Ο φόβος κατά κανόνα καθορίζει την ψήφο μας

Το “εδώ και τώρα”, από επιταγή πραγμάτωσης του επιθυμητού, έχει μεταβληθεί σε κανόνα που διέπει την ύπαρξή μας. Το παρελθόν συσκοτίζεται μέχρι διαγραφής, το μέλλον δεν είναι πια δυνατόν –στοιχειωδώς έστω– να προγραμματιστεί και οι “πόλεις των 15 λεπτών” ήδη αποτελούν απειλή βαρύτατη. Συνακολούθως, το ανθρώπινο ον δυσπραγεί… και μη μπορώντας όχι απλώς να αντιδράσει, αλλά ακόμη και να κατανοήσει τη φύση της δυστυχίας του, στρέφεται ενάντια στους όμοιούς του: Παράλογη και ανεξέλεγκτη βία στα σχολεία, στους κόλπους της οικογένειας, στους δρόμους κ.ο.κ. Κι αυτό επιφέρει κοινωνικό κατακερματισμό.

Τι είναι η ελευθερία;

Επιπλέον, κυριαρχούν συνθήματα του τύπου “φταίει ο φασισμός”, “είναι ο καπιταλισμός”, “δεν έχουμε δημοκρατία” και άλλα τέτοια. Να λοιπόν που είναι επιτακτική η ανάγκη να θυμηθούμε την έννοια των λέξεων. Όχι βέβαια πως αυτό θα ενεργήσει ωσάν μαγική ράβδος θεραπείας των κακών, αλλά διότι, όπως είχε πει ο Κομφούκιος, ο “Σωκράτης της Κίνας” όπως εύστοχα αποκλήθηκε: «Πρώτο βήμα προς τη θεραπεία του Κράτους είναι η ανόρθωση των λέξεων και η αποκατάσταση της σημασίας τους».

Το περίεργο είναι ότι αυτοί που –μάλλον χωρίς να το συνειδητοποιούν– εμβάθυναν και ανέλυσαν τον αφορισμό του Κινέζου φιλόσοφου υπήρξαν Έλληνες. Σε αυτούς συγκαταλέγεται ο Εμμανουήλ Ροΐδης που αμέσως και σαφέστατα εξήγησε ότι μέσα στην κοινωνία των ανθρώπων, η έννοια της ελευθερίας συνιστά απάτη ιδιαιτέρως επικίνδυνη. Εφόσον ο άνθρωπος δεν είναι ικανός να ζήσει χωρίς τους ομοίους του, η επιδίωξη της ελευθερίας, στην ουσία, δεν είναι παρά προσπάθεια απόκτησης ισχύος. «Όποιος θέλει ελευθερία ιδού τα όρη και τα βουνά», έλεγε ο Ιωάννης Μεταξάς.

Ακόμα και οι πρόγονοί μας του 1821 δεν επαναστάτησαν για ελευθερία μα για την άρση της βαρύτατης και πολύπλευρης αδικίας που διαχρονικά γινόταν σε βάρος τους: Να γίνουν οι ίδιοι (και όχι πια οι Μουσουλμάνοι) αφεντικά στον τόπο τους! Συνεπώς, η αποβολή μέρους σημαντικού τής ελευθερίας μας, στην οποία όλοι μας στέργουμε, αποσκοπεί στη μέσω του κοινωνικού συνόλου (όπου βρισκόμαστε ενταγμένοι) απόκτηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ευημερίας. Και αυτό προδήλως εξαρτάται από τους –όπως έλεγε ο Πατριάρχης Φώτιος Α’– “άρχοντες του Κράτους”.

Ο φόβος κατά κανόνα επηρεάζει τις πολιτικές επιλογές

Ποιους, όμως, ο λαός του κάθε Κράτους προωθεί στην εξουσία; Ε, εδώ παρεμβαίνει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος που επιγραμματικώς χαρακτήρισε τις διαχρονικές πολιτικές επιλογές της ανθρωπότητας ως σχεδόν πάντοτε “κατά γράμμα” και όχι “κατά πνεύμα”. Οι άνθρωποι είτε προωθούν στην εξουσία -ή ανέχονται να παραμένει σε αυτή- κυρίως όποιον φοβούνται να μη προωθήσουν/ανεχθούν. Και αυτό, επειδή τρέφονται με την ελπίδα πως με τη στάση τους αυτή, ο όποιος εξουσιαστής θα τους λύσει τα προσωπικά τους (μικρο)προβλήματα. Εξαιρέσεις υπήρξαν και υπάρχουν, αλλά απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Συνεπώς, ο φόβος ή και μόνο ο δισταγμός είναι εκείνο που καθορίζει τις επιλογές μας. “Θα πάθω πολλά, εάν αντισταθώ”. “Τα λέει τόσο ωραία! Εάν δεν τον ψηφίσω, ποτέ μου δεν θα μπορέσω να…” κ.τ.λ.

Σήμερα, ειδικώς στη χώρα μας, αυτή η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο. Οπότε, προκειμένου να βαδίσουμε στον δρόμο που μας υπέδειξε ο Κομφούκιος, ας θυμηθούμε ένα κορυφαίο πολιτικό στοχαστή, τον Απόστολο Αρσάκη (1789-1869). Αυτός υπήρξε ο Ευρωπαίος, ο οποίος, με λίγες μόνο φράσεις, απάντησε στον Κάρολο Μαρξ και καθόρισε τη διαχρονική διαφορά μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς.

Ας αρχίσουμε από το δεύτερο: «Ο άνθρωπος, για να έχει κάτι, πρέπει προηγουμένως να καταδείξει ότι είναι άξιος να το έχει», μας είπε ο Αρσάκης. Αυτή η ψυχοπνευματική κρισάρα συνιστά την ειδοποιό διαφορά μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, εφόσον η δεύτερη, ως γνωστόν, θεωρεί δεδομένο πως “όλοι είναι άξιοι να τα έχουν όλα”. Ποιος όμως είναι εκείνος που θα κρίνει; Απάντηση σε αυτό μας έχει δώσει, προ αιώνων πολλών, ο Σωκράτης: Οι επαΐοντες, δηλαδή αυτοί που ξέρουν καλά, κατέχουν πραγματική γνώση.

Οι επαΐοντες και η ευημερία της κοινωνίας

Και εδώ όμως πέφτουμε και πάλι στις “κατά γράμμα” επιλογές που επισήμανε ο Τσάτσος, επειδή περίπου όλοι μας σήμερα θεωρούμε ως “επαΐοντες” τους “ειδικούς”. Ο “ειδικός” όμως, όπως διαπρυσίως εξήγησε ο αρχαίος Πολύβιος (πάλι πέφτουμε σε Έλληνα!), καθώς εστιάζει την προσοχή του σε ένα και μόνο –κατά κανόνα μικρής σημασίας– θέμα, απολακτίζει την ικανότητα να κάνει τις πρόσφορες στην αποτελεσματική επίλυση ενός ζητήματος αναγκαίες διασυνδέσεις.

Άρα, όπως κατέδειξαν οι βασισμένοι στον Πλάτωνα πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής Αναγέννησης, μόνο ένας homo universalis (καθολικής εμβέλειας άνθρωπος) μπορεί ορθώς να οδηγήσει τις ανθρώπινες κοινωνίες. Πώς θα αναδειχθεί αυτός; Μέσω της κοινωνικής συσσωμάτωσης. Έτσι, απαντώντας στον Μαρξ, ο Αρσάκης επισήμανε το εξής: Ακριβώς όπως υπάρχουν χέρσοι αγροί, αδρανή εργοστάσια και γενικώς αναξιοποίητες πλουτοπαραγωγικές πηγές, έτσι υπάρχουν και άνθρωποι που “λιώνoυν στην ανεργία”.

Συνεπώς, μόνο η λογική/αρμονική συνεργασία εργάτη και εργοδότη μπορεί να προσδώσει ευημερία στο κοινωνικό σύνολο. Την επίτευξη, όμως, αυτής της συνεργασίας αποκλειστικώς το Κράτος μπορεί να αναλάβει και εγγυηθεί, αποτρέποντας τους εργάτες από παράλογες απαιτήσεις και τους εργοδότες από την παράλογη ιδιοτελή εκμετάλλευση. Και σκοπός της συνακόλουθης συνεργασίας πρέπει να είναι η κοινωνικώς επωφελής αξιοποίηση των κάθε λογής πλουτοπαραγωγικών πηγών.

Στο σημείο αυτό, αξίζει να θυμηθούμε το Νίκο Τσιφόρο (1909-1970). Με το απαράμιλλο ύφος του συχνά επαναλάμβανε ότι στα χρόνια της ακμής του συνιστούσε τον μέγιστο κοινωνικό κίνδυνο: «Θα πω πως είσαι αριστερός και θα σού κάνουνε φάκελλο στην Ασφάλεια!». Σήμερα, η μεγαλύτερη απειλή που αιωρείται είναι η κατηγορία του “φασίστα”. Και κανείς μας δεν θέλει να αντιληφθεί ότι η αναγωγή του χθεσινού πολιτικώς “απόλυτου κακού” σε τωρινό “απόλυτο καλό” είναι απόδειξη του ότι ο άνθρωπος έχει εκουσίως αποβάλει την ικανότητά του να σκέφτεται.

Υ.Γ. Α, βρε Τσιφόρε! Συ πέθανες νωρίς…