Ο πρωθυπουργός αρρώστησε! – Οι πανδημίες στην Ελλάδα 1892-1938

Ζούμε σε περίοδο πανδημίας και όλες/όλοι ανησυχούμε. Ωστόσο, δεν είναι η πρώτη φορά κατά την οποία η πατρίδα μας χτυπήθηκε από επιδημίες ή πανδημίες. Το σημερινό άρθρο καταγράφει ορισμένες πανδημίες όπως τις είδαν οι εφημερίδες της εποχής. Η περίοδος στην οποία θα επικεντρωθούμε είναι μεταξύ του 1892 και του 1938. Ο λόγος για τον οποίο επικεντρωθήκαμε σε αυτή την περίοδο είναι απλός. Προσπαθήσαμε να αναζητήσουμε πληροφορίες σε βάσεις δεδομένων με αρχεία εφημερίδων.

Ο στόχος ήταν να παρουσιασθεί ενδεικτικά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι τότε κοινωνίες τις πανδημίες της εποχής τους. Τονίζεται η λέξη “ενδεικτικά” καθώς σίγουρα υπάρχει πληθώρα ίσως πληροφοριών σε διάφορα αρχεία. Στην προσπάθεια αυτή λοιπόν, η περίοδος των 46 ετών μεταξύ 1892-1938 έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματα σε δημοσιεύματα. Λίγα μεν, αλλά αρκετά ικανοποιητικά δε ώστε να βγάλουμε έστω και κάποια κατ’εκτίμηση συμπεράσματα.

Η αναζήτησή μας επικεντρώθηκε κυρίως σε δύο ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες εφημερίδων: στη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου και στη Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κογκρέσου. Χρησιμοποιήθηκαν χαρακτηριστικές λέξεις κλειδιά σε ελληνική και αγγλική γλώσσα όπως: “Ελλάδα”, “Πανδημία”, “Πανώλη”, “Δάγκειος πυρετός” κ.λπ. Βρέθηκαν αρκετά δημοσιεύματα τα οποία αφορούσαν τις πανδημίες, αλλά αποφασίσθηκε να παρουσιασθούν ως ενδεικτικά 6 από αυτά τα δημοσιεύματα.

Το πρώτο δημοσίευμα αφορά την επιδημία της πανώλης σε αρουραίους (Εικόνα 1) που χτύπησε τη χώρα μας το 1892. Οι αρουραίοι σχετίζονται με τη βουβωνική πανώλη που έχει σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη στο παρελθόν.Η αμερικανική εφημερίδα Sullivan Republican σε άρθρο της στις 5 Αυγούστου 1892 ανέφερε ότι η Ελλάδα ζήτησε τη συνδρομή του Γερμανού καθηγητή Loffler του Ινστιτούτου Παστέρ ώστε να σωθεί η αγροτική παραγωγή.

Επίσης, η ίδια επιδημία καταγράφηκε και στο Ετήσιο Ημερολόγιο του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας το 1894, [1]. Σύμφωνα με το Ετήσιο Ημερολόγιο του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας η επιδημία πανώλης στους αρουραίους ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1892 στη Θεσσαλία. Από πολιτικής πλευράς, τον Ιούνιο 1892 είχε εκλεγεί Πρωθυπουργός της Ελλάδας ο Χαρίλαος Τρικούπης. Η Κυβέρνησή του έπεσε το Μάιο του 1893.

Η χολέρα στην Ελλάδα του 1911

Το δεύτερο δημοσίευμα αφορά την επιδημία χολέρας που χτύπησε την Ελλάδα το 1911. Η εφημερίδα του Ηρακλείου Νέα Εφημερίς ανέφερε την επιδημία σε δημοσίευμά της στις 28 Αυγούστου 1911 (Εικόνα 2). Η Νέα Εφημερίς ανέφερε ότι επικρατούσε μέγιστη αναταραχή και υπήρξε φήμη ότι δύο κρούσματα χολέρας παρουσιάσθηκαν στα Χανιά, αλλά δεν επιβεβαιώθηκαν. Από πολιτικής άποψης, το 1911 η Κρήτη δεν είχε ενωθεί ακόμη με την Ελλάδα. Ως εκ τούτου αναφέρεται ότι η Κυβέρνηση της Ελλάδας είχε επιβάλλει 48ωρη “κάθαρσις” σε όσους ταξιδιώτες ταξίδευαν από την Κρήτη προς την Αθήνα.

Το τρίτο δημοσίευμα αφορά επιδημία φυματίωσης που χτύπησε τη χώρα μας το 1920. Η αμερικανική εφημερίδα «Bismarck Daily Tribune» το κατέγραψε σε άρθρο της στις 20 Οκτωβρίου 1920 (Εικόνα 3). Στην Ελλάδα μεταξύ των ετών 1921-1930 πέθαναν περισσότεροι από 28 χιλιάδες άνθρωποι εξαιτίας της φυματίωσης, [2].

Ο πρωθυπουργός αρρώστησε

Το επόμενο δημοσίευμα έχει ιστορική σημασία. Αφορά τον τότε Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ο οποίος αρρώστησε από το Δάγκειο Πυρετό το 1928. Η είδηση καταγράφηκε και στις ΗΠΑ από την εφημερίδα «Evening Star» της Ουάσιγκτον στις 4 Σεπτεμβρίου 1928 (Εικόνα 4). Η αμερικανική εφημερίδα ανέφερε τουλάχιστον 250 χιλιάδες κρούσματα στην Αθήνα. Αντίστοιχο σημερινό παράδειγμα ασθένειας εν ενεργεία Πρωθυπουργού αποτελεί η περίπτωση του κ. Μπόρις Τζόνσον στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε πολιτικό επίπεδο η Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου του 1928 (Ιούλιος 1928 – Ιούνιος 1929) ήταν η πρώτη μιας σειράς κυβερνήσεων με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, στα χρόνια που ακολούθησαν.

Η πανδημία του Δάγκειου Πυρετού του 1928 σύμφωνα με την εφημερίδα «Ελευθέρα Σκέψις» του Ηρακλείου (Εικόνα 5) κόστισε στην πατρίδα μας περίπου 1 δις δραχμές (= περίπου $1,3044 δις σε τιμές 1928). Μετατρέποντας τα δολάρια του 1928 σε σημερινές τιμές, το κόστος του Δάγκειου Πυρετού για την πατρίδα μας εκτιμάται σε σημερινές τιμές σε περίπου 19,7 δις δολάρια (για την ακρίβεια 19.732.139.368 δολάρια). Ένα τέτοιο κόστος είχε να αντιμετωπίσει η τότε Κυβέρνηση Βενιζέλου.

Το τελευταίο δημοσίευμα (Εικόνα 6.) αφορά τις προσπάθειες καταπολέμησης της ελονοσίας. Η ελονοσία ταλαιπώρησε για πολλά χρόνια τη χώρα. Αναφέρονται σοβαρές επιδημίες ελονοσίας το 1859, το 1866 και το 1870. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1896–1905, η επίπτωση της ελονοσίας στον ελληνικό στρατό ήταν 355 άτομα στα 1000, ενώ ο μέσος όρος ατόμων που έπασχαν από ελονοσία στον αστικό πληθυσμό ήταν περίπου 30% εκ των οποίων 14% κατέληγαν.

Οι παππούδες μας και προ-παππούδες μας

Η ενδεικτική παράθεση των παραπάνω δημοσιευμάτων μας επιτρέπει ορισμένες παρατηρήσεις.

• Μεταξύ των ετών ενδεικτικών 1892-1938 η χώρα μας πέρασε από πολλές επιδημίες/πανδημίες.
• Δεν είμαστε η πρώτη γενιά Ελλήνων οι οποίοι ζουν εν μέσω μίας επιδημίας ή πανδημίας. Αποτελεί εγωιστική νοοτροπία να νομίζουμε ότι η γενιά μας περνάει τα πάνδεινα. Οι προ-παππούδες μας και οι παππούδες μας πέρασαν και αυτοί τις δικές τους υγειονομικές κρίσεις, εν μέσω σφοδρότατων γεωπολιτικών γεγονότων. Οι παππούδες μας και προ-παππούδες μας, μας παρέδωσαν μία Ελεύθερη Ελλάδα παρά τις πανδημίες, τις ταλαιπωρίες, τις πείνες, τους πολέμους.
• Μεταξύ των ετών 1892-1938 συνέβησαν πολλά γεωπολιτικά γεγονότα. Γεγονότα τα οποία σημάδεψαν είτε αρνητικά, είτε θετικά την πατρίδα μας.

Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής γεωπολιτικά: η ολοκλήρωση του Ισθμού της Κορίνθου (1893), η πτώχευση του 1897, η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (1913), ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος (1912-1913), ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος (1913), ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918), ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου (1920), η Μικρασιατική Καταστροφή (1922), η δικτατορία Μεταξά (1936). Ταυτόχρονα, όλα αυτά τα χρόνια παρήχθησαν εκατομμύρια Επιστημονικά έργα, αλλά και έργα Τέχνης, Λογοτεχνίας, Ποίησης, Αρχιτεκτονικής και Μουσικής στη χώρα μας.

Τί σημαίνουν όλα τα παραπάνω; Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε με κοντή-ανθρώπινη μνήμη. Δεν σκεφτόμαστε με τη γεωλογική μνήμη. Η Γη έχει ηλικία περίπου 4,5 δισεκατομμύρια έτη. H ιστορία των ιών εκτιμάται ότι ξεκινά πριν περίπου 3,6 δισεκατομμύρια έτη. Ο αριθμός των ιών στον πλανήτη μας σήμερα εκτιμάται σε περίπου 100 εκατομμύρια. Η ανθρώπινη ιστορία αποτελεί ένα πολύ μικρό ποσοστό του γεωλογικού και βιολογικού χρόνου του πλανήτη μας: μόλις 2,3 εκατομμύρια έτη (% 0,05-% 0,06). Με λίγα λόγια, οι ιοί είναι οι «παλιοί» στον πλανήτη μας. Οι άνθρωποι είμαστε οι “νέοι”. Όμως, όπως λέει και η αργκό «ο παλιός είναι αλλιώς, αλλά ο νέος είναι ωραίος»: οι άνθρωποι έχουμε αναπτύξει την επιστήμη και την τεχνολογία ώστε να περάσουμε και αυτόν τον παροδικό σκόπελο του κορωνοϊού.

Τι πρέπει να προσέχουμε ως χώρα αυτή την κρίσιμη γεωπολιτικά περίοδο; Η Ιστορία και η Γεωπολιτική όπως δεν σταμάτησαν τις διεργασίες τους κατά την επέλαση πανδημιών, έτσι δεν θα σταματήσουν και τώρα. Όπως ακριβώς και ο πλανήτης. Μη κάνουμε το λάθος και εφησυχάσουμε. Ο κίνδυνος του κορωνοϊού θα περάσει. Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι θα παραμείνουν.