Ο ρόλος των τεχνοκρατών στην εξουσία – Από τον Μεσαίωνα στους νεότερους χρόνους

Επί Δαγοβέρτου (628-638), το φραγκικό κράτος επεκτείνεται πέρα από το Ρήνο υποτάσσοντας τους Βαυαρούς και τους Σάξονες. Μετά τον Δαγοβέρτο, η βασιλική εξουσία των Μεροβιγγείων εξασθενεί και το κράτος διοικείται από ισχυρούς αυλικούς τους μαγιορδόμους (major domus). Οι μαγιορδόμοι αποτελούν κάτι αντίστοιχο με τους σημερινούς διευθυντές – διαχειριστές των επιτροπών, είναι εκείνοι που ο Μπάρναμ στο βιβλίο του “Επανάσταση των διευθυντών” τους αποκαλεί διανοούμενους ανώτερης κλίμακας και είναι οι ομάδες (thunk tank) οι οποίες διοικούν και διευθύνουν τις κοινωνίες και την παγκόσμια οικονομία.

Ήδη από την ρωμαϊκή εποχή έχουν δώσει το στίγμα τους ως ανώτεροι υπάλληλοι του ρωμαϊκού υπερσυστήματος, πότε με την ιδιότητα του aule, πρυτάνεως άλλοτε πάλι ως architriclinus θεσμικό όργανο προεδρεύοντος σε δικαστικές υποθέσεις. Ακόμη και στο Βυζάντιο υπάρχει η παρουσία τους στα βυζαντινά δικαστήρια ως magister oficiorum, με τον ξηρό τους νομικαλισμό ή ως τελετάρχες come largum. Στο βασίλειο της βόρειας Ισπανίας στη Ναβάρα, στα δικαστήρια της Παμπλόνας θα αποτελέσουν το απριορικό θεμέλιο του συστήματος. Με τον Κάρολος ΙΙ, οι μαγιορδόμοι οργανώνονται ως το κατεστημένο που θα αλώσει το καθεστώς, και ουσιαστικά θα θεμελιώσει τον γεωμετρικό τόπο που θα εξισορροπήσει το σύστημα και το παρασιτικό αντισύστημα.

Έτσι ώστε από τότε το διορισμένο σύστημα με το παρασιτικό αντισύστημα να συνυπάρχουν και να κυριαρχούν με μια διαφανή επίφαση της νομιμότητας. Αρκεί να δει κανείς τι συνέβη στη Γαλλία με τη μήτρα της διαπλοκής noblesse de rode και πως συναρτώνται οργανικά τα υπερσυστήματα και τα υποσυστήματα σ’ ένα τεράστιο σύμπλοκο συστημάτων και επιτροπών.

Οι μεσαιωνικές ρίζες των επιτροπών

Ο διαπρεπέστερος των μαγιορδόμων ήταν ο πρίγκιπας Κάρολος Μαρτέλ (685-741), ήταν εκείνος ο οποίος νίκησε στο Πουατιέ το 732 τους Άραβες και έσωσε τη δυτική Ευρώπη από τον κίνδυνο του εξισλαμισμού. Ο γιός του Πιπίνος ο Βραχύς (741-768) κατέλυσε τη δυναστεία των Μεροβιγγείων και έγινε ο αρχηγέτης της δυναστείας των Καρολίδων. Από εδώ ξεκινάει και η δημιουργία του Παπικού κράτους. Για να εδραιώσει την αρχή του ο Πιπίνος προσεταιρίστηκε τον πάπα Ζαχαρία και πέτυχε από εκείνον να αναγνωριστεί.

Μάλιστα το 754 ο νέος πάπας Στέφανος Β΄ ήρθε στη Γαλλία και τον έστεψε βασιλέα. Σε αντάλλαγμα τον επόμενο χρόνο ο Πιπίνος εισέρχεται στην Ιταλία και υποχρέωσε τους Λομβαρδούς να αναγνωρίσουν το κράτος του Α. Πέτρου και να παραχωρήσουν πόλεις όπως τη Ραβέννα. Έτσι το 755 ξεκινάει η αφετηρία του παπικού κράτους. Και βέβαια αρχίζει και η στροφή των παπών προς τους Φράγκους.

Νέου τύπου διαχείριση: Η Magna Charta

Η αρχή στην Ευρώπη έχει γίνει, οι διαχειριστές νέου τύπου έχουν εισέλθει στα κέντρα της εξουσίας, όχι ως απλοί σύμβουλοι αλλά ως κυρίαρχοι διευθυντές και δεν θα φύγουν ποτέ. Και δεν θα φύγουν, γιατί θα λειτουργούν στη συνέχεια ως συλλογικοί διαχειριστές μιας τάξης, ως κόμματα, σε όλες τις μορφές των πολιτευμάτων που αλλάζουν, ή ως μάνατζερ, διευθυντές της αγοράς.

Τους συναντάμε στη συνέχεια το 1215 όταν ο Ιωάννης ο Ακτήμονας αμφισβητεί το δικαίωμα των ευγενών ( δηλαδή, τους κόμιτες και τους βαρόνους που ονομάστηκαν αργότερα λόρδοι) και καταθέτουν άποψη για την επιβολή της φορολογίας, είναι εκείνοι οι οποίοι κατέλαβαν στη συνέχεια το Λονδίνο και εκδόθηκε στις 15 Ιουνίου του 1215 η περίφημη Magna Charta, που θεωρείται η πρώτη συνταγματική πράξη στην ιστορία των λαών. Με την Magna Charta κατοχυρώνονται τα δικαιώματα του ανώτερου κλήρου και των ευγενών. Η Magna Charta Libertatum δηλαδή ο μέγας χάρτης των ελευθεριών αποτελείτο από 63 άρθρα. Δέχτηκε πολλές αλλαγές μέχρι να βρει μια οριστική μορφή το 1225. Σήμερα σώζονται τέσσερα αντίτυπα.

Εκείνο που θα πρέπει να προσέξουμε είναι ότι το 11ο άρθρο προέβλεπε τη σύσταση του Μεγάλου Συμβουλίου που θα έπαιζε το σημαντικότερο ρόλο. Έτσι λοιπόν για μια ακόμη μια φορά οι συμβουλάτορες – διαχειριστές θα ήταν σε προνομιακή θέση. Οι αυθεντίες (δηλαδή οι ειδικοί) συμπορεύονται πλέον μαζί με την εξουσία, και στο εξής οι συμβουλάτορες αυτοπαρουσιάζονται ως νοηματοδότες των πολιτικών αποφάσεων.

Το βασικότερο είναι ότι για την επιβολή της φορολογίας (σύμφωνα με την Magna Charta Libertatum) απαιτούσε την έγκριση του Μεγάλου Συμβουλίου το οποίο αποτελείτο από 24 βαρόνους και τον δήμαρχο του Λονδίνου. Μάλιστα σε περίπτωση αρνήσεως του βασιλιά να συμμορφωθεί με τις φορολογικές επιβολές του Μεγάλου Συμβουλίου προέκυπτε το δικαίωμα της αντιστάσεως. Στους μεταγενέστερους χρόνους το Συμβούλιο ονομάστηκε Parlament (κοινοβούλιο) και διόριζε, (ουσιαστικά τοποθετούσε) τους πέριξ του βασιλιά εμπειρογνώμονες να τον ελέγχουν και να τον κατευθύνουν στην άσκηση της πολιτικής του. Η ρευστοποίηση, η κατάτμηση, της εδραίας και αυτοτελούς εξουσίας έχει πλέον συντελεστεί, η ενότητα της επίπεδης επιφάνειας της εξουσίας ξεκίνησε να αποχρωματίζεται.

Οι συγγένειες με τον υπερεθνικό οργανισμό του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το οποίο καθορίζει τους γενικούς πολιτικούς προσδιορισμούς και τις προτεραιότητες είναι ολοφάνερες. Το Ευρωπαϊκό συμβούλιο σήμερα είναι επίσης αρμόδιο για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών.

Η δύναμη των επιτροπών στην Ευρώπη

Η δύναμη των επιτροπών στην Ευρώπη ήταν παντού. Η Ευαγγελική Ένωση (Union), υπό τον εκλέκτορα του παλατινάτου Φρειδερίκο Ε’, η “Αγία Γερμανική Ένωση” (Liga) των Καθολικών υπό τον εκλέκτορα της Βαυαρίας Μαξιμιλιανό αποτελούσαν ουσιαστικά επιτροπές με εξουσιαστική παντοδυναμία και συμβουλευτική παιδαγωγική διαχειριστική ικανότητα. Αποτέλεσαν τις ελίτ, που όπως θα έλεγε ο Μόσκα δεν κυβερνούσαν με τη δύναμη και το δόλο, αλλά αντιπροσώπευαν κατά κάποιο τρόπο τα συμφέροντα και τους σκοπούς ομάδων εξουσίας.

Αυτές οι ελίτ, θα πει ο Ρεϋμόν Αρόν, γίνονται η κυβερνώσα πλειοψηφία, οι οποίες κατορθώνουν να περνούν με μεγάλη ευκολία από το ένα πολιτικό στρατόπεδο στο άλλο. Οι ελίτ δεν αποτέλεσαν γεννήματα του 19ου αιώνα όπως επεσήμανε ο Σ. Φίντριχ, αλλά αντλούν καταγωγή από την εποχή των μαγιορδόμων (major domus). Λειτουργούν όπως οι “αλεπούδες” και τα “λιοντάρια” του Μακιαβέλι  εμφανίζονται να διαθέτουν με μια επιστημονική κατάρτιση και με μια αποτελεσματική ικανότητα διαχείρισης.

Σπέρνονται σε όλες τις κοινωνικές δομές, πολιτικές, εκκλησιαστικές, στρατιωτικές, κλπ. Για παράδειγμα τα πολιτικά κόμματα δεν συνδέονται άμεσα με ιδεολογίες όπως διατείνονται, στις ρίζες τους βρίσκονται ομάδες εμπειρογνωμόνων και συμβουλατόρων που συνδέονται με πολιτικές δράσεις και συμφέροντα, θα μας πει ο M. Duverger, στο βιβλίο του “Πολιτικά Κόμματα”. Επίσης τα θρησκευτικά τάγματα της Δύσης ενέταξαν τα συμβούλια των εκλεκτών με τις Ιερές Συνόδους και τις Συνόδους, (ιδίως οι Ιησουίτες). Με απίστευτο ζήλο αντέγραψε τα συμβούλια των εκλεκτών και η λενινιστική εκκλησία ονομάζοντάς τα Κεντρική Επιτροπή (Ιερές Συνόδους) και Συνέδρια (Σύνοδοι).

Η Μαρία Καλαμπίνσκα μελετώντας τις ελίτ της Γαλλίας διαπίστωσε ότι το 1789 μια ομάδα αξιωματικών του ιππικού χωρίς να ανήκει στην επίσημη αριστοκρατία της χώρας, ανέλαβε ως “επιτροπάτο” τη διοίκηση και άσκηση του στρατού και εξέφρασε τα νέα τζάκια εξουσίας της Γαλλίας λειτουργώντας αυτή η ομάδα ως οι νέοι μαγιορδόμοι. Ας μη ξεχνάμε ότι στη Γαλλία του 17ου αιώνα μια ολόκληρη κοινωνική κατηγορία η noblesse de rode οργανώθηκε ως διαχειριστική – διευθυντική επιτροπή επιδιώκοντας οφέλη από την πολιτική άσκηση της εξουσίας. Ενώ ο Εμίλ Μπούτμι θα οργανώσει στην Γαλλία την Ελεύθερη Σχολή Πολιτικών Επιστημών που μέχρι το 1945 διαμόρφωνε μια διοικητική ελίτ. Στους ίδιους στόχους σήμερα κινείται και η Ecole Nationale d’ Aministration (ENA).