Ο συντηρητισμός και η αναζήτηση “προς τα πίσω”

Έτσι, όταν στη συνέχεια του ζητούσα να βοηθήσει φοιτητές μου που, μετά τη λήψη του πτυχίου τους στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο συνέχιζαν τις σπουδές τους στην Αγγλία, έσπευδε ο ίδιος να τους δει από κοντά και να τους βοηθήσει. Κάποια στιγμή, ενόσω βρισκόμουν στο Λονδίνο για έρευνα στα εκεί κοινοβουλευτικά αρχεία, του ζήτησα να μου αποκαλύψει τα εσώτερα φρονήματά του ως συντηρητικού. Και αυτός, προκαταβολικώς γελώντας, μου αφηγήθηκε το εξής:

«Κάποτε, πολιτικοί αντίπαλοι του Συντηρητικού Κόμματος μπόρεσαν να κτίσουν σε ακριβή περιοχή της βρετανικής πρωτεύουσας κτίριο μεγαλοπρεπές, όπου στεγάστηκε η έδρα τους. Στην πρόσοψη αυτού του τελευταίου, μάλιστα, με γιγαντιαίες επιγραφές, γνωστοποιούνταν στους διαβάτες η ταυτότητα του οικοδομήματος. Μια μέρα όμως, μια πασίγνωστη συντηρητική προσωπικότητα, καθώς περνούσε μπροστά από το μέγαρο, στράφηκε, μπήκε μέσα και άρχισε να κοιτά γύρω του αγωνιωδώς. Ο θυρωρός, που δεν είχε τολμήσει να ανακόψει την εισβολή του, πήρε θάρρος, τον πλησίασε και τον ρώτησε τι ακριβώς επιθυμούσε. Η απάντηση της συντηρητικής προσωπικότητας έπεσε ωσάν κεραυνός : “Να ουρήσω!” “Μα εδώ δεν είναι δημόσια τουαλέτα”, απάντησε έκπληκτος ο θυρωρός. “Α, έτσι; Εγώ βλέποντας τις επιγραφές και το στυλ του κτίσματος το πέρασα για ουρητήριο!”».

Κάπως χοντρό το αστείο, μα οπωσδήποτε εκφράζει την –έως τώρα– βαθύτερη ιδεολογική υφή του Ηνωμένου Βασιλείου: Το βρετανικό Σύνταγμα είναι το μόνο που δεν έχει παραβιαστεί. Και εντούτοις παραμένει άγραφο! Επιπλέον, η διεθνής παρουσία των Βρετανών βασίζεται σε συμμαχία ουσιαστικώς απρόσβλητη, εκείνη με τις ΗΠΑ, που επίσης είναι άτυπη. Η κοινωνική δομή, τέλος, της Βρετανίας είναι προδήλως μεσαιωνική: Το Στέμμα, με μονάρχες τώρα καταγωγής γερμανικής που όμως διατηρούν ως “επίσημη” γλώσσα τους τα γαλλικά (“Dieu et mon droit, Honni soit qui mal y pense”), μετά οι δούκες, σχεδόν όλοι τους απώτερης γαλλικής καταγωγής, οι κόμητες που παραδοσιακώς κατάγονται από Δανούς και τέλος ο λαός, τον οποίο συναποτελούν, σε γενικές γραμμές, απόγονοι Αγγλοσαξόνων.

Το Κράτος είναι συντηρητικό και το Εργατικό Κόμμα, παρά την περιστασιακώς εντυπωσιακή εμφάνισή του, χρησιμεύει ως ασφαλιστική δικλείδα μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η κοινωνική γαλήνη. Έχοντας κανείς αυτά υπόψη, μπορεί να καταλάβει το γιατί η Βρετανία μονίμως συνιστούσε “ξένο σώμα” μέσα στην ΕΕ. Αυτή συναποτελείται από κράτη-έθνη που καταυγάζονται από το πνεύμα του Διαφωτισμού και των συμπαρομαρτούντων. Το αποτέλεσμα σήμερα το νιώθουμε στο “πετσί μας”!

Βρετανία, ΕΕ και συντηρητισμός

Στη Γαλλία, πράγματι, όπου καταπιέστηκαν οι επί μέρους εθνότητες, τώρα απειλητικώς επιτέλει η αναβίωση “ξεχασμένων γλωσσών”. Στην Ιταλία, πάλι, όπου αντιθέτως ευνοήθηκαν οι παραδόσεις διαφορετικών μεταξύ τους πληθυσμών, κυριαρχεί το σύνθημα : Non siamo una nazione ma una collezione (Δεν είμαστε έθνος αλλά συλλογή [εθνοτήτων]). Στην Ισπανία, άμα στη Βαρκελώνη μιλήσεις καστιλιάνικα, δηλαδή ισπανικά, σού απαντούν καταλανιστί: «Αυτά να τα λέτε στη Μαδρίτη!».

Η Τσεχοσλοβακία, η Γιουγκοσλαβία και η ρωσική γη διασπάστηκαν, οι Αυστριακοί υπερηφάνως τονίζουν τις διαφορές τους από τους ομόγλωσσους “Γερμανούς του Βορρά” κ.ο.κ. Στη Βρετανία, αντιθέτως, μέχρι σήμερα τουλάχιστον όλες οι αποσχιστικές απόπειρες έχουν αποδειχτεί “αναιμικές”. Και η μόνη λογική εξήγηση του φαινομένου εντοπίζεται στον έμφυτο στην κρατική δομή του Ηνωμένου Βασιλείου, συντηρητισμό. Τι όμως πραγματικά σημαίνει αυτός ο όρος;

Ερμηνευτικές προσεγγίσεις έχουν, βέβαια, γίνει πολλές. Εδώ όμως ας επιχειρηθεί η απλούστερη, δηλαδή η βασισμένη σε πορίσματα της μελέτης αρχαίων κειμένων, χάρη στην οποία αναδεικνύεται η “μακροϊστορική” διάσταση του όρου. Ο συντηρητισμός στη χώρα μας, ανέκαθεν “μύριζε άσχημα”. Η ευθύς μετά τη Μεταπολίτευση ρήση της Ελένης Βλάχου παραμένει επίκαιρη: «Συντηρητισμός; Και τι είναι αυτό που αξίζει να συντηρήσουμε;».

Και τεκμηρίωση ετεροχρονισμένη του αφορισμού αυτού έδωσε ο Αλέκος Φασιανός σε αυτοβιογραφικό κείμενό του: Τύποι μικρόσωμοι, με μουστακάκια “ποντικοουρά” και στοιχειωδώς καλυμμένη φαλάκρα, σκουρόχρωμα “κουστουμαρισμένοι” αλλά με κόκκινες “γραβατιές” και μυτερές “παπουτσιές”, που μονίμως σε αντιμετώπιζαν βλοσυρά και φιλύποπτα. Γέρικα λεωφορεία που αγκομαχούσαν στην παραμικρή ανηφόρα, ο χωροφύλακας επιδεικτικώς να τανύζεται στη μέση της πλατείας, παντού να ακούγονται στρατιωτικά εμβατήρια διανθισμένα με “ηρωικούς θανάτους” και μόνιμη την από μέρους των ακούσιων ακροατών τους επωδό: “Όταν φτιάξουν τα πράγματα…”.

Δίκιο είχε η Ελένη Βλάχου: Τι να κρατούσαμε από δαύτα; Υπήρχε βέβαια και μορφή αντίστασης που εμψύχωνε και χαρακτήριζε όσους απεχθάνονταν εκείνη την άθλια κατάσταση. Και αυτοί, ως γνωστόν, κατά κανόνα εντάσσονταν στις τάξεις της ποικιλόμορφης Αριστεράς… Σήμερα, πάντως, με τη φτωχοποίηση που ασυγκράτητη προελαύνει, ο συντηρητισμός τείνει να ταυτιστεί με τη νοσταλγία του “παλιού, καλού καιρού” που, βέβαια, ούτε καλός ήταν ούτε τόσο παλιός είναι. Καλό λοιπόν είναι να αποδοθεί σε αυτόν τον όρο το εσώτερο περιεχόμενό του.

«Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν έστι». Η λύση συνολικώς των προβλημάτων είναι μέσα μας και όχι έξω από εμάς. Οι άνθρωποι του –γνωστού σε εμάς– παρελθόντος επιζητούσαν την απαλλαγή τους από τα δεινά πρώτα σε “θεοειδείς μονάρχες”, μετά σε δημοκρατίες και τυράννους, πιο μετά στα έθνη και τελικώς στον μαρξιστικής προέλευσης Κομμουνισμό. Όλα αυτά αποδείχθηκαν απατηλά και έωλα. Τα έθνη επέτειλαν χάρη στη σκέψη του Μακιαβέλι (1469-1527) και σήμερα, εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης, δυναμικώς κλονίζονται.

Ο Μαρξ, πάλι, έκανε copy-paste την κοινωνική διάρθρωση της αρχαίας Ρώμης στη δική του εποχή και προέβλεψε μια επανάσταση που, στην ουσία, ποτέ δεν έγινε. Και η Ιστορία συνεχίζεται, διότι όλοι μας, στην ουσία, ενδιαφερόμαστε μόνο για τον χρονικώς περιορισμένο μικρόκοσμό μας. Κοιτάμε, κατά συνέπεια, ποιος είναι ο εκάστοτε ισχυρός και, εφόσον δεν μπορούμε να τον ανατρέψουμε, συντασσόμαστε μαζί του. «Θέλουμε τη ζωή μας να τη χαρούμε», άρα «δεν πάμε κόντρα στον καιρό»!

Έτσι όμως τίποτα δεν επιλύεται. Τα περιστασιακά κέρδη που επιστέφουν τους εκάστοτε “αγώνες μας” γρήγορα εξαερώνονται από τις μετέπειτα εξελίξεις. Μετά νέοι “σωτήρες” εμφανίζονται, στη συνέχεια εξαφανίζονται κ.ο.κ. Και όμως κάποτε, πολύ παλιά, υπήρχε μια άλλη πραγματικότητα την οποία οφείλουμε τόσο φιλοσοφικώς όσο και ωφελιμιστικώς να αναζητήσουμε. Στην αναζήτηση αυτήν, πράγματι, έγκειται η βαθύτερη έννοια του συντηρητισμού: Η πρόοδος δεν είναι “προς τα εμπρός” μα “προς τα πίσω”. Έχουμε φτάσει πια, με τους ποικιλόμορφους δικαιωματιστές, στον “πάτο της παραφροσύνης”, άρα καιρός είναι να συνέλθουμε.