Ο κορονοϊός αποδεικνύεται καταλύτης καθολικών ανατροπών

Οι μεγάλες στρεβλώσεις, αδικίες, ανισότητες και αντιπαραθέσεις που συμβαίνουν γύρω μας και μας περιλαμβάνουν και τις οποίες ανεχόμαστε –συνειδητά ή αδιαφορώντας– αναδύθηκαν με την πανδημία, εκρηκτικά και άναρχα σε όλο τον πλανήτη. Ο κορονοϊός είναι η πρώτη πραγματικά παγκόσμια δοκιμασία σε πανδημία στη νέα εποχή.

Οι πιο πρόσφατες προηγούμενες (SARS 2003, πτηνών 2004, χοίρων Η1Ν1 2009) ήταν μεγάλες σε ένταση και προκάλεσαν πολλούς θανάτους. Ωστόσο, δεν πυροδότησαν την πολλαπλότητα και την πολυπλοκότητα των σημερινών φαινομένων με την εκρηκτική ταχύτητα μετάδοσης, τη ραγδαία πλανητική εξάπλωση και την πρωτοφανή έκταση των μέτρων ανάσχεσης.

Η ελλιπής χρηματοδότηση και οι περικοπές στη Δύση, απόρροια πρόσφατων νεοφιλελεύθερων πρακτικών λιτότητας, μαζί με τη μεγάλη υστέρηση της δημόσιας Υγείας σε μεγάλες περιοχές όπως η υποσαχάρια Αφρική και η Ινδική χερσόνησος, δημιουργούν τεράστια κενά περίθαλψης σε έναν κόσμο ταχείας αλληλεπίδρασης. Μοιραία οι αντιδράσεις σε υγειονομικό και κοινωνικό επίπεδο αφέθηκαν στα μεμονωμένα κράτη που κινήθηκαν με διαφορετικούς τρόπους και ταχύτητες. Παρ’ όλα αυτά έθεσαν συχνά με την ολιγωρία τους σε μεγάλο κίνδυνο τους πολίτες τους, αλλά και τις γειτονικές χώρες.

Η πλειοδοσία για τον αριθμό των ΜΕΘ ,προφανώς έχει αυτήν τη στιγμή της κρίσης μια ιδιαίτερη σημασία, όταν εκεί δοκιμάζονται οι αντοχές σε όλα τα συστήματα υγείας. Παραβλέπεται, όμως, η ανάγκη εντατικοποίησης της τόσο ευεργετικής και ουσιαστικής λειτουργίας της πρωτοβάθμιας, της παρακολούθησης, συνδρομής και φροντίδας των ευπαθών και των χρόνιων νοσημάτων και το κατέβασμα στην κοινότητα.

Ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) ολιγώρησε στις αντιδράσεις του. Κυρίως όμως δεν είχε ένα σχέδιο, ένα κοινό επιχειρησιακό πλάνο, μια δυνατότητα παγκοσμίου συντονισμού, ανάδρασης και κοινών μηχανισμών υλοποίησης πρόληψης και αντιμετώπισης. Η σημαντική, ωστόσο, ευρωπαϊκή και διεθνής πρόκληση με αυτήν την εμπειρία αφορά στην ανάπτυξη και εμβάθυνση ενός κοινού υπερεθνικού σχεδίου συνεργασίας, εγρήγορσης διαφανούς επιτήρησης και πρόληψης στη Δημόσια Υγεία.

Ο κορονοϊός προκαλεί οικονομικό πανικό

Η ραγδαία, ανεξέλεγκτη και παράλογη αντίδραση των αγορών μέσα σε μια περιδίνηση πανικού επέτεινε την αβεβαιότητα, δημιουργώντας καταρρεύσεις ολόκληρων κλάδων της αλυσίδας παραγωγής (εστίαση, εμπόριο, τουρισμός, ενέργεια). Η σταδιακή μετατόπιση και εξάρτηση πολλών υποστηρικτικών τέτοιων αλυσίδων από την Κίνα, τα τελευταία χρόνια, με την επακόλουθη παράλυση σε απλά, στοιχειώδη προϊόντα άμεσης υγειονομικής ή άλλης χρήσης σήμερα, είναι απόρροια των ανισορροπιών που δημιουργεί η έλλειψη στοιχειωδών προβλέψεων.

Η αλλοπρόσαλλη και απρόβλεπτη αυτή συμπεριφορά είναι ενδεικτική της έλλειψης κανόνων, των μεγάλων ελλειμμάτων και αντιφάσεων και της ακραίας κερδοσκοπικής λογικής του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Η επέλαση του χρηματοπιστωτικού τομέα στην παγκοσμιοποίηση και οι πρόσφατοι εμπορικοί πόλεμοι δείχνουν ότι οι διεθνείς παίκτες (εταιρίες και κεφάλαια) επιμένουν στην παράβλεψη των εθνικών υποχρεώσεων.

Συνάμα επιμένουν στην παραβίαση όλων των διακρατικών συμφωνιών, αλλά είναι πάντα έτοιμοι να προσφύγουν στην κρατική στήριξη σε περίπτωση ανάγκης (οικονομική κρίση 2008). Τώρα, οι καιροσκόποι παντός καιρού μετακινούνται ταχύτατα σε ασφαλείς επενδυτικές κινήσεις, αγνοώντας τις υπερεθνικές αλληλοεπικαλύψεις και εξωτερικότητες.

Αποσπασματικές λύσεις

Παρότι η οικονομία κινείται και αντιδρά πολύ ταχύτερα από την πολιτική, αυτός ο αυξημένος ανταγωνισμός αναμένεται να δώσει μόνο αποσπασματικές λύσεις διεξόδου. Αναμένεται παράλληλα να κάνει διευθετήσεις που απέχουν πολύ από ουσιαστικές παγκόσμιες συνέργειες σε μεγάλα θέματα (κλιματική αλλαγή, ενεργειακό, φυσικοί πόροι, δημογραφικό, μετανάστευση).

Συμπεριφορές επιστροφής ανεξέλεγκτου “πολεμικού” ανταγωνισμού είναι πιθανές μέσα από μια γενικευμένη προσπάθεια επιβίωσης από τις τωρινές καταρρεύσεις τόσο σε κλαδικό επίπεδο όσο και σε ιδιαίτερα πληττόμενες περιοχές, αλλά και ολόκληρες χώρες. Η αδυναμία εκπόνησης και συντονισμού ενός κοινά αποδεκτού προγράμματος μιας γιγαντιαίας μόχλευσης πόρων και σταθεροποίησης της κοινής οικονομικής ζώνης, είναι ομολογία αποτυχίας μιας ολόκληρης περιόδου αλλά και μιας ιδεοληπτικής –και άνισης– πολιτικής.

Στο πλαίσιο της ΕΕ, η κατάρρευση του Συμφώνου Σταθερότητας της γερμανικής επιβολής οδηγεί σε στροφή στον άκρατο κεϋνσιανισμό και στην ασθμαίνουσα προστασία των δημοσίων αγαθών και της εργασίας. Είναι σημαντικό η τωρινή υποστήριξη που παρέχεται από την κρατική παρέμβαση να συνδυασθεί με εξαναγκασμό των πολυεθνικών επιχειρήσεων, των τραπεζών και των επενδυτικών κεφαλαίων. Μάλιστα, αυτό να γίνει σε ένα νέο κώδικα κανόνων με ουσιαστικά ανταλλάγματα προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και των εργαζομένων.

Ο κορονοϊός προκαλεί πολιτική ένταση

Στο πολιτικό επίπεδο το “τρίλλημα του Ρόντρικ” έχει πλήρη εφαρμογή, καθώς η ένταση ανάμεσα σε δημοκρατία, αγορές και κράτος αυξήθηκε υπέρμετρα. Η απόκρυψη της εξάπλωσης τον πρώτο κρίσιμο μήνα από το αυταρχικό –αλλά τόσο αποδεκτό– καθεστώς της Κίνας, είχε δραματικές παγκόσμιες συνέπειες. Η παραποίηση και η απόκρυψη από άλλες παρόμοιες χώρες (Τουρκία, Ιράν) δημιουργεί εκρηκτικούς κινδύνους για τους πολίτες τους. Ο λαϊκισμός όμως και η ιδιοτέλεια στην καθυστέρηση λήψης μέτρων ανάσχεσης και στις ώριμες δημοκρατίες (ΗΠΑ, Αγγλία, Βραζιλία) είναι ενδεικτικά της επικίνδυνης και αλόγιστης άσκησης τέτοιας πολιτικής.

Μεγάλες υπανάπτυκτες περιοχές, αυταρχικών καθεστώτων, μεγάλης φτώχειας και ανύπαρκτων υπηρεσιών υγείας αφήνονται στη μοίρα τους να αντιμετωπίσουν την καταστροφή σε επίπεδο επιβίωσης από την επερχόμενη λιμοκτονία και όχι ασθένεια. Αλλά ακόμη και συμπεριφορές αναλγησίας, αδιαφορίας και παραβίασης κάθε έννοιας αλληλεγγύης παρατηρούνται σε χώρες όπως η Γαλλία, Γερμανία κα. (κατακράτηση υγειονομικού υλικού, αγνόηση του ιταλικού δράματος, άρνηση συνεργασίας και αρωγής σε ΜΕΘ, προσωπικό κλπ).

Τέτοια γεγονότα και πρακτικές δοκιμάζουν βίαια τις κοινές υπερεθνικές πολιτικές τουλάχιστον στην ΕΕ, αποκαλύπτοντας τον σκληρό εθνικό πυρήνα που κυριαρχεί τουλάχιστον στις στιγμές κρίσης. Το τωρινό βέτο του Νότου στην ΕΕ μετά την άρνηση της γερμανικής συμμαχίας για δραστική λήψη μέτρων, αναδεικνύει την κατίσχυση της οικονομίας στην πολιτική. Καταδεικνύει όμως και την προβληματική αρχιτεκτονική της Ένωσης και το βαθύ υπαρξιακό ρήγμα μετά την ελληνική κρίση και τη βρετανική έξοδο. Η έλλειψη πολιτικής εμβάθυνσης αναδεικνύει δυστυχώς την αντίστοιχη απουσία ομοψυχίας συναντίληψης και αλληλεγγύης των ευρωπαϊκών λαών.

Είναι επίσης σημαντική στο έδαφος της τωρινής εμπειρίας η πίεση και προώθηση του εκδημοκρατισμού τουλάχιστον σε βασικές παραμέτρους (πληροφορία, διακίνηση ιδεών, εργασιακά δικαιώματα κλπ), αλλά και η συμπερίληψη στους σχεδιασμούς και των μεγάλων ελλειμματικών περιοχών. Οι τεράστιες ανισότητες πρέπει να αναθεωρηθούν με γιγαντιαίο ανασχεδιασμό διάθεσης πόρων και υποστήριξης της ανάπτυξης, όχι μόνο στην προνομιούχο Δύση. Τα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα (ανεργία, μετανάστευση, κλίμα, ασθένειες, τρομοκρατία, ναρκωτικά) πρέπει να τοποθετηθούν σε νέες βάσεις και πλανητικές πολιτικές πρωτοβουλίες ευρείας κλίμακας.

Ο κορονοϊός προκαλεί κοινωνική αναστάτωση

Στην κοινωνία οι πρωτόγνωρες συνθήκες (αυτό)περιορισμού και αποστασιοποίησης, επαγγελματικής και προσωπικής αβεβαιότητας και επιβίωσης, αλλά και ο καταιγισμός εντυπώσεων έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο κύμα συγχύσεων και αναθεωρήσεων.Τα ΜΜΕ, δέσμια της εσωτερικής τους λογικής, ακροβατούν ανάμεσα στην ψύχραιμη ενημέρωση, στις εκκλήσεις για ψυχραιμία και τη διαρκή πυροδότηση πανικού με κρούσματα, θανάτους και δραματοποιημένες εξιστορήσεις. Μια πραγματική παρέλαση εμπειρογνωμόνων που ξεφεύγει κατά πολύ από μια λελογισμένη τεκμηριωμένη και ειλικρινή ενημέρωση, συνοδεύεται από φλύαρους “ειδικούς” και γνώστες διαχείρισης κρίσεων, εφευρίσκοντας ή κατασκευάζοντας τις πιο απίστευτες ανάγκες.

Το διαδίκτυο, χώρος ελεύθερης έκφρασης αλλά και διακίνησης απόψεων, προσφέρει ένα σημαντικό νέο εργαλείο στην εκπαίδευση από απόσταση, αλλά και στον δοκιμαστικό σταδιακό μετασχηματισμό της εργασίας. Η καταλυτική του, ωστόσο, συνεισφορά είναι η έκρηξη της παγκόσμιας άμεσης ενημέρωσης, η ισότητα πρόσβασης στην πληροφορία, στη δυνατότητα ενημέρωσης, στη διαμόρφωση κριτικής σκέψης. Αντίστοιχα η εξαναγκασμένη επιτάχυνση της ψηφιοποίησης παρά τις μεγάλες ελλείψεις –κουλτούρα καθημερινής χρήσης, αναλφαβητισμός των ηλικιωμένων και ιδιοτελείς αντιστάσεις– είναι στα μεγάλα κέρδη της περιόδου.

Είναι, όμως, νωρίς η τωρινή αίσθηση της κοινής μοίρας (ανεξάρτητης από φύλο, ηλικία, τάξη, εθνικότητα) να προκαλέσει άμεσα αλλαγές σε αξίες, προτεραιότητες, νοηματοδοτήσεις, νέους αυτοπροσδιορισμούς, ριζοσπαστικά πολιτικά αιτήματα. Με άλλα λόγια ευνοείται ένας ευρύτερος αναστοχασμός. Η αναθεώρηση στα μεγάλα της ζωής και η μεταβολή σε διαχρονικές συμπεριφορές έπονται. Οι προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες που παράγουν διαρκή καχυποψία και οι προσωπικές ιδιοτελείς εμμονές ανταγωνισμού και πρόσκτησης ισχύος ακόμα και τέτοιες στιγμές, θα συνεχιστούν μαζί με την ανθρώπινη ιστορία.

Αναμφίβολα, όμως, ζούμε μια τεράστια παγκόσμια δοκιμασία επιβίωσης βιολογικής, κοινωνικής και οικονομικής που ξεκίνησε ύπουλα και διείσδυσε βίαια και απότομα στην καθημερινότητα όλων ανεξαιρέτως. Το σημαντικό είναι ότι αυτή η κρίση λειτουργεί καταλυτικά και συμμετρικά σε όλο τον πλανήτη, επηρεάζοντας πρώτη φορά τόσα πολλά παράλληλα και διαπλεκόμενα μέτωπα. Ταυτόχρονα, θέτει μακροχρόνια σε ριζική αμφισβήτηση σημαντικές βεβαιότητες και πρακτικές ολόκληρης της νεωτερικής περιόδου.