Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος – Μια γεωπολιτισμική πρόταση

Οι ανταγωνισμοί αυτοί έχουν εν πολλοίς υλική βάση (αλλαγές στα ισοζύγια στρατιωτικής ισχύος, στην τεχνολογία, σε ανταγωνισμούς για φυσικούς πόρους, ενέργεια κλπ). Ωστόσο, προκύπτουν και εντάσεις, οι οποίες προέρχονται από πολιτισμικά μεγέθη, τα οποία συνήθως λειτουργούν χωρίς να γίνονται αντιληπτά. Αναφερόμαστε σε κρυφά, αλλά εξαιρετικά επιδραστικά, στοιχεία στη συμπεριφορά των γεωπολιτικών δρώντων, τα οποία προέρχονται από τον πολιτισμικό τους πυρήνα.

Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ έντονο στη Δύση, δεδομένου ότι αυτή παραμένει ο πιο σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης του διεθνούς συστήματος, ενώ η γεωπολιτική της ταυτότητα έχει οικοδομηθεί πάνω σε χριστιανογενή θεμέλια. Θεμελιώδεις κοσμοαντιλήψεις περί χρόνου, Ιστορίας, ταυτότητας και ανάγνωσης των “Άλλων” έχουν προκύψει από τον Δυτικό Χριστιανισμό (ο οποίος είναι ένα ξεχωριστό μέγεθος από τον γνήσιο Χριστιανισμό των Ελλήνων Πατέρων) και τη μετέπειτα εκκοσμίκευσή τους διαμέσου του Διαφωτισμού, του Ουμανισμού και γενικότερα αυτού που λέμε Νεωτερικότητα. Ο γραμμικός εσχατολογικός, τελεολογικός χρόνος είναι ένα τέτοιο στοιχείο, όπως και ο μανιχαϊσμός, η δυιστική ανάγνωση του κόσμου και του εαυτού, η λατρεία της ισχύος, όπως έχει τεκμηριώσει ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος και μια σειρά από άλλα.

Όλα αυτά έχουν εισαγάγει ένα έντονα ανταγωνιστικό στοιχείο στη γεωπολιτική συμπεριφορά της Δύσης, το οποίο συνδυάζεται με μια σειρά ανταγωνιστικών αναγνώσεων του κόσμου, που χαρακτηρίζουν μη δυτικούς γεωπολιτικούς δρώντες, οι οποίες προκύπτουν από τη δική τους ιστορική πορεία και πολιτισμική ταυτότητα.

Ένας μεγάλος κίνδυνος για την Ανθρωπότητα σήμερα είναι να οδηγηθεί σε Πόλεμο Πολιτισμών, όχι τόσο με την έννοια που είχε δώσει ο Χάντινγκτον, όσο με την κρυφία εισπήδηση ανορθολογικών στοιχείων στη συμπεριφορά των παγκόσμιων γεωπολιτικών δρώντων, τα οποία επιδρούν εξόχως αποσταθεροποιητικά στο διεθνές σύστημα. Μεταξύ των άλλων, αυτά τα ανορθολογικά στοιχεία φαίνονται ξεκάθαρα στη διαχείριση της πυρηνικής ισχύος στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και πολύ πιο έντονα σήμερα, καθώς εισερχόμαστε στην Τρίτη Πυρηνική Εποχή.

Η Ελλάδα και η Ορθοδοξία μπορούν να προσφέρουν στο νέο διεθνές σύστημα ένα ισχυρό εργαλείο για να περιοριστούν οι εντάσεις αυτές ορθολογικοποιώντας τους παγκόσμιους ανταγωνισμούς, περιορίζοντας τις παρανοϊκές αναγνώσεις της πραγματικότητας, αλλά κυρίως καλλιεργώντας μια αντίληψη συνολικού και συλλογικού (συν)υπάρχειν της Ανθρωπότητας. Το εργαλείο αυτό είναι η Ορθόδοξη αντίληψη του Προσώπου.

Το Υπάρχειν δια της Σχέσεως και το Υπάρχειν εν Ετερότητι. Στη θέση, δηλαδή, του ανταγωνισμού των ετεροτήτων ως θεμελιακού στοιχείου της αντίληψης περί διεθνών σχέσεων, που κυριαρχεί στον δυτικό κόσμο, η Ορθοδοξία τοποθετεί τη Σχέση των ετεροτήτων, από την οποία προκύπτει και το υπάρχειν των δρώντων, αλλά και ένα συλλογικό Υπάρχειν: η Ανθρωπότητα. Το Υπάρχειν δια της Σχέσεως και το Υπάρχειν εν Ετερότητι διαμορφώνουν τη βάση για ένα καινοφανές γεωπολιτικό μέγεθος που μπορούμε να αποκαλέσουμε Πολιτισμό του Ανθρώπου.

Ο Πολιτισμός του Ανθρώπου

Ο Πολιτισμός του Ανθρώπου (The Civilization of the Mankind) δεν είναι απλώς το άθροισμα των ανθρώπινων πολιτισμών, ούτε καν η σύνθεσή τους. Πολύ περισσότερο δεν είναι τα κοινά στοιχεία των ανθρώπινων πολιτισμών. Αυτή είναι μια αντίληψη ακρωτηριαστικού συγκρητισμού, που απειλεί να τοποθετήσει τους επιμέρους ανθρώπινους πολιτισμούς στην κλίνη του Προκρούστη, ώστε να επιτευχθεί μια εκβιαστική ταύτιση, με απώλεια της ετερότητας. Απειλείται, δηλαδή, να περικοπούν, να καταδιωχθούν, να δαιμονοποιηθούν τα στοιχεία της ετερότητας, ώστε να προκύψει ένας φαντασιακός κοινός πυρήνας.

Αντιθέτως, ο Πολιτισμός του Ανθρώπου βασίζεται στην ετερότητα ως στοιχείο ενότητας. Είναι η εφαρμογή του Υπάρχειν δια της Σχέσεως, του Υπάρχειν εν Ετερότητι, που αποτελούν τον πυρήνα της έννοιας του Προσώπου της Ορθόδοξης πολιτισμικής πρότασης. Ο Πολιτισμός του Ανθρώπου είναι μια νέα ανάγνωση του κόσμου, με πυρήνα την ύπαρξη δια της σχέσης, την ύπαρξη δια της ετερότητας. Κάθε επιμέρους πολιτισμός διατηρεί την πλήρη αυτοτέλειά του και δια αυτής διαμορφώνει τη σχέση του με τους υπόλοιπους. Υπό μία έννοια, όσο περισσότερα είναι τα στοιχεία της ετερότητας τόσο το καλύτερο. Η ετερότητα φέρνει αρμονία, η συγγένεια φέρνει ανταγωνισμούς.

Για να προκύψει όμως αυτή η σχέση πρέπει να υπάρξουν οι επιμέρους υποστάσεις, που σχετίζονται μεταξύ τους εν ετερότητι. Και εδώ λοιπόν, απαιτείται πριν και πάνω απ’ όλα μια αυτογνωσία. Να προσδιορίσουμε ποιοι είμαστε. Να υπάρξει πρώτα η ετερότητα, για να υπάρξει εν συνεχεία η σχέση. Και το υπάρχειν, ιδιαίτερα στη Δύση, έχει πολιτισμικά θεμέλια, τα οποία τα έχουμε ξεχάσει. Ο Πολιτισμός του Ανθρώπου είναι μια νέα γεωπολιτική ανάγνωση του κόσμου, που επιδιώκει να λειτουργήσει επ’ ωφελεία ολόκληρης της Ανθρωπότητας σε μια κρίσιμη μεταβατική ιστορική περίοδο. Και μόνον η Ελλάδα είναι σε θέση να αναλάβει αυτή την αποστολή.

Εν κατακλείδι λοιπόν, ο Πολιτισμός του Ανθρώπου είναι ένα νέο μοντέλο ανάγνωσης και διαμόρφωσης του διεθνούς συστήματος, βασισμένο στην αυτογνωσία των πολιτισμών και στην ύπαρξη δια της σχέσης και δια της ετερότητας. Όσο μεγαλύτερη η ετερότητα, τόσο καλύτερη είναι η σχέση. Όσο πιο πλήρης και ρεαλιστική είναι η ανάγνωση της ταυτότητας καθενός μέρους της σχέσης, τόσο καλύτερη η ετερότητα, άρα τόσο καλύτερη η σχέση. Όσο πιο βαθιά ερευνήσουμε στον πολιτισμικό πυρήνα, τόσο καλύτερη είναι η γνώση της ταυτότητας και τόσο μεγαλύτερη η ετερότητα και τόσο καλύτερη η σχέση.