Ο πόλεμος τον 21ο αιώνα – Τί άλλαξε σε σχέση με το παρελθόν;

Η ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών στους σύγχρονους στρατούς, όπως είναι τα μη επανδρωμένα συστήματα, οι δορυφόροι, τα πυρομαχικά ακριβείας, κλπ, έκαναν πολλούς να μιλήσουν για “Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις”. Εκτιμούσαν ότι επήλθε θεμελιώδης αλλαγή στα δόγματα, τις τακτικές και διαδικασίες διεξαγωγής των επιχειρήσεων. Είναι όμως έτσι; Άλλαξε ο πόλεμος ή μήπως τα σύγχρονα οπλικά συστήματα, το μόνο που άλλαξαν είναι τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, αφήνοντας ίδια την ουσία του; Μήπως όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν;

Οι πόλεμοι σε Ιράκ και Αφγανιστάν, επιβεβαίωσαν αυτό που ίσχυε κατά τις πολεμικές συρράξεις των προηγούμενων αιώνων, με μικρές εξαιρέσεις. Κάθε φορά που δυτικοί στρατοί εκστρατεύουν εναντίον γηγενών σε αποικιακούς ή νεοαποικιακούς πολέμους, το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο. Οι τοπικοί στρατοί συντρίβονται, το έδαφός τους κατακτιέται και οι πόροι τους λεηλατούνται, οι τοπικές ελίτ ανατρέπονται, οι κοινωνίες τους αποσυντίθενται και δημιουργούνται συνθήκες εμφυλίου πολέμου. Μια μερίδα του πληθυσμού συνεργάζεται με τους εισβολείς και άλλοι αντιστέκονται.

Όλα αυτά επιτυγχάνονται με ελάχιστες απώλειες για τους επιτιθέμενους, σε αντίθεση με τους ντόπιους, των οποίων οι απώλειες είναι δυσανάλογα υψηλές. Η τεχνολογική υπεροχή, ο τρόπος οργάνωσης, εκπαίδευσης και οι οικονομικές δυνατότητες των δυτικών χωρών κάνουν τους στρατούς τους να υπερέχουν εναντίον κάθε μεμονωμένου αντιπάλου, ανεξάρτητα από το μέγεθος της χώρας ή των ενόπλων δυνάμεών του.

Ο στίχος του Hilaire Belloc από το ποίημά του Modern Traveller πως «οτιδήποτε και εάν γίνει εμείς έχουμε το πολυβόλο Μαξίμ και αυτοί όχι», έχει την ίδια ισχύ σήμερα που είχε και το 1898. Τότε ήταν το πολυβόλο Μαξίμ, σήμερα είναι το F-35 και οι πύραυλοι Tomahawk. Οι Αζτέκοι και οι Ίνκας δεν υστερούσαν σε γενναιότητα απέναντι στους Ισπανούς, αλλά τα πυροβόλα όπλα, τα σπαθιά από ατσάλι, τα άλογα, η πειθαρχία και ο διαφορετικός τρόπος διεξαγωγής του πολέμου, επέτρεψαν σε μια δράκα κονκισταδόρων να καταλύσουν δυο αυτοκρατορίες.

Αν πάμε πιο πίσω στον χρόνο, το ίδιο ίσχυε με τις σάρισες και το βαρύ ιππικό στο εκστρατευτικό σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ισσό ή τα Γαυγάμηλα. Είναι αναμενόμενο το θέαμα Αμερικανών να περιπολούν στους δρόμους της Βαγδάτης ή Ολλανδών στην Ταρινκότ του Αφγανιστάν και παλιότερα Βρετανών στη Ρανγκούν ή Γάλλων στο Μπαμάκο. Θεωρείται όμως αδιανόητο να φανταστούμε Βιετναμέζους να πυρπολούν σπίτια πολιτών στο Μπορντό, Κονγκολέζους να περιπολούν στη Μονς ή Ινδονήσιους στη Χάγη. Για αποφυγή παρεξηγήσεων, δεν ασχολούμαι με θέματα ηθικής, δικαίου ή φρίκης του πολέμου, αλλά μόνο με την αποτελεσματικότητα στο πεδίο της μάχης.

Από το Ιράκ στο Αφγανιστάν

Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Brown (10/5/2023), οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ σε 20 χρόνια πολέμου στο Αφγανιστάν είχαν συνολικά 2.324 νεκρούς, από τους οποίους μόνο οι 1.928 αποδίδονται σε εχθρική ενέργεια. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν 3.917 μέλη ιδιωτικών εταιρειών ασφαλείας και 1.144 στρατιωτικοί συμμαχικών χωρών. Για τους Αφγανούς όμως ο πόλεμος σήμαινε την απώλεια 69.095 στρατιωτικών και αστυνομικών, 46.319 πολιτών και 52.893 ντόπιων και ξένων Ταλιμπάν. Επίσης πρέπει να υπολογιστούν και όσοι σκοτώθηκαν στο Πακιστάν, καθώς και όσοι πέθαναν από έμμεσες συνέπειες του πολέμου, όπως από αρρώστιες που σχετίζονταν με ελλιπείς συνθήκες υγιεινής, καταστροφής υποδομών υγείας, ύδρευσης κλπ.

Αντίστοιχα στο Ιράκ οι νεκροί ανήλθαν σε 4.598 Αμερικανούς στρατιώτες, 3.650 μέλη ιδιωτικών στρατών και 323 από σύμμαχες χώρες. Ο ιρακινός λαός είχε νεκρούς 48.719 στρατιώτες και αστυνομικούς, 208.964 πολίτες, 39.881 μέλη της αντίστασης και ξένους μαχητές. Δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι εκτοπισμένοι και οι πρόσφυγες. Την ίδια στιγμή σύμφωνα με το ινστιτούτο Pew (10/5/2023), οι ΗΠΑ μόνο το 2021 είχαν 48.830 νεκρούς από δολοφονίες, ατυχήματα, αυτοκτονίες, κλπ.

Λόγω της εκτόξευσης του κόστους απόκτησης και διατήρησης των οπλικών συστημάτων και των πυρομαχικών υψηλής τεχνολογίας, αυτά αποκτούνται σε μικρούς αριθμούς, επαρκή για σύντομες εκστρατείες εναντίον υποδεέστερων αντιπάλων. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, οι εν λόγω στρατοί είναι κατ’ ανάγκη μικροί, καθόσον το κόστος τους είναι πολλαπλάσιο σε σχέση με τους εθνικούς στρατούς κληρωτών.

Όπως και στους προηγούμενους αιώνες, οι κατώτεροι βαθμοί των επαγγελματιών στις ένοπλες δυνάμεις των δυτικών χωρών, απαρτίζονται από στρατιωτικούς οι οποίοι προέρχονται από τα φτωχότερα οικονομικά στρώματα και τις μειονότητες, οι οποίοι βλέπουν τη στρατιωτική υπηρεσία ως διέξοδο από την περιθωριοποίηση, ως οικονομική αποκατάσταση και ευκαιρία για κοινωνική και επαγγελματική ανέλιξη.

Τα μεσαία στρώματα παρέχουν τα ηγετικά στελέχη του στρατεύματος, ενώ οι ανώτερες τάξεις κατά κανόνα απουσιάζουν. Όσοι γόνοι τους επιλέγουν να υπηρετήσουν ως αξιωματικοί, το κάνουν κυρίως για να προσθέσουν την υπηρεσία τους στο βιογραφικό πριν ακολουθήσουν μια καριέρα στην πολιτική ή τις επιχειρήσεις. Σε αυτό το επίπεδο παρατηρείται διαφοροποίηση σε σχέση με το παρελθόν, όταν με την κατίσχυση του συγκεντρωτικού κράτους επί των φεουδαρχών από τον 17ο αιώνα και εφεξής, οι τελευταίοι ανέλαβαν τη διοίκηση του στρατεύματος. Καταλυτικό γεγονός υπήρξε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος αποδεκάτισε τις τάξεις τους και άνοιξε το δρόμο για την είσοδο ταλαντούχων νέων από τα κατώτερα στρώματα, τάση η οποία παγιώθηκε στον Β’ Παγκόσμιο.

Πόλεμος με συμβασιούχους

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αυξανόμενη διεξαγωγή “πολέμων ΣΔΙΤ”. Δίπλα στα κρατικά στρατεύματα αναπτύσσονται μισθοφόρικά στρατεύματα, τα οποία αναλαμβάνουν ρόλους που δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να αναλάβουν οι ένοπλες δυνάμεις, όπως προστασία υψηλών προσώπων και ευαίσθητων εγκαταστάσεων / πλοίων, εκπαίδευση ντόπιων στρατιωτικών, παροχή τεχνογνωσίας σε τομείς όπως οι Πληροφορίες ή η χρήση drones, κλπ.

Το ευρύ κοινό τους αποκαλεί όλους συλλήβδην “μισθοφόρους”, αλλά η επίσημη ονομασία των δεύτερων είναι “Ιδιώτες Στρατιωτικοί Συμβασιούχοι”. Η διαφορά είναι ότι οι μισθοφόροι προσλαμβάνονται από τους εργοδότες τους σε ατομική βάση, ενώ αυτοί προσλαμβάνονται ως μέλη μιας εταιρείας. Δηλαδή το κράτος συμβάλλεται με μία εταιρεία για την παροχή της υπηρεσίας και αυτή αναλαμβάνει να στρατολογήσει, εξοπλίσει, εκπαιδεύσει και αναπτύξει το απαιτούμενο προσωπικό. Η παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών είναι τόσο παλιά όσο και τα οργανωμένα κράτη.

Το εκστρατευτικό σώμα των Μυρίων είναι μια τέτοια περίπτωση “συμβασιούχων”, ενώ και στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπήρχαν Έλληνες “contractors” που πολέμησαν μαζί ή εναντίον του. Στη σημερινή εποχή τα στρατεύματα της G4S είναι το αντίστοιχο της μεσαιωνικής Καταλανικής Εταιρείας του Ροζέ ντε Φλορ. Ο επικεφαλής της Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν, μπορεί να συγκριθεί με τον Άλμπρεχτ φον Βάλλενσταϊν, ο οποίος συγκροτούσε, εκπαίδευε, εξόπλιζε, εκμίσθωνε και παρέτασσε στρατεύματα για λογαριασμό του Γερμανού Αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου. Ο τρόπος που πέθανε (δολοφονήθηκε από αξιωματικό του κατόπιν διαταγής του Αυτοκράτορα όταν εκδήλωσε τάσεις αυτονόμησης), ίσως πρέπει να προβληματίσει τον Πριγκόζιν για την τύχη του σε περίπτωση ρήξης με τον Πούτιν.

Τροφή για τα κανόνια

Τα μέλη τους προέρχονται κυρίως από πρώην στρατιωτικούς και ιδιαίτερα από όσους υπηρέτησαν σε Ειδικές Δυνάμεις. Οι πιο πολλοί, έχοντας αποκτήσει υψηλή εξειδίκευση και αναπτύξει “πνεύμα μονάδος”, δυσκολεύονται πολλές φορές να προσαρμοστούν στην ζωή του πολίτη και των “ανιαρών” επαγγελμάτων, έχοντας εθιστεί στην αδρεναλίνη. Οπότε καλωσορίζουν κάθε ευκαιρία που τους προσφέρει ένα σχετικά υψηλό εισόδημα κάνοντας κάτι που γνωρίζουν καλά, με ανθρώπους που εμπιστεύονται. Είναι ένα συναίσθημα που θα καταλάβαινε οποιοσδήποτε οπλίτης από τους Μύριους.

Στο προσωπικό που απασχολούν οι εν λόγω εταιρείες είναι και στοιχεία λούμπεν, που στρατεύονται με την ελπίδα να γλιτώσουν τη φυλακή ή να αποκτήσουν χρήματα, καθώς και απελπισμένοι. Όλοι αυτοί αποτελούν “τροφή για τα κανόνια”, μιας και δεν έχουν ούτε την απαιτούμενη εκπαίδευση, ούτε έχουν διαπλάσει χαρακτήρα που θα τους μετέτρεπε σε υψηλής ποιότητας στρατιώτες.

Παίζουν το ρόλο που έπαιζαν οι διάφοροι βάρβαροι βοηθητικοί (Auxilia ή Φοιδεράτοι) στη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή. Αργότερα το ρόλο αυτό αναλάμβαναν οι διάφοροι αυτόχθονες που στρατολογούνταν από τους δυτικούς κατά την εποχή της αποικιοκρατίας. Μπορεί να ήταν αποτελεσματικοί εναντίον άλλων ιθαγενών στρατευμάτων, αλλά δεν είχαν καμία τύχη απέναντι στους ευρωπαϊκούς στρατούς.

Συμβατικοί και ασύμμετροι πόλεμοι 

Οι δυτικοί στρατοί έχασαν και στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, ενώ αποχώρησαν από το Μάλι και αλλού. Αυτό είναι αληθές εν μέρει. Οι δυτικοί στρατοί συστηματικά κερδίζουν το συμβατικό σκέλος του πολέμου, αλλά συνεχώς αποδεικνύονται ανίκανοι να κερδίσουν ασύμμετρους πολέμους φθοράς, κάτι που έχουν καταλάβει πολύ καλά οι αντίπαλοί τους. Το καταλυτικό γεγονός στη συμπεριφορά των ευρωπαϊκών στρατών απέναντι σε αμάχους-άτακτους κατά τη διεξαγωγή αποικιακών ή νεοαποικιακών πολέμων υπήρξε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η απέχθεια προς την άμετρη βία που αυτός προκάλεσε. Στο παρελθόν, όλοι οι δυτικοί στρατοί κατέστειλαν μία εξέγερση ή έναν ανταρτοπόλεμο με την τακτική της “καμένης γης” και τη σφαγή όσων αρνούνταν να υποταχθούν.

Την πρακτική αυτή που διέσωσε ο Τάκιτος, περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο ο αρχηγός των Καλυδωνίων, Καλγάκος, ο οποίος συγκρούστηκε με τα στρατεύματα του Γάιου Αγκρίκολα και δήλωσε: «Οι Ρωμαίοι δημιουργούν μία έρημο και την ονομάζουν ειρήνη». Το ίδιο έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος στη Βακτριανή και τη Σογδιανή, οι Ισπανοί στη Λατινική Αμερική, οι Αμερικανοί στις Φιλιππίνες, οι Γερμανοί στη Ναμίμπια, κλπ.

Αυτή η πρακτική δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτή από την κοινή γνώμη μετά το 1945. Πλέον, το μόνο που χρειάζονται οι αρχηγοί της αντίστασης είναι να καταφέρουν να αντέξουν στον πόλεμο φθοράς. Ο χρόνος, η κόπωση της κοινής γνώμης και το αυξανόμενο κόστος του πολέμου σε σχέση με το προσδοκώμενο όφελος, είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα οδηγήσουν τις δυτικές ηγεσίες στην απόφαση αποχώρησης.