Ο Όμηρος διδάσκει στην πεζογέφυρα της Φρανκφούρτης

Ο Σεφέρης απογοητευμένος από την Ελλάδα της εποχής του είχε αποτυπώσει αυτό το συναίσθημα με τον εμβληματικό στίχο «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει». Ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που ο Έλληνας μπορεί να αισθάνεται υπερήφανος όταν βρεθεί σε ξένες χώρες και αντικρύσει όχι μόνο στα πανεπιστήμια, αλλά και σε άλλους χώρους, επιγραφές αρχαίων Ελλήνων που κοσμούν με τη σκέψη τους. Ένας τέτοιος είναι ο Όμηρος.

Ταυτόχρονα, όμως, αυτές οι επιγραφές μάς υπενθυμίζουν το χρέος μας προς την παράδοση και ιδιαίτερα την ανάγκη μιας βαθιάς γνώσης του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος. Μία αρχαιομάθεια όχι στο όνομα της ανάδειξης της μοναδικότητας του ελληνικού πνεύματος, αλλά της οικουμενικότητάς του. Εξάλλου αυτό είναι και το κριτήριο με το οποίο οι ξένοι επιλέγουν γνώμες-σκέψεις Ελλήνων φιλοσόφων, ποιητών ή ιστορικών για να εκφράσουν με συμβολικό τρόπο τη δική τους κοσμοθεωρία στη σύγχρονη εποχή.

Η οικουμενικότητα σε συνδυασμό με τη διαχρονικότητα της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων διευκολύνουν το έργο των ξένων που στοχεύουν στην ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που θεωρούν πως συμβάλλουν στην ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και λαών, αλλά και στην αυτογνωσία ως βασική προϋπόθεση για την αυτοπραγμάτωσή τους και την ένταξή τους στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

Ο στίχος του Ομήρου «Πλέων επί οινόπα πόντον επ’ αλλοθρόους ανθρώπους» (Πλέοντας μέσα στο μελανό πέλαγος με αλλόγλωσσους ανθρώπους) δεσπόζει στη σιδερένια πεζογέφυρα της Φρανκφούρτης που ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Μάϊν. Η επιλογή του ομηρικού στίχου δεν προτιμήθηκε μόνο συμβολικά, γιατί η συγκεκριμένη γέφυρα ενώνει δύο διαφορετικές περιοχές του οικονομικού κέντρου της Γερμανίας, αλλά και για να καταδείξει την ανάγκη και την αξία της ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων με διαφορετικά γλωσσικά (αλλοθρόους), θρησκευτικά και εθνικό-φυλετικά χαρακτηριστικά.

Εκτός από το τουριστικό ενδιαφέρον ο στίχος της Οδύσσειας υπενθυμίζει και διδάσκει στον επισκέπτη την ενότητα του ανθρώπινου είδους, ανεξάρτητα από κάποια επίκτητα διαφορετικά στοιχεία (θρησκεία, γλώσσα κ.α.). Ο Όμηρος, δηλαδή, χιλιάδες χρόνια πριν, σοφά διείδε την πραγματικότητα της ενότητας του ανθρώπινου είδους, περιγράφοντας το “μεγάλο” ταξίδι του πολυμήχανου Οδυσσέα.

Οι “αλλόθροοι” άνθρωποι

Προφητικά ο Όμηρος κατέγραψε μία πραγματικότητα που σήμερα προβάλλει ως αναγκαιότητα μέσα στις συνθήκες και τους όρους που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση. Η επικοινωνία και ο συγχρωτισμός ανθρώπων με διαφορετικά γνωρίσματα κατέστη αναπότρεπτος, αφού η περιχαράκωση στις γλωσσικές και εθνικές ιδιαιτερότητες ή είναι αδύνατη, ή λειτουργεί ανασταλτικά στην ατομική πρόοδο, στην κοινωνική ευημερία και στην παγκόσμια ειρήνη. Έτσι ο στίχος αυτός, σε συνδυασμό με τη συμβολική επιλογή της πεζογέφυρας, λειτουργεί ως μία διδαχή-προτροπή για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θα πρέπει να χτίσουν “γέφυρες” και όχι “τείχη”. Οι γέφυρες ενώνουν, ενώ τα τείχη χωρίζουν και τρέφουν τον ατομικό και εθνικό ναρκισσισμό.

Οι “αλλόθροοι” άνθρωποι χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις (θρους=θρόϊσμα, θόρυβος, λέξη) για να εκφράσουν τη σκέψη και τα συναισθήματά τους, όπως και να δώσουν όνομα στα αντικείμενα. Τα κύματα των μεταναστεύσεων και η κινητικότητα μεγάλου αριθμού ανθρώπων από διαφορετικές χώρες προς τον Δυτικό Κόσμο έφεραν κοντά διαφορετικούς πολιτισμούς και γλώσσες, δημιουργώντας νέα γλωσσικά και κοινωνικά δεδομένα. Αυτό, όμως, δεν τους εμποδίζει να επικοινωνούν μεταξύ τους και να μοιράζονται τα αγαθά του πνεύματος και του πολιτισμού. Τουναντίον, οι διαφορετικές γλώσσες είναι ο πλούτος της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.

Ο πολιτιστικός συγκρητισμός και ο σεβασμός της διαφορετικότητας αποτελούν τους αναγκαίους όρους για τον εμπλουτισμό του ανθρώπινου είδους και την ηθική του αρτίωση. Αντίθετα, η ξενοφοβία, η ξενηλασία, η έλλειψη ανεκτικότητας στο διαφορετικό, ο εθνικός ναρκισσισμός και ο εγκλωβισμός στο εγώ (ατομικό ή εθνικό) αδυνατίζουν τις άμυνες του ανθρώπου και των αφυδατώνουν από την αναγκαία πολυχρωμία και πολιτιστική ποικιλότητα.

Εκείνο που μας καθιστά καλύτερους είναι η απόφασή μας να καταστούμε ταυτόχρονα πομποί και δέκτες πολιτιστικών στοιχείων και να αποδεχτούμε ως κοινωνική αξία τον σεβασμό στη διαφορετικότητα. Εξάλλου, το αντίθετο και διαφορετικό, το “άλλο” (σε οποιαδήποτε εκδοχή του, “αλλόθροοι”, αλλόθρησκοι, αλλοεθνείς) αποτελούν πνοή ζωής, αλλά και το βάθρο πάνω στο οποίο δομείται η πρόοδος και η ηθική εξέλιξη του ανθρώπου.

Ως σύγχρονοι Οδυσσείς

Μπορούμε, επομένως, να γίνουμε καλύτεροι, γνωρίζοντας και μοιραζόμενοι τον πολιτισμό μας με τους άλλους και δείχνοντας σεβασμό σε αυτό που διαφέρει από το δικό μας. Η ταυτότητά μας (ατομική και εθνική) δεν κινδυνεύει από την επικοινωνία και τον συγχρωτισμό μας με “αλλόθροους” ανθρώπους, αλλά από την απόρριψη του “άλλου”, τις ξενοφοβικές μας ανασφάλειες και την υπερεκτίμηση της μοναδικότητάς μας ως λαού και έθνους.

Και για να επιστρέψουμε στο δύσκολο ταξίδι του Οδυσσέα «πλέων επί οινόπα πόντον», που δεν δείλιασε στα εμπόδια που βρήκε και δεν φοβήθηκε το άγνωστο και το “άλλο”. Αντίθετα, έκανε το άγνωστο σύμμαχό του και το “άλλο” σύντροφό του. Η επιστροφή στην Ιθάκη δεν επιτεύχθηκε μόνο χάρη στη γενναιότητά του και την πολυμηχανία, αλλά πρωτίστως χάρη στην “τέχνη” του και την προνοητικότητά του να συμβιώνει με το διαφορετικό και το “άλλο”, όποια μορφή κι αν αυτό είχε (άνθρωποι, θεοί, φυσικό περιβάλλον, τύχη).

Ο «οίνωψ πόντος» και οι «αλλόθροοι άνθρωποι» θα υπάρχουν πάντα δίπλα μας, μπροστά μας ή απέναντί μας. Σε μας εναπόκειται να βρούμε τον τρόπο να συνυπάρξουμε μαζί τους και να μοιραστούμε τα όποια θετικά υπάρχουν και στις δύο όχθες του ποταμού. Μόνον έτσι θα γνωρίσουμε και θα κατανοήσουμε την απεραντοσύνη του κόσμου και του πνεύματος, αλλά και την περατότητα του ανθρώπου ως φθαρτού όντος. Κι αυτό θα το πετύχουμε μόνο αν λειτουργήσουμε συνειδητά ως σύγχρονοι Οδυσσείς.

Ο «οίνωψ πόντος» της παγκοσμιοποίησης και οι «αλλόθροοι άνθρωποι» των πολυπολιτισμικών κοινωνιών είναι η σύγχρονη πραγματικότητα. Αν την αγνοήσουμε, θα νικηθούμε ως ανθρωπότητα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, ή κι από την οργή του Ποσειδώνα. Αν την δεχτούμε ως μία αναγκαιότητα και τη μετατρέψουμε σε ευκαιρία, τότε μπορούμε να πετύχουμε τον άθλο του Οδυσσέα που «Πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω».