Ο Πολύπαθος Πόντος του Βλάση Αγτζίδη

Του Χρήστου Εμμανουηλίδη (*)

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι ήδη γνωστός στο ευρύ κοινά για τις πρωτότυπες και επιστημονικά τεκμηριωμένες προσεγγίσεις του σχετικά με τον Ελληνισμό της Ανατολής και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Επομένως το καινούργιο του πόνημα “Πόντος, μια ιστορία από τον μικρασιατικό βορρά” αποτελεί μια ευχάριστη -όχι έκπληξη- αλλά επιβεβαίωση της πορείας του. Το βιβλίο του Βλάση Αγτζίδη είναι καρπός μιας ώριμης και πολυετούς ενασχόλησης με το θέμα της περιπέτειας και της τελικής εκρίζωσης του Ελληνισμού της Ανατολής από τις πατρογονικές εστίες.

Το βιβλίο αυτό ψηλαφά την αλήθεια χωρίς μεροληψία και περιττούς συναισθηματισμούς. Μια αλήθεια που όμως μας έχει πονέσει πολύ. Η παράθεση διάφορων άγνωστων στο ευρύ κοινό γεγονότων συχνά γεννά την αναπόφευκτη ερώτηση “τι θα γινόταν αν…”.

Το έργο αυτό χωρίζεται σε ορθολογικά οργανωμένα κεφάλαια, σαν ημιαυτόνομα μέρη μιας συλλογικής ενότητας με αποκορύφωμα τα ιστορικά και ψυχολογικά γεγονότα που οδήγησαν στον τελικό αιματηρό διωγμό. Στην διαδρομή του βιβλίου βλέπει κανείς να ξεδιπλώνονται με επιστημονική ακρίβεια και ιστορική τελεολογία τα διάφορα ιδεολογικά ρεύματα και οι πολλαπλές συνιστώσες και διαδράσεις του ελληνικού πολιτιστικού γεγονότος τόσο στα νότια όσο και στα βόρεια παράλια της Μαύρης Θάλασσας.

Η πολιτιστική αναγέννηση των Ελλήνων της περιοχής αυτής παρουσιάζεται παράλληλα με τις βλέψεις των ευρωπαϊκών δυνάμεων στον χώρο αυτό. Ειδικότερα, ο συγγραφέας αναδεικνύει μέσω κειμένων και γεγονότων το ιδιαίτερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον της γερμανικής μιλιταριστικής και οικονομικής ολιγαρχίας για τον οθωμανικό χώρο, μια επιρροή όχι μόνο αποσκοπούσε σε σαφώς οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα αλλά τροφοδότησε ιδεολογικά το κίνημα των Νεοτούρκων.

Παρουσιάζεται δηλαδή πως ιδέες περί φυλετικής υπεροχής, ακόμα και φιλοσοφικές ιδέες του Νίτσε διαστρεβλώθηκαν κατά ανατριχιαστικό τρόπο από τους Νεότουρκους σε αίτημα για την εκκαθάριση της περιοχής από τους “παρασιτικούς” χριστιανικούς πληθυσμούς. Υπό μορφή συγκοινωνούντων δοχείων οι ιδέες αυτές περί φυλετικής καθαρότητας που γεννήθηκαν στον γερμανικό χώρο έδωσαν το ιδεολογικό υπόβαθρο που ζητούσε ο τουρκικός εθνικισμός ώστε να προβεί με ψυχρό και επαγγελματικά οργανωμένο τρόπο στις γνωστές γενοκτονίες.

Μια πρακτική που υιοθέτησαν αργότερα οι Ναζί, έχοντας θαυμάσει πόσο αποτελεσματική και ατιμώρητη μπορεί να υπάρξει μια τέτοια ολοκληρωτική “τελική” λύση. Πραγματικά, η περιγραφή αυτής της αλληλέγγυας σχέσης που διαφωτίζεται στο έργο αυτό αξίζει να σημειωθεί και να ενσωματωθεί στην ιστοριογραφία της εποχής και βοηθά στην κατανόηση των γεγονότων του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.

Κινηματογραφική περιγραφή

Στο βιβλίο περιγράφονται επίσης με ενάργεια τα πολιτικά γεγονότα της περιόδου από την απόβαση στη Σμύρνη του ελληνικού στρατού μέχρι την ήττα, με έμφαση στη διεθνή διπλωματία, παράλληλα με τις δραματικές εκκλήσεις του Ποντιακού Ελληνισμού για χορήγηση αυτονομίας. Αν και τα συμβάντα παρατίθενται με “ψυχρότητα” που αρμόζει σε έναν ερευνητή, παρακολουθεί κανείς με δέος τις αγωνιώδεις προσπάθειες των Ελλήνων για ανεξαρτησία και για διαφύλαξη της ζωής και της περιουσίας του.

Παράλληλα ξετυλίγονται με κινηματογραφικό, θα έλεγε κανείς, τρόπο η ελληνική πολιτική που με αμφιταλαντεύσεις και τελικά με την καταστροφική για τα συμφέροντα του Ελληνισμού επάνοδο του Κωνσταντίνου, ενός μονάρχη που η συμμαχία της Αντάντ θεωρούσε υπεύθυνο για την καταστροφή της Καλλίπολης και άρα εχθρό, ουσιαστικά παρέδωσε τον Ελληνισμό της Μικρασίας στο μαχαίρι των Τούρκων εθνικιστών.

Ακόμη, αξίζει κανείς να σημειώσει ότι σημαντικό μέρος της έρευνας του συγγραφέα αφορά την σχέση των Ρώσων επαναστατών με τον Κεμάλ, με την συνεπαγόμενη υποστήριξη προς τον τουρκικό στρατό, την αμαχητί παραχώρηση εδαφών, την αδιαφορία για τους γηγενείς πληθυσμούς, που συνέβαλε στην ευνοϊκή για τους Τούρκους ολοκλήρωση του δράματος. Η ανάδειξη αυτής της πτυχής είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί δεν έχει μελετηθεί ως τώρα με την απαιτούμενη σχολαστικότητα.

Το έργο αυτό διαβάζεται από τον κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη ανεξάρτητα από την καταγωγή του. Αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για κάθε μελετητή των διεθνών σχέσεων αλλά και για τον ιστορικό της εποχής. Οι παραπομπές σε σπάνιες και άγνωστες πηγές που παρατίθενται είναι ανεκτίμητης αξίας για κάθε ερευνητή αυτών των τόσο καθοριστικών για την μοίρα του Ελληνισμού, γεγονότων. Ο Βλάσης Αγτζίδης αναφέρεται προσωπικά σε πλειάδα πρωταγωνιστών της εποχής εκείνης που έδρασαν και προσπάθησαν συχνά με ηρωισμό να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας, διασώζοντας έτσι την μνήμη τους στη συλλογική μας συνείδηση. Η ανάδειξη της δράσης τους είναι ο καλύτερος φόρος τιμής για αυτούς και για τα χιλιάδες αθώα θύματα της γενοκτονίας του βορειομικρασιατικού Ελληνισμού.

---

(*) Ο Χρήστος Εμμανουηλίδης είναι φιλόλογος-ιατρός με σημαντική ποιητική, φιλολογική και μεταφραστική παρουσία.