από “δαίμονες”, κατασκευάζονται και “άγγελοι” για τη μάζα, όπως, λ.χ., οι εξής: Ο Τζον Φ. Κένεντι (35ος πρόεδρος των ΗΠΑ) προβάλλεται σαν ένας “άγγελος” των Δημοκρατικών, παραγνωρίζοντας ότι εισέβαλε στο νότιο Βιετνάμ (1962), όπου ενέκρινε τη χρήση βομβών ναπάλμ, επέτρεψε τη χρήση χημικών όπλων για την καταστροφή της αγροτικής παραγωγής του εχθρού και θέσπισε στρατόπεδα συγκέντρωσης, και στην Κούβα προώθησε επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν επιχειρήσεις διεθνούς τρομοκρατίας. Ο έμπορος και σόουμαν Ντόναλντ Τραμπ (45ος και 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ) προβάλλεται σαν ένας “άγγελος” των Ρεπουμπλικανών, παραγνωρίζοντας την αλήθεια αναφορικώς με τον βίο και την πολιτεία του Τραμπ.

Παρόμοιες αφηγήσεις πολιτικής αγγελολογίας και νοοπολιτικές επιχειρήσεις μπορούμε να ταυτοποίησουμε και στο ελληνικό πολιτικό σύστημα, τόσο στον πολιτικό χώρο της Αριστεράς όσο και στον πολιτικό χώρο της Δεξιάς. Στον σύγχρονο εμπορευματικό-καταναλωτικό πολιτισμό – τόσο μέσω των κυρίαρχων αφηγήσεων, όσο και μέσω ελεγχόμενων εναλλακτικών αφηγήσεων – το βαθύ κράτος επιδιώκει να αποτρέψει έναν σοβαρό ιδεολογικό διάλογο και να οριοθετήσει την πολιτική συμπεριφορά του εκλογικού σώματος χάριν της αναπαραγωγής του εγκαθιδρυμένου συστήματος.