Ο αμετανόητος Κώστας Βεργόπουλος

του Κώστα Μελά  – 

Ο θάνατος του Κώστα Βεργόπουλου, ξαφνικός και αναπάντεχος, εγκατέστησε βαθιά μέσα μας ένα αίσθημα απώλειας για το χαμό ενός πολυαγαπημένου φίλου, εξαιρετικού πανεπιστημιακού δασκάλου, μεγάλης εμβέλειας διανοητή και ενός ακούραστου αγωνιστή των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των εργαζομένων και των κατατρεγμένων. Ο καθένας από μας που τον γνώρισε για περισσότερο από 45 χρόνια, που συναναστράφηκε μαζί του στην καθημερινότητα, στην έρευνα, στο Πανεπιστήμιο, που λογομάχησε για πλείστα όσα ζητήματα, είναι εύκολο να καταθέσει τη δική του μαρτυρία, για την πορεία του Κώστα Βεργόπουλου. Όμως, κανείς δεν μπορεί να  το κάνει αυτό όπως ο ίδιος.

Γράφει, λοιπόν, ο ίδιος: «Αυτονόητη μου φαίνεται η διευκρίνιση ότι το ταξίδι μου στον χρόνο των πέντε τελευταίων δεκαετιών, το εβίωσα ως μια συναρπαστική περιπέτεια, με πιστότητα έναντι των αδικημένων, των καταπιεσμένων και των μονίμως ηττημένων, με αναπόφευκτες περιοδικές εξάρσεις χωρίς επαύριο, με μόνιμη φιλοσοφική και ιστορική μελαγχολία, αλλ’ οπωσδήποτε χωρίς την παραμικρή πικρία από υποθετικά ραντεβού με την ιστορία, που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκαν. Από πολύ ενωρίς έχω αποδεχθεί ότι τα “αυθεντικά γεγονότα” προκύπτουν μπροστά μας πάντοτε απρόβλεπτα, κανένα από αυτά δεν προγραμματίζεται, ούτε μπορεί εκ των προτέρων να διοργανωθεί, ούτε, ακόμη λιγότερο, να ποδηγετηθεί. Η ικανοποίησή μου από τον απολογισμό των πέντε τελευταίων δεκαετιών είναι κατά βάση προσωπική: έζησα την “τρέλα” μου, σε αυτήν εγκαταστάθηκα, μέχρι σήμερα και παραμένω και αυτό μου αρκεί».

Είμαστε υποχρεωμένοι να σιωπήσουμε και να αποδεχθούμε τα παραπάνω λόγια του Κώστα Βεργόπουλου που με ειλικρίνεια, αμεσότητα και χωρίς ματαιοδοξία δίνει το στίγμα της πορείας του στη ζωή.

Η οικονομική του σκέψη εδράζεται πρωταρχικά στα πορίσματα της Κλασικής Πολιτικής Οικονομίας, στη μαρξιστική σκέψη, αλλά και σε αυτή του Κέυνς. Αρνιόταν πεισματικά να αποδεχθεί τον ορισμό της οικονομικής επιστήμης απλά ως Economics, χωρίς δηλαδή το επίθετο Πολιτική. Στην αντίληψή του, η οικονομία αποτελούσε γνήσια κοινωνική επιστήμη που είχε ως στόχο την επίτευξη της καλύτερης δυνατής ευημερίας για τους πολλούς, τους αδικημένους και τους καταπιεσμένους.

Πρωτοπόρος στις αναλύσεις του για την ελληνική οικονομία, μας έμαθε να προσεγγίζουμε τα “δύσμορφα” προβλήματα της  με τον ιδιαίτερο τρόπο που απαιτείται, ο οποίος μπορεί να ήταν προκλητικός και συνάμα γοητευτικός, αλλά βρισκόταν σχεδόν στον αντίποδα των μέχρι τότε αναλύσεων που κυριαρχούσαν στην ελληνική διανόηση. Η προσέγγιση του, π,χ. στο Αγροτικό Ζήτημα στην Ελλάδα, πρωτοποριακή και προκλητική, προκάλεσε τότε πολλές αντιρρήσεις. Άνοιξε, όμως, διάπλατα την πόρτα στη διερεύνηση του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού με εντελώς διαφορετικό τρόπο, ο οποίος με το πέρασμα του χρόνου τελικά δικαιώθηκε.

Μπορώ ακόμη να αναφέρω τη μελέτη του για την αποανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας τη δεκαετία του 1980, η οποία επίσης έδειξε με σαφήνεια τις μελλοντικές εξελίξεις που ακολούθησαν. Παράλληλα, ήταν, ίσως, ο πρώτος από τους Έλληνες διανοητές που εισήγαγε στον διάλογο στη χώρα μας την περίφημη αυτονόμηση της νομισματικής σφαίρας από την πραγματική οικονομία και την επακόλουθη εξάπλωση του λεγόμενου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού.

Για τον Κώστα Βεργόπουλο, η πραγματικότητα δεν διαμορφώνεται από θεωρίες, αλλά από ανεξέλεγκτες κοινωνικές βαρύτητες και ως εκ τούτου παραμένει πάντα εξαιρετικά εύπλαστη. Όχι από τα επάνω, αλλά από τα κάτω, όχι από την πλευρά της εξουσίας, αλλά από την πλευρά της κοινωνικής δυναμικής. Η διατήρηση των μορφών κοινωνικής ποικιλότητας στη σύγχρονη εποχή δεν αποτελεί συστημικό μειονέκτημα, ούτε υπολειμματική πραγματικότητα από κάποιο δήθεν μακρινό παρελθόν, που δεν έχει ακόμη ξεπερασθεί, όπως πιστεύουν οι φανατικοί του “εκσυγχρονισμού”. Μπορεί να αποτελεί εστία και δυνατότητα πρόσθετου συστημικού δυναμισμού.

Με τις σκέψεις αυτές ο Βεργόπουλος παραμένει αμετανόητος εραστής της δυναμικής της κοινωνίας. Μόνο, λοιπόν, η αυτογνωσία της κοινωνίας, μιας κοινωνίας που μπορεί να γνωρίζει τον εαυτό της,  μπορεί να προκαλέσει τις απαραίτητες κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες θα σπρώξουν τα πράγματα μπροστά. Οι εξουσίες αποτελούν  φραγμούς σε όποια εξέλιξη.

Θα μπορούσα να κάνω αναφορά σε σειρά από τις σκέψεις του Κώστα Βεργόπουλου, οι οποίες μπορούν να φωτίσουν πλευρές της σημερινής κοινωνικής κατάστασης που βιώνει η Ελλάδα αλλά και ο δυτικός κόσμος. Όμως, καλύτερα να σταματήσω εδώ. Άλλωστε, η βαθιά θλίψη δεν προχωράει αντάμα με την καθαρή σκέψη, τη δυσκολεύει, τη θολώνει.

Ας ευχηθώ απλά Καλό Ταξίδι Αγαπημένε Φίλε.