Ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο σοσιαλισμός και ο ΣΥΡΙΖΑ

Ο μεγάλος Ιρλανδός του Αισθητισμού Όσκαρ Ουάιλντ (1854-1900) δεν ήταν σοσιαλιστής. Ήταν, όμως, ευαίσθητος στη χαρά και τον πόνο, στην ομορφιά και την ασκήμια και ως εκ τούτου συμπαθών -με την έννοια του καλοπροαίρετου παρατηρητή- ενός πολιτικού φαινομένου που άνθιζε στον καιρό του. Στην απρόσμενη μπροσούρα του “Η ψυχή του Ανθρώπου στο Σοσιαλισμό” (1891*), ο ελευθεριακός Ουάιλντ, ως σκανδαλωδώς ανοιχτό μυαλό, επιχειρεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει την ουτοπία του σοσιαλισμού (Σ.Σ: ακόμη η μαρξική θεωρία δεν έχει κατισχύσει και ο λενινιστικός ολοκληρωτισμός δεν έχει διαφανεί).

Το δοκίμιο αυτό είναι δραματικά επίκαιρο για δύο λόγους:

• Πρώτον, γιατί μεταφέρει μια αυθεντική ερμηνεία από έναν ευαίσθητο παρατηρητή που δεν μασάει τα λόγια του.
• Δεύτερον, γιατί οριοθετεί κατά κάποιο τρόπο την τραγική εξέλιξη των σοσιαλιστικών ιδεών, έτσι όπως από τον λενινισμό και τον σταλινισμό, αλλά και από την σοσιαλδημοκρατία που κατάντησε θεραπαινίδα των αγορών.

Ο Ουάιλντ είχε εγκαίρως αντιληφθεί πως λειτουργούν η κοινωνική μηχανική μέσα από τα στερεότυπα, την εκκλησία, τα έθιμα, την εξουσία. Ήξερε την καταλυτική ισχύ τους και έστρεψε την σκέψη του στις δυνατότητες που άνοιγε η τεχνολογία στον καιρό του, ελπίζοντας πως αυτή θα μπορέσει να απαλλάξει τον άνθρωπο από τους καταναγκασμούς. «Σήμερα η μηχανή ανταγωνίζεται τον άνθρωπο. Στις κατάλληλες συνθήκες, η μηχανή θα υπηρετεί τον άνθρωπο».

Ο σοσιαλισμός κατά τον Όσκαρ Ουάιλντ

Με την πραγμάτωση του σοσιαλισμού, πίστευε ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα διαμέσου της χαράς, αντί του πόνου. Πίστευε στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και η απελευθέρωση του ανθρώπου από τους καταναγκασμούς θα απελευθέρωνε την καλλιτεχνική του φύση. Έλεγε δε ότι το σωστό πολίτευμα για τους καλλιτέχνες είναι ο αναρχισμός, μία θέση που τον έφερε σε αντίθεση με τους συντηρητικούς σοσιαλιστές. Δυστυχώς, οι οραματισμοί αυτοί διαψεύσθηκαν από την ιστορική πραγματικότητα που ακολούθησε.

Κρίσιμο στοιχείο στην ανάλυση του Ουάιλντ για την σοσιαλιστική κοινωνία είναι η δυνατότητα που θα έχει ο άνθρωπος να οδηγήσει τον εαυτό του στον Ατομικισμό, όχι με την εγωιστική έννοια του φιλελευθερισμού, αλλά με την έννοια της προσωπικής ολοκλήρωσης. «Στον πυλώνα του νέου κόσμου θα γράψουμε: “Να είσαι ο εαυτός σου” αντί του “Γνώρισε τον εαυτό σου”». «Η πραγματική τελειότητα του ανθρώπου βρίσκεται όχι στο τι έχει, αλλά στο τι είναι» έγραφε και επεσήμαινε πως «μόνο στις εθελοντικές σχέσεις μπορεί ο άνθρωπος να είναι ωραίος». «Το κράτος θα φτιάχνει αυτά που είναι χρήσιμα. Το άτομο θα φτιάχνει αυτά που είναι όμορφα».

«Αυτό που πάντα επεδίωκε ο άνθρωπος δεν είναι μήτε ο πόνος μήτε η ευχαρίστηση, αλλά απλά και μόνο η ζωή». Στον ουαϊλντικό σοσιαλισμό, ο άνθρωπος «θα είναι πλήρης και ολοκληρωμένος και χάρη σ’ αυτόν κάθε άνθρωπος θα επιτυγχάνει την τελειότητά του. Ο νέος Ατομικισμός είναι ο νέος Ελληνισμός», καταλήγει. Με δυο λόγια, ο Ουάιλντ αντιλαμβάνεται ως ουτοπικό πρότυπο προσωπικής ολοκλήρωσης την αρχαία Αθήνα, όπου βέβαια επισημαίνει ότι στηριζόταν στη δουλεία. Γι’ αυτό και προτείνει να παίξουν οι μηχανές τον ρόλο που έπαιζαν τότε οι δούλοι.

Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει διάβασμα

Θα έλεγε κανείς πως ο πυρήνας του σοσιαλισμού στον Ουάιλντ αφορά ένα τέλος, έναν σκοπό της ιστορίας. Ένα νέο παράθυρο – ελπίδα στην προσωπική πραγμάτωση σε συνθήκες που δεν θα ορίζονται από τον καταναγκασμό. Στον σοσιαλισμό βλέπει την ψυχαναλυτική λύτρωση, την κατάργηση της κατά Μαρξ “αλλοτρίωσης”: «Ένα έργο τέχνης είναι το μοναδικό αποτέλεσμα μιας απόλυτα μοναδικής ιδιοσυγκρασίας. Η ωραιότητά του απορρέει από το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης είναι αυτός που είναι. Δεν έχει καμιά σχέση με το γεγονός ότι οι άλλοι άνθρωποι θέλουν αυτό που θέλουν».

Τώρα γιατί όλα αυτά τα ρομαντικά του Όσκαρ Ουάιλντ μπορεί να έχουν καμία σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ; Μα γιατί ενόψει του συνεδρίου και της μετεξέλιξής του οφείλει να κατανοήσει πως πρέπει να επιστρέψει στο ιδανικό του σοσιαλισμού, στην προσωπική ολοκλήρωση. Βέβαια, όταν ο κόσμος έτρωγε λεμονόκουπες από τα σκουπίδια, δεν έχεις την πολυτέλεια για τέτοιες σκέψεις, γιατί αυτές θα ήταν γραφικές. Τώρα, όμως, που τα πράγματα είναι ελαφρώς καλύτερα χάριν σε αυτόν, πρέπει να ξαναμπεί στην κολυμπήθρα του ιδανικού. Εκεί θα συναντήσει το κέντρο (το μέτρο) και την αισθητική ουσία του Ελληνισμού.

(*) Αποσπάσματα από τη μετάφραση της Ζωζώ Πεσκετζή, Ημερησία, 2010