Ο Άνθρωπος, το Περιβάλλον και η πρόβλεψη του Νίτσε

Γράφει ο δρ Ευάγγελος Στεργιούλης *

Η πανδημία επανέφερε στο δημόσιο διάλογο τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, μία σχέση καταστροφική που επιδεινώνεται συνεχώς από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση στον κόσμο μας μέχρι και σήμερα, χωρίς να διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποια τάση αναστροφής. Και βέβαια έχουν χυθεί τόνοι μελάνης για την ανάδειξη των δεινών που προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον, ωστόσο ξεχωριστή θέση στη φιλοσοφική σκέψη διατηρεί μία μεγαλειώδης αναφορά του Νίτσε στο σύγγραμμά του “Περί αληθείας και ψεύδους” το 1873, για αυτή την απειροελάχιστη και ανεπαίσθητη γωνιά του γαλαξία μας.

«Σε κάποια απόμερη γωνιά του σύμπαντος (γράφει ο Γερμανός φιλόσοφος) υπήρχε μια φορά και ένα καιρό ένα μικρό αστέρι στο οποίο άνθισε η ζωή. Σε αυτό το μικρό αστέρι κάποια ευφυή όντα (ο Νίτσε εννοεί τη Γη και τους ανθρώπους) επινόησαν τη γνώση». Και ολοκληρώνει τη σκέψη του με μία συγκλονιστική διαπίστωση διαχρονικά επίκαιρη: «ήταν η πιο υπερφίαλη και η πιο απατηλή στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας… Μετά από λιγοστές ανάσες της φύσης, το αστέρι πάγωσε και τα ευφυή όντα έπρεπε να πεθάνουν»!

Ίσως η πιο αντιπροσωπευτική διαπίστωση της μελλοντικής κατάληξης του ανθρώπου από εμφανίσεως του στον πλανήτη τον οποίο κατέκτησε, μαζί και όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου, μέσα από τη γνώση, αξιοποιώντας δηλαδή τις διανοητικές του ικανότητες ή άλλως τον ανθρώπινο νου, που ο Αριστοτέλης αποκάλεσε θεϊκό αγαθό! Είναι συγκλονιστικά τα πορίσματα μιας σχετικά πρόσφατης επιστημονικής έρευνας, σύμφωνα με την οποία τα 7,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στη Γη αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,01% όλων των ζωντανών όντων.

Ωστόσο, από την αυγή του πολιτισμού, η ανθρωπότητα έχει προκαλέσει την απώλεια του 83% του ζωικού βασιλείου και του 50% του φυτικού βασιλείου. Εάν σε αυτή την ανθρώπινη καταστροφική δραστηριότητα προστεθεί και η συνεχώς αυξανόμενη υπερθέρμανση του πλανήτη που προκαλείται από τις άλογες ανθρώπινες παρεμβάσεις στο όνομα της δήθεν προόδου και εξέλιξης, τότε η καταληκτική πορεία του ανθρώπινου είδους και της Γης θα είναι με μαθηματική ακρίβεια αυτή που περιγράφεται από τον Νίτσε.

Καίρια ερωτήματα

Τούτων δοθέντων, λοιπόν, ανακύπτει μια σειρά καίριων ερωτημάτων αναφορικά με την εξέλιξη και την πρόοδο του ανθρώπου, την πρόοδο των επιστημών και την προσφορά τους στην παγκόσμια ανθρώπινη κοινωνία. Πώς εξηγείται η πρόοδος της σύγχρονης τεχνολογίας και τα οφέλη της, όταν μακροπρόθεσμα οι συνέπειες της μπορεί να είναι τρομακτικές για το ανθρώπινο είδος και τον ίδιο τον πλανήτη; Για παράδειγμα, η ύπαρξη χιλιάδων πυρηνικών κεφαλών στην κατοχή των μεγάλων δυνάμεων που εν μία νυκτί μπορούν να καταστρέψουν την υδρόγειο, μπορούν να αντισταθμίσουν τα οφέλη της πυρηνικής ενέργειας για την ανθρωπότητα;

Πώς εξηγείται η πρόοδος των επιστημών υγείας όταν, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, όταν κάθε μέρα πεθαίνουν από την πείνα δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι παιδιά; Το ενδεχόμενο, για παράδειγμα, ότι οι χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που χάνονται καθημερινά στην αφρικανική ήπειρο θα μπορούσαν να σωθούν από τα ληγμένα τρόφιμα και προϊόντα της γειτονικής ευρωπαϊκής ηπείρου που καταλήγουν στις χωματερές, μήπως αποτελεί ντροπή για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό;

Η λίστα των ερωτημάτων που αφορούν στη συστηματική καταστροφή του περιβάλλοντος από το ανθρώπινο είδος είναι χωρίς τέλος ωστόσο η απάντηση είναι προδήλως γνωστή τοις πάσι. Είναι τα τεράστια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα μιας ομάδας ισχυρών κρατών του κόσμου, τα οποία ταυτιζόμενα με τα συμφέροντα ισχυρών οικονομικών παραγόντων υποθηκεύουν το μέλλον ολόκληρης της ανθρωπότητας, κατά παράβαση των κανόνων του διεθνούς δικαίου και κάθε έννοιας ηθικής.

Και, τέλος, είναι η έλλειψη παιδείας του σύγχρονου ανθρώπου, που στο βωμό της υλικής του ευμάρειας αδιαφορεί για την προστασία του περιβάλλοντος, διαιωνίζοντας εγκληματικές πρακτικές καταστροφικές τόσο για το ίδιο το περιβάλλον του, όσο και τους απογόνους του, αγνοώντας έτσι τη ρήση του ποιητή: «Χρωστάτε και σε όσους ήρθαν, πέρασαν, θα ‘ρθούνε, θα περάσουν. Κριτές, θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί».

---

* Ο κ. Ευάγγελος Στεργιούλης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και υποστράτηγος ε.α. της Ελληνικής Αστυνομίας.