Ο Παπαρρηγόπουλος, ο Φαλλμεράυερ, η φυλή και το έθνος

Μια φορά κι ένα καιρό (όχι και τόσο παλιά δηλαδή), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε πάει στους Δελφούς. Εκεί, οι αρχαιολόγοι τού έδειξαν τον βράχο που θεωρείται ως “ομφαλός της γης”. Ο Καραμανλής τον κύτταξε για λίγο και μετά τους είπε: «Καλλίτερα να τον πετάξετε στη θάλασσα!». Φυσικά τού ζητήθηκαν εξηγήσεις… τις οποίες αυτός έσπευσε να δώσει:

«Οι Έλληνες», δήλωσε, «φαντάζονται πως είναι το επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Και αυτό τους οδηγεί στην ψευδαίσθηση πως μπορούν να υπαγορεύσουν τη δική τους πολιτική σε όλους τους άλλους, φίλους και εχθρούς, μικρούς και μεγάλους». Μετά το τέλος της επίσκεψης μάλιστα, προχώρησε σε ευρύτερες διευκρινίσεις: «Η Ιστορία η δική μας είναι παραμορφωμένη. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να μας χρησιμεύσει ως μάθημα για τη χάραξη του μέλλοντος».

Τα ίδια ακριβώς, πολλές δεκαετίες πριν από τον Καραμανλή, τα είχε πει, αναλυτικότερα και περισσότερο τεκμηριωμένα, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Καλό λοιπόν είναι, ειδικά σήμερα, οπότε γίνεται τόση φασαρία με την “πολιτική των Τούρκων” και την “εκστρατεία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο όπου ανήκουν”, να θυμηθούμε τον μεγάλο μας Ιστορικό.

Όπως κατά κανόνα συμβαίνει με όλους τους μεγαλοφυείς ανθρώπους, ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1815-1891) ήταν αυτοδίδακτος και ερασιτέχνης. Αυτοί οι δύο όροι σημαίνουν ότι: Πρώτον, τις γνώσεις που είχε, τις είχε αποκτήσει με μόχθο και κόπο που  ευχαρίστως κατέβαλε. Συνεπώς, ο ίδιος τις έκρινε και τις αξιολογούσε, χωρίς να δέχεται ανεξέλεγκτα τις όποιες “αυθεντίες”, ιδίως πολιτικές.

Δεύτερον, αγαπούσε το αντικείμενο της δια βίου ενασχόλησής του (ερασιτέχνης= εραστής της Tέχνης) και δεν είχε υποβιβάσει την Ιστορία σε “επάγγελμα”, δηλαδή αποκλειστικώς σε μέσον βιοπορισμού.

Η αντίκρουση του Φαλλμεράυερ

Θεωρείται ο Παπαρρηγόπουλος ως η προσωπικότητα που κατέρριψε τις “ανθελληνικές θεωρίες του Φαλλμεράυερ”. Αυτό καταδεικνύει την ορθότητα της άποψης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, τη σχετική με την παραμόρφωση της ελληνικής Ιστορίας. Ας δούμε λοιπόν ποιος ήταν και τι τελοσπάντων είπε ο Ιάκωβος-Φίλιππος Φαλλμεράυερ (1790-1861).

Καταρχάς, εκείνο στο οποίο δεν δίνεται σημασία είναι το ότι η -παγκοσμίως γνωστή- καλλιέργεια των Αρχαιοελληνικών Σπουδών στη Γερμανία έχει ρίζες θρησκευτικές. Η κατά τον 16ο αιώνα Μεταρρύθμιση του Λούθηρου, που γρήγορα επικράτησε στις περισσότερες γερμανικές χώρες, επέφερε τη ρήξη των δεσμών μεταξύ της Ρωμαϊκής Παποσύνης και των Γερμανών. Γλώσσα όμως της Καθολικής Εκκλησίας ήταν τα Λατινικά.

Αυτά, λόγω ακριβώς του Λουθηρανικού Προτεσταντισμού, υποβιβάστηκαν στη Γερμανία και τη θέση τους πήραν τα Αρχαία Ελληνικά. Υπήρξαν όμως και χώρες γερμανικές των οποίων οι πληθυσμοί παρέμειναν πιστοί στον Καθολικισμό. Τέτοια χώρα ήταν και παραμένει η Βαυαρία, στην πρωτεύουσα της οποίας, το Μόναχο, πέρασε το σημαντικότερο μέρος της ζωής του ο Φαλλμεράυερ.

Ελληνιστής και Παγγερμανιστής

Αυτός ήταν σπουδαίος Ελληνιστής. Παράλληλα όμως ήτανε και Παγγερμανιστής, οπαδός, με άλλα λόγια, της ένωσης σε ενιαίο Κράτος όλων των Γερμανών. Πώς όμως θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί, όταν η βασιλική δυναστεία των Βίττελσμπαχ, στη Βαυαρία, παρέμενε πιστή στον Καθολικισμό; Επιπλέον, ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α΄ εξελίχθηκε σε λάτρη τόσο της Αρχαίας, όσο και της Νεότερης Ελλάδας. Θέλησε να κάνει το Μόναχο “δεύτερη Αθήνα” και, επιπλέον, λόγω ακριβώς του φιλελληνισμού του,  ο δευτερότοκος γυιος του, Όθων, έγινε ο πρώτος βασιλεύς της Ελλάδος.

Αυτό το τελευταίο τρομοκράτησε τον Φαλλμεράυερ. Εάν η πιστή στον Καθολικισμό Βαυαρία αποκτούσε “πόδι στην κλασσική γη” της Ελλάδας, η ενοποίηση του Γερμανικού Λαού, μεγάλο μέρος του οποίου ήταν Προτεστάντες, γινόταν “όνειρο απατηλό”. Και είχε δίκιο, διότι, όταν το 1871 ανακηρύχθηκε η υπό τον μονάρχη της Πρωσσίας Γερμανική Αυτοκρατορία, ο βασιλιάς της Βαυαρίας χρειάστηκε να δωροδοκηθεί, προκειμένου να δεχτεί το γεγονός!

Έτσι, ο Φαλλμεράυερ, με τα γνωστά έργα του τα σχετικά με την εισβολή και εγκατάσταση Σλάβων και  Αλβανών κυρίως στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να αποδείξει πως οι υπήκοοι του Όθωνα δεν είχαν καμία σχέση με τους Αρχαίους Έλληνες που τόσο θαύμαζαν οι Γερμανοί. Όπως πολύ αργότερα επισήμανε ο Κρις Γουντχάουζ (1907-2001) πολλά από τα τοπωνύμια του νότιου ελλαδικού χώρου, π.χ. Αράχοβα, Βελίκω, Πόλιανη, Δίβρη, Νεζερός κ.ο.κ., δείχνουν ότι η αφετηρία αυτού που καλείται “θεωρία του Φαλλμεράυερ” ήταν σωστή. Απλώς, αυτός ο τελευταίος  παρέλειψε – για πολιτικούς λόγους- εκτενώς να αναφερθεί στην αφομοίωση των Σλάβων και Αλβανών επήλυδων από τον ελληνικό περίγυρο και το ελληνικό πολιτιστικό και εκκλησιαστικό “υπόστρωμα”.

Αυτό ακριβώς ανέλαβε να κάνει ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Προκειμένου να αναγορευθεί Διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, επισήμανε σε υπόμνημα που συνέταξε στα Λατινικά (!) πως θα κατέρριπτε τις απόψεις του Φαλλμεράυερ. Αλλά τελικώς το μόνο που έκανε ήταν να τις τοποθετήσει στη σωστή τους θέση. Κάνοντας, όμως, αυτό, πραγματοποίησε βασικά άλματα στη γνώση της Εθνικής μας Ιστορίας, ορισμένα από τα οποία καλό είναι να θυμηθούμε τώρα και εδώ.

“Η μητέρα όλων των αιρέσεων”

Ο Εθνικός μας Ιστορικός, λοιπόν, κατά πρώτο και κύριο λόγο έκανε επισήμανση κολοσσιαίας σημασίας: Η ελληνική γλώσσα, μας είπε, υπήρξε η «μητέρα όλων σχεδόν των χριστιανικών αιρέσεων». Και αυτό, επειδή οι λέξεις μένουν οι ίδιες, αλλά τοπικώς και χρονικώς η σημασία τους μεταβάλλεται και μάλιστα ριζικά.

Η λέξη “βρώμα” π.χ. αρχικώς σήμαινε “έδεσμα”, “φαγητό” και τώρα σημαίνει “δυσώδης ακαθαρσία”. Η λέξη “φαρμάκι(ον)” σήμαινε “μικρή δόση ιαματικής ουσίας” και τώρα σημαίνει “δηλητήριο”. Η λέξη “αργός” σήμαινε τον “ταχύ”, τον “γρήγορο” και σήμερα σημαίνει “αυτόν που καθυστερεί”. Η λέξη “πληρώνω” σήμαινε “γεμίζω” και σήμερα σημαίνει “καταβάλλω το τίμημα”… και άλλες ων ουκ έστι αριθμός. Το συμπέρασμα; Οι Έλληνες έχουν έμφυτη την τάση να ερμηνεύουν, χρονικώς και τοπικώς, τις ίδιες λέξεις ουσιαστικώς “κατά το δοκούν” (= όπως θέλει ο καθένας). Και αυτό συχνά εξελίσσεται σε αίτιο διαφωνίας, εάν όχι και διχασμού.

Κλασσικό εν προκειμένω παράδειγμα παραμένει ο όρος “Έθνος”. Η λέξη αυτή αρχικώς σήμαινε “όχλος”, “σύμφυρμα”. Όμως κατέληξε να σημαίνει “ιστορικώς παγιωμένο και γεωγραφικώς εντοπισμένο σύνολο ανθρώπων, ο καθένας από τους οποίους έχει και τη συνείδηση ότι ανήκει στο συγκεκριμένο σύνολο αλλά και τη θέληση να παραμείνει ενταγμένος σε αυτό”. Με λίγα λόγια, άλλο “έθνος” και άλλο “φυλή”, δεδομένου ότι αυτή η τελευταία απλώς δηλώνει “αιματική” συνέχεια ή, έστω, συγγένεια.

Ο Παπαρρηγόπουλος λοιπόν, έγραψε Ιστορία όχι της “Ελληνικής Φυλής”, αλλά του Ελληνικού Έθνους. Και το έργο του ορθώς μεταφράστηκε στα γαλλικά ως “Ιστορία του Ελληνικού Πολιτισμού” (Histoire de la civilisation hellénique). Και όμως… η λέξη “έθνος” θεωρείται στη σύγχρονή μας Ελλάδα ως ταυτόσημη του όρου “φυλή”, με αποτέλεσμα – και ανάλογα με το ποιος έχει πολιτικώς το πάνω χέρι – άλλοι να απαξιώνουν τον Παπαρρηγόπουλο και άλλοι να τον “αποθεώνουν”, αποδίδοντάς του προθέσεις, απόψεις και ιδέες που αυτός ποτέ του δεν είχε.

Μπροστά από την εποχή του

Όπως και να είναι, ο Παπαρρηγόπουλος στάθηκε πολύ πιο μπροστά από την εποχή του. Υπήρξε – σύμφωνα με ό,τι σήμερα τουλάχιστον είναι γνωστό – ο πρώτος που επισήμανε ότι – περιέργως και ανεξήγητα! – δεν ξέρουμε τίποτα για τον Όμαρο (που είναι ο γραμματικώς ορθός τύπος του ονόματος “Όμηρος”). Ότι ο Όμαρος/Όμηρος, στην πραγματικότητα, δεν γνώριζε ούτε την Πελοπόννησο ούτε τα Επτάνησα, που, ωστόσο, τόσο συχνά αναφέρονται στα Έπη του.

Ότι η ασπίδα του Αχιλλέα, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα, κοσμείται από παραστάσεις που είναι αντίγραφα τοιχογραφιών του εσωτερικού… αιγυπτιακών πυραμίδων, καθώς και άλλων ταφικών μνημείων γενικώς της βόρειας Αφρικής. Ότι υπάρχει και άλλη εκδοχή, διαμετρικώς αντίθετη από τη σήμερα γνωστή, της έκβασης του Τρωικού πολέμου. Ότι η συγγένεια των Ιώνων της Μικράς Ασίας με τους αρχαίους Αθηναίους δεν ήταν παρά “πολιτικό εφεύρημα”. Και το σπουδαιότερο, που αυτό και μόνο του αρκεί να αποδείξει τη μεγαλοφυία του ανδρός: Οι Σπαρτιάτες δεν ήταν Δωριείς!  Ήταν γόνοι άλλης φυλής και το, τελείως ιδιόρρυθμο, πολίτευμά τους παραμένει “δυσερμήνευτον”.

Η παραπέρα υπόμνηση των όσων είπε ο Παπαρρηγόπουλος, μεταξύ των οποίων διαλάμπει ο θαυμασμός με τον οποίο περιέβαλε το πρόσωπο και έργο του Πολύβιου (202 π.Χ.-120 π.Χ.), περιττεύει – ιδίως σε ημέρες δύσκολες όπως οι σημερινές. Ο λόγος του μεγάλου μας Ιστορικού όμως καταδεικνύει τις κακοτοπιές όπου μας ωθεί η συστηματική παραμόρφωση της Ιστορίας μας. Μετά τον Παπαρρηγόπουλο ο μόνος που το είπε αυτό υπήρξε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Ποιος όμως τον άκουσε;

Έστω και “εις ώτα μη ακουόντων” πάντως καλό είναι να κλείσουμε αναφέροντας τα βασικά κατά τον Παπαρρηγόπουλο αίτια των νεοελληνικών παθημάτων – δηλαδή τα εξής:

• Φιλαυτία (υπέρμετρη).
• Αερολογία (συστηματική).
• Ελλιπής (= ελαττωματική) γνώση της Ιστορίας μας.

Η θαλπωρή με την οποία οι Έλληνες περιβάλλουν και συντηρούν αυτά τα ψυχικά τους γνωρίσματα μπορεί να επιφέρει εκπλήξεις οδυνηρές – και μάλιστα στο εγγύς μέλλον. Ας προσέξουμε…