Ο Χριστός πέθανε, ο Μαρξ πέθανε, αλλά εγώ αισθάνομαι μια χαρά

Το σύνθημα είναι ευφυές, αλλά ο Χριστός δεν έπεσε στην αγκαλιά της Λήθης, της θεάς που σφραγίζει το θάνατο των θεών. Για τον Μαρξ είναι ακόμα νωρίς για να ξέρουμε αν θα ξεχαστεί ή θα καταγραφεί όπως ελάχιστοι άλλοι στη μακρά μνήμη της ανθρώπινης φυλής. Η δυσφορία των πολλών, όπως καταγράφει πλήθος ενδείξεων, η φθορά του Συστήματος, είναι πιστεύω επαρκής αιτία για τις λίγες παρακάτω σκέψεις.

Χιλιάδες χρόνια οι καταπιεσμένοι, ζητούν διέξοδο, άνοιγμα για μια “ανθρώπινη” ζωή και από καιρό σε καιρό, για ένα διάστημα, τα καταφέρνουν και μετά “φτου κι απ’ την αρχή”. Το αν ο Μαρξ (και ο Ένγκελς) έδωσαν πράγματι μια επιστημονική εξήγηση για τη δυστυχία που προκαλεί ο καπιταλισμός είναι συζητήσιμο, ενώ αναμφίβολα ήταν κήρυκες Επανάστασης. Πάντως από τότε που στην Σοβιετική Ένωση και στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες ο μαρξισμός έγινε πανεπιστημιακό μάθημα ντύθηκε με τον ανάλογο ακαδημαϊκό καθωσπρεπισμό.

Η Επανάσταση αποσύρθηκε “κι ακαρτέρει κι ακαρτέρει”… Ο ίδιος ο Μαρξ έπεσε σε τόσα πράγματα έξω και έδειξε τόση εμμονή σε άλλα, ώστε να μένει κανείς κατάπληκτος πως ένα τόσο πρωτότυπο και λαμπρό μυαλό μπορεί να το διακατέχει τόση ιδεολογική τύφλωση. Για παράδειγμα ο Μαρξ περιφρονεί βαθύτατα τους αγρότες, τους θεωρεί “άχθος αρούρης”, βάρος της Γης.

Μόλις μερικές δεκαετίες αργότερα οι Κινέζοι αγρότες ξεκινούσαν τη Μεγάλη Πορεία με ηγέτη τον Μάο για να βάλουν τις βάσεις για τη σημερινή κραταιά Κίνα. Ενώ ο υποτίθεται φορέας της Επανάστασης, το προλεταριάτο, είχε χάσει την επαναστατική του ορμή ήδη από την εποχή του Λένιν, όπως διαπίστωσε ο ηγέτης της Οκτωβριανής Επανάστασης. Τελικά αφομοιώθηκε.

Ο Μαρξ είναι παιδί της αυγής του βιομηχανικού καπιταλισμού και πολλά από όσα είπε προσδιορίζονται και περιορίζονται από τον ιστορικό χρόνο και χώρο που έζησε, κινήθηκε και στοχάστηκε. Δεν είναι όλο το έργο του Μαρξ διαχρονικό, όπως, όμως, δεν είναι διαχρονικές πλήθος παρατηρήσεων του Αριστοτέλη και πολλών Ελλήνων φιλοσόφων και άλλων επιφανών χωρίς διόλου να μειώνεται η αξία τους.

Ο παραγνωρισμένος, από τα Κομμουνιστικά Κόμματα της σταλινικής περιόδου, Έλληνας φιλόσοφος Κώστας Παπαϊωάννου, πρώτος και μόνος στον Δυτικό Κόσμο, ασκεί ήδη από τη δεκαετία του 1940, συστηματική κριτική, από αριστερή ματιά, στο πολύπλευρο μαρξιστικό έργο.

Αλλαγή όχι ανατροπή

Ο Μαρξ διείδε και περιέγραψε στο “Κομμουνιστικό Μανιφέστο” την πορεία της αστικής τάξης έως σήμερα, δυο σχεδόν αιώνες μετά τη συγγραφή του. Στη Δύση τον μελετούν πανεπιστημιακοί και άλλοι αρμόδιοι και σήμερα. Όπως τον Αριστοτέλη, τον Θουκυδίδη ή τον Ηράκλειτο, σύγχρονο του Κινέζου στρατηγού (600 π.Χ.) Σουν Τζου, όλοι άξιοι μελέτης και ιδιαίτερης προσοχής. Δεν έχει αξία καταγραφής ότι οι ανόητοι της μικροπολιτικής προορισμένοι για τα εφήμερα πρωτοσέλιδα τον αμφισβητούν.

Έχει ελάχιστη σημασία τελικά αν το έργο του Μαρξ είναι (ή δεν είναι) επιστήμη, ή αν συγκροτεί τη “Θεωρία της Επανάστασης”, όπως υποστήριζε καθηγητής σε γαλλικό πανεπιστήμιο τη δεκαετία του ’60. Γεγονός είναι ότι η “τεχνική” ανάλυση της λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος, π.χ. τα της υπεραξίας, δεν στάθηκε δυνατόν να αμφισβητηθεί.

Ο ίδιος ο Μαρξ, όμως, λέει ότι σκοπός δεν είναι να ερμηνεύσουμε τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξουμε (Φόϋερμπαχ). Περιέργως(;) δεν λέει να τον ανατρέψουμε, αλλά (μόνο;) να τον αλλάξουμε. Πάντως αλήθεια είναι ότι το σημερινό σύστημα το ζωγραφίζει, καλύτερα από όλους τους διανοητές, ο Χόμπς με διαύγεια και απλότητα: Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος, λέει. Ο “υπαρκτός σοσιαλισμός” δεν τον διέψευσε. Μια ακόμα, τελευταία, παρατήρηση.

Η αλήθεια είναι ότι μιλάμε πολύ περί σοσιαλισμού, πάνω από τρεις αιώνες, αλλά δεν ξέρουμε περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Πολλοί έχουν πολλά φανταστεί και περιγράψει, αλλά το σύστημα παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος. Για την ευκολία μας ταυτίσαμε, εδώ στην Ευρώπη, τον σοσιαλισμό με την Σοβιετική Ένωση. Οπότε όλα βούλιαξαν όταν αυτή κατέρρευσε.

Ο μπερές του Τσε

Πάλι για την ευκολία μας από την Κούβα κρατήσαμε τον μπερέ του Τσε και τις μακρόσυρτες ομιλίες του Φιντέλ. Η Κίνα πότε ήταν απλώς καθυστερημένη, μετά καθυστερημένη και βάρβαρη (πολιτιστική Επανάσταση) και τελικά αναπτυγμένη και επίφοβη, αλλά όχι σοσιαλιστική! Την Κίνα, ωστόσο, κυβερνάει ένα κόμμα που επιμένει να αποκαλείται Κομμουνιστικό. Ενώ θα μπορούσε να μεταβαπτιστεί χωρίς φόβο, τι δικτατορία θα ήταν αλλιώς;

Ο Σοσιαλισμός θυμίζει την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Αν δεν κάνω λάθος το πολίτευμα της Αθήνας ήταν ένα αποτέλεσμα χωρίς αρχική μελετημένη και σχεδιασμένη πρόθεση. Προέκυψε εκ των πραγμάτων ένα πολίτευμα που εμείς του δώσαμε ένα τυπικό όνομα για να το αναγνωρίζουμε. Το πολίτευμα αυτό ήταν αποτέλεσμα δράσης των ανθρώπων μέσα σε συγκεκριμένες συγκυρίες:

• Πρώτον, εσωτερικές συγκρούσεις (καθαρά ταξικές) όπου σειρά ηγετών (Σόλων, Κλεισθένης και Περικλής), σε αδιάσπαστη συνέχεια, πήραν το μέρος των πολλών (φτωχών) αν και οι ίδιοι ανήκαν ταξικά στους Άρχοντες.
• Δεύτερον, εμφανίστηκε φοβερός εχθρός και ταυτόχρονα ηγέτης (Θεμιστοκλής) που ήθελε και ήξερε πώς να νικήσει, κρατώντας τον λαό ενωμένο με πίστη στη νίκη. Με αυτά τα δυο δεδομένα έφτασαν και έφτιαξαν οι Αθηναίοι το πολίτευμά τους. Πρωτότυπο και μοναδικό, αλλά και με πολλά ελαττώματα, που δεν είναι της ώρας. Δεν το είχαν προσχεδιάσει οι Αθηναίοι. Τους προέκυψε.

Το μοναδικό, ως τώρα, πείραμα για ένα άλλο καθεστώς, διαφορετικό από το καπιταλιστικό είναι όσα συμβαίνουν εδώ και χρόνια στην Κίνα. Πολύ νωρίς για να του δώσουμε ταυτότητα. Αν δεν κάνουμε μικροπολιτική, αν ενδιαφερόμαστε για το τι πράγματι σημαίνουν όσα γίνονται εκεί. Πέρα από τα γεωπολιτικά και τη σύγκρουση με τις ΗΠΑ, τους αγωγούς κλπ.

Μου έλεγε ο Κολοζώφ, μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, που είχε επισκεφθεί την Κίνα με αντιπροσωπεία του ΚΚΕ πριν από περίπου τριάντα χρόνια: Κάποιοι υψηλόβαθμοι του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας μας έλεγαν, σε “ιδιωτική” συζήτηση: «εμείς είμαστε κομμουνιστές αλλά ξέρουμε ότι κομμουνισμός χωρίς λεφτά δεν μπορεί να γίνει». Άραγε με λεφτά γίνεται;