Ο κορονοϊός αλλάζει τα πάντα – Τρία σενάρια για το αύριο – Επιστροφή στο κράτος

Η ζωή και η Ιστορία, ως “καταγραφή” της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα στο χρόνο, είναι πλήρεις αντιφάσεων, γι΄ αυτό και η διαλεκτική είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος κατανόησής τους κι όχι τα μαθηματικά , ακόμα και τα αφηρημένα. Αυτή είναι μια κρίσιμη θέση για να κατανοήσουμε την πληθώρα και την πολυπλοκότητα των ακραίων(;) φαινομένων που ταλανίζουν τον πλανήτη, από τον κορονοϊό και την κλιματική κρίση, μέχρι την κατάρρευση των αγορών και την παύση εργασιών.

Η επιστήμη είναι η βάση της κατανόησης, αλλά είναι πρόδηλο ότι δεν επαρκεί καθώς τίθενται στον καθένα και την καθεμία από ‘μας ζητήματα αποφάσεων και επιλογών που υπερβαίνουν κατά πολύ τις στατιστικές και τους δείκτες. Το εσχατολογικό ερώτημα των Ιταλών γιατρών «πείτε μας, ποιους να σώσουμε;» είναι συγκλονιστικό. Το αντιμετώπιζαν στους πολέμους οι γιατροί. Και να τώρα που τίθεται εν ειρήνη μέσα στις πόλεις μας. Έτσι, νέου τύπου καθήκοντα αναδύονται για τους πολίτες και τους πολιτικούς. Δηλαδή, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παμπάλαιο φιλοσοφικό δίλημμα «τι μπορώ να κάνω;» και «τι οφείλω να κάνω;».

Η ανακήρυξη σε πανδημία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας της διάδοσης του κορονοϊού COVID-19 ανέδειξε την σκοτεινή πλευρά της παγκοσμιοποίησης  –την πιο δυστοπική μετά τη Χιροσίμα– που υπερβαίνει τον έλεγχο του ιού, την εξαέρωση της φούσκας των χρηματιστηρίων και την αναπόφευκτη υποχώρηση της ανάπτυξης με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό για την απασχόληση. Είναι μια παγκοσμιοποίηση που εισβάλει στον εσωτερικό χώρο τους καθενός και προαναγγέλλει, ενδεχομένως, το matrix , αν και όπως θα δούμε πιο κάτω, μπορεί να καταλήξει σε μια καλύτερη εκδοχή της ζωής. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, θα περάσουμε ως ανθρωπότητα μια μεγάλη δοκιμασία με πολλές απώλειες.

Η νέα αυτή δυστοπία θα προκαλέσει την αντίδραση όχι μόνο του ανθρώπινου οργανισμού, αλλά και της οργάνωσης των κοινωνιών, των ανθρώπινων σχέσεων, των προσώπων, της πολιτικής και της εξουσίας. Ο κορονοϊός θα αλλάξει πολλά, ίσως και τα πάντα, από το διατροφικό μοντέλο και την βιομηχανία τροφίμων, αφού όλες οι μεγάλες επιδημίες των τελευταίων εκατόν είκοσι χρόνων σχετίζονται με ασθένειες που προέκυψαν από τη βιομηχανική κτηνοτροφία (χοίροι, πουλερικά, αγελάδες).

Η ολότητα των γεγονότων είναι πια αποκαλυπτική. Διότι σιγά σιγά αναδεικνύεται η στενή σχέση της κλιματικής κρίσης με τη μετανάστευση, τα ταξίδια και τον κορονοϊό. Μια αλληλουχία γεγονότων καταδεικνύει πως η ανθρωπότητα είναι εδώ και αρκετό καιρό μια ολότητα που κατοικεί στο πλανητικό χωριό. Φοβισμένοι, κλεισμένοι στα σπίτια μας, μπροστά στις οθόνες των λάπτοπ και της τηλεόρασης έχουμε το χρόνο να ξανασκεφτούμε τους εαυτούς μας, την οικογένειά μας, τους ανθρώπους μας, τους πολιτικούς μας, το πώς μας κυβερνούν, το πώς οι πλούσιοι απομυζούν την υπεραξία των πολλών, το πώς αναπτύσσεται η οικονομία, πώς καταστρέφουμε τη Γη. Όλα θα ξαναμπούν σε συζήτηση και θα προκαλέσουν νέες διεκδικήσεις που θα οδηγήσουν σε νέες ισορροπίες.

Το σύστημα κλάταρε σε όλες του της εκφάνσεις. Η δημοκρατία δοκιμάζεται, τα αυταρχικά καθεστώτα δοκιμάζονται, οι διεθνείς θεσμοί δοκιμάζονται, οι θρησκείες δοκιμάζονται, η επιστήμη δοκιμάζεται. Οι όροι της ελευθερίας μας, ιδιαίτερα στη Δύση αν δεν δοκιμάζονται ήδη, θα δοκιμαστούν. Πού θα γύρει η πλάστιγγα; Κανείς δεν ξέρει. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε σενάρια, το κακό, το καλό και το όμορφο για να περάσουμε δημιουργικά το χρόνο μας. Ας αρχίσουμε από τα απαισιόδοξα, για μα κλείσουμε με τα ελπιδοφόρα.

Το σενάριο νομιμοποίησης του ολοκληρωτισμού

Ήδη οι κρυφοί θιασώτες του αυταρχισμού, γραφιάδες και ακαδημαϊκοί στην υπηρεσία των παγκοσμιοποιημένων ελίτ, δεν κρύβουν τον θαυμασμό τους για τον τρόπο που η κινέζικη εξουσία επέβαλε καραντίνα σε σχεδόν ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, με αποτέλεσμα να διαφαίνεται πως ξεπερνάει το πρόβλημα του κορονοϊού. Λίγο πιο πριν, κάποιοι άλλοι διαπίστωναν πως η ραγδαία ανάπτυξη που πέτυχε η δημοκρατική φιλελεύθερη Δύση μπορεί να επιτευχθεί -ίσως και καλύτερα- και σε συνθήκες μιας αυταρχικής εξουσίας, όπως η κινεζική! Κι ο Πούτιν, με είκοσι χρόνια εξουσίας στην πλάτη του, δίνει παράταση στον εαυτό του έως το 2036 που θα είναι 85άρης. So what? Μήπως και οι υποψήφιοι για την αμερικάνικη προεδρία δεν είναι ογδονταρίζοντες;

Το φαντασιακό των εξουσιαστών είναι κυνικό και χωρίς όρια. Θα εκμεταλλευτούν την πανδημία για να μονιμοποιήσουν και να νομιμοποιήσουν την αυθαιρεσία τους, τις αυταρχικές τους πρακτικές, να κρύψουν τα σκάνδαλά τους, να επιβάλουν νέους φόρους; Και οι τραπεζίτες και οι βιομήχανοι για να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία με τα ρομπότ και τους αλγόριθμους; Για να χρηματοδοτήσουν την πράσινη ανάπτυξη με το υστέρημα του κοσμάκη; Για να “σώσουν” τα ασφαλιστικά τους συστήματα; Και οι πλούσιοι θα κλειστούν στις ρεζέρβες τους, με τους ιδιωτικούς τους στρατούς, με τις βιολογικές φάρμες τους, με τα ελικόπτερά και τα τζετ τους; Έντρομοι κι αυτοί όμως διαπιστώνουν πως δεν είναι απρόσβλητοι. Το ίδιο και οι πολιτικοί.

Έχουν όμως τώρα μια τριπλή ευκαιρία. Να δικαιολογήσουν το ξεφούσκωμα του καζίνο και κυρίως, να αποφύγουν ένα μεγάλο πόλεμο που έμοιαζε, σύμφωνα με την ιστορική εμπειρία, ως επερχόμενος. Αλλά κυρίως να αποφύγουν την πιθανολογούμενη από τον Economist τυφλή εξέγερση των μαζών. Έτσι, θα μπουν στον πειρασμό να εδραιώσουν την αθέμιτη εξουσία τους σε νέες βάσεις, να ποδηγετήσουν τα απανταχού Κίτρινα Γιλέκα και κάθε «Άνοιξη», να τυπώσουν όσο χρήμα τους χρειάζεται, να οριστικοποιήσουν την παγκόσμια οικονομία του χρέους, να εξαλείψουν κάθε αντίθετη φωνή, κάθε κριτική, κάθε διαμαρτυρία με τους σιδηρόφρακτους πραιτοριανούς τους… Είδατε πόσο ίδιοι είναι οι στρατοί των ΜΑΤ σε όλο τον κόσμο; Πόσο φοβεροί μοιάζουν μέσα στις στολές τους;…

Είναι και αυτοί οι συντηρητικοί φιλόσοφοι και στοχαστές (Σκούτον, Στάινερ, Γκρέι και πολλοί άλλοι) που τους στρώνουν το χαλί αποδομώντας συστηματικά κρίσιμες έννοιες εκτός μαθηματικής λογικής, όπως η ελευθερία της βούλησης, χλευάζοντας τις ιδεολογίες και διαλαλώντας πως δεν υπάρχει πρόοδος στην Ιστορία των ανθρώπων. Με μια εκλεπτυσμένη ρητορική, δημιουργούν την αμφιβολία και καλλιεργούν το φόβο και την υποταγή…

Ο κορονοϊός και το σενάριο ενός δημοκρατικότερου κράτους

Ο προ- COVID-19 προτασιακός λογισμός της εξουσίας ήταν ούτως ή άλλως τελειωμένος. Δεν είναι πια παραπειστικός, είναι ύποπτος και δεν κινητοποιεί πια τους πολλούς, οι οποίοι μη έχοντας τίποτε άλλο παρά την ψήφο τους, δοκιμάζουν απελπισμένοι πέρα από τους επαγγελματίες πολιτικούς. Δυστυχώς, οι επιλογές απέτυχαν. Στη Γαλλία, όπου υπάρχει μια βαθιά πολιτική συνείδηση, έγινε αντιληπτό και εκφράστηκε με μια υπερδωδεκάμηνη κοινωνική αναταραχή. Είναι αυτό που φοβούνται πολλοί πολιτικοί παρατηρητές. Μια μεγάλη τυφλή εξέγερση, χωρίς καθοδήγηση των μπολσεβίκων ή άλλων μηδενιστών, που θα μπορέσει να διαμορφώσει πρόγραμμα.

Πριν φθάσουμε εκεί, μετά τη σχετική διευθέτηση της πολυδιάστατης κρίσης, μπορεί εκ των έσω, αρχίζοντας από την Ευρώπη και την Αμερική να αρχίσει μια δημοκρατική διαδικασία διόρθωσης με επίκεντρο το κράτος και όχι τις αγορές, με διεύρυνση των θεσμών ελέγχου, με αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου, με περισσότερη ειλικρίνεια και αλήθεια, με λιγότερους φόρους στους πολλούς και περισσότερους στους πλούσιους κ.ο.κ. Η ταχύτητα και το βάθος προσαρμογής του πολιτικού συστήματος στην κοινωνική πραγματικότητα και τις λαϊκές προσδοκίες μπορεί να σώσει το σύστημα ΕΕ και ΗΠΑ μπορούν να κάνουν τη διαφορά και οι άλλοι θα ακολουθήσουν…

Ευτυχώς που στη ζωή το άσπρο-μαύρο δεν ισχύει. Η ζωή και η Ιστορία πορεύονται στη λεωφόρο του γκρι. Το τρίτο και ίσως πιο όμορφο σενάριο το είδα κάπου αλλού. Ο φίλος και συνάδελφος δημοσιογράφος και οικονομολόγος Γρηγόρης Νικολόπουλος ανέβασε ένα σκωπτικό κομμάτι στο facebook με τίτλο «Ο ιδανικός κόσμος είναι εδώ – σήμερα! Απολαύστε τον» υπερβαίνοντας την τρέχουσα δυστοπία. Δείτε πως θα ήταν ένα ιδανικό σενάριο στο οποίο με(τά) τον κορονοϊό η Ελλάδα ξαναστέκεται στα πόδια της και αναπτύσσει την οικιακή οικονομία της.