Ο θάνατος του Έλληνα μικροϊδιοκτήτη και η αυγή των τραπεζοϋπηκόων

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η εμπειρία της Κατοχής στην Ελλάδα με τις ιδιαίτερα σκληρές μορφές της, θα αποτελέσει μια δεύτερη οιονεί μορφή πρωταρχικής συσσώρευσης. Το μετεμφυλιακό κράτος θα αναδιοργανώσει τις μικροϊδιοκτητικές μορφές παραγωγής, διεκδικώντας μια μορφή κοινωνικής συναίνεσης, παράλληλα με τη βίαιη διαδικασία απο-εαμοποίησης του πληθυσμού.

Η εσωτερική μετανάστευση, με την πολεοδομική γιγάντωση της Αθήνας, σε συνδυασμό με την εξωτερική μετανάστευση, θα αποτελέσουν βασικές εκδηλώσεις ανασύστασης και διευρυμένης αναπαραγωγής της μικροϊδιοκτητικής κοινωνικής δομής και της εκ νέου ανάσχεσης της διαδικασίας μαζικού αποχωρισμού των παραγωγών από τα μέσα παραγωγής. Η συσσώρευση μέσω της οικοδομής δια του θεσμού της αντιπαροχής και τα μεταναστευτικά εμβάσματα θα περιορίσουν τις τάσεις προλεταριοποίησης.

Θα διαμορφωθεί παράλληλα μια σχετικά συγκεντροποιημένη βιομηχανική-εργατική τάξη για πρώτη φορά σε σημαντική κλίμακα στην Ελλάδα, λόγω της ενίσχυσης του δευτερογενούς-μεταποιητικού τομέα της οικονομίας τις δεκαετίες ‘60-’70. Μια δυναμική σχέση ισορροπίας μεταξύ εργατικής τάξης, αυτοαπασχόλησης (ελεύθερων επαγγελματιών και αγροτών) και υπαλληλικών στρωμάτων νέας μικροαστικής τάξης, θα αποτελέσουν την κοινωνική βάση του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ, που θα εξελιχθεί στο υλοποιημένο-θεσμισμένο κοινωνικό συμβόλαιο από το 1981 και μετά.

Γι’ αυτό και η ιδεολογικο-πολιτική του ταυτότητα ως αριστερού σοσιαλιστικού κόμματος θα είναι κοινωνική-δημοκρατική και εθνικο-ανεξαρτησιακή/αντιιμπεριαλιστική στην ενότητά τους, σε μια μεταβατική περίοδο των διαδικασιών συσσώρευσης. Αυτή είναι και μια βασική του διαφορά με τον ΣΥΡΙΖΑ που η ιδεολογικο-πολιτική του ταυτότητα ως κόμματος της ριζοσπαστικής-ανανεωτικής αριστεράς είναι φιλελεύθερη-δικαιωματική και μεταεθνική-αντιεθνιστική. Γιατί η κοινωνική βάση του είναι στρώματα της νέας μικροαστικής τάξης, ιδίως από το χώρο της εξασφαλισμένης μισθωτής εργασίας, σε συνθήκες υφιστάμενης σχέσης με την παγκοσμιοποίηση.

Η επέλαση της τραπεζοκρατίας

Η κοινωνική αναπαραγωγή των μικροϊδιοκτητικών στρωμάτων που αποτελεί την υλική βάση της εκτεταμένης αυτοαπασχόλησης, μέχρι το 1989-90 θα πραγματοποιείται εκτός τραπεζικής συσσώρευσης κεφαλαίου. Η υλική αυτονομία της μικροϊδιοκτησίας αποτέλεσε τη βάση του κυρίαρχου μεταπολιτευτικού αιτήματος κοινωνικού εξισωτισμού και εκδημοκρατισμού που εξέφρασε το ΠΑΣΟΚ, η Μικρομεσαία Δημοκρατία, σύμφωνα με το ομώνυμο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά (Κομμούνα, 1982).

Από τη δεκαετία του ’90 και μετά συμβαίνει μια κρίσιμη και καθοριστική μετατόπιση. Το μονοπωλιακό τραπεζικό κεφάλαιο, σε συνθήκες ιδιωτικοποίησης χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και απελευθέρωσης κίνησης κεφαλαίου, μέσω του μηχανισμού ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων, αλλά και λοιπών χρηματοπιστωτικών προϊόντων που θα αναπτυχθούν, θα ελέγξει προοπτικά την κίνηση των μικροϊδιοκτητικών στρωμάτων και κυρίως τις διαδικασίες κοινωνικής αναπαραγωγής τους, τα οποία χάνουν σταδιακά τους υλικούς όρους αυτονομίας τους.

Το πλαίσιο της τραπεζοκρατίας αρχίζει να διαμορφώνεται, δημιουργώντας κοινωνικά στηρίγματα, υλικά συμφέροντα, αποδοχή, οργανικούς διανοουμένους-τεχνοκράτες, εκτός της πολιτικής υποστήριξης ηγετικών μερίδων των κομμάτων εξουσίας. Το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης με τις ιδιαίτερα επιθετικές μορφές που έλαβε στην Ελλάδα για διάφορους λόγους, θα πλήξει καίρια τους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής των μικροαστικών στρωμάτων.

Ο εκτεταμένος δανεισμός της περιόδου 1990-2007, μετεξελίσσεται την περίοδο της οικονομικής κρίσης σε ιδιωτικά χρέη προς τις τράπεζες-κόκκινα δάνεια, νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Οι μικροαστικές σχέσεις ιδιοκτησίας κλυδωνίζονται. Η ψήφιση του νόμου Κατσέλη για προστασία πρώτης κατοικίας (ν. 3869/2010), καταγράφει ακριβώς αυτή την πραγματικότητα. Η άνοδος της αντι-μνημονιακής πάλης οδηγεί στη διατήρηση της προστασίας της πρώτης κατοικίας από τις μνημονιακές κυβερνήσεις 2010-2014 και στην ψήφιση διάταξης, η οποία στην πράξη και με όρους τυπικά διαδικαστικούς διευκολύνει και ανανεώνει την προστασία (ν. 4161/2013, αρ. 12 παρ. 2).

Υποχώρηση ΣΥΡΙΖΑ

Η υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιούλιο-Αύγουστο 2015 και η μνημονιακή του υπαγωγή (ν. 4336/2015), οδηγεί στην ανακεφαλαιοποίηση-πλήρη αποεθνικοποίηση των τραπεζών και συνεπώς απώλεια της δυνατότητας πολιτικού-δημοκρατικού ελέγχου στις τράπεζες, τη μη διατήρηση προστασίας πρώτης κατοικίας, τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, τα στενά κριτήρια για ένταξη στην ηλεκτρονική πλατφόρμα προστασίας (ν. 4346/2015, ν. 4549/2018, ν. 4605/2019).

Η ένταση του κοινωνικού αγώνα ενάντια στους πλειστηριασμούς, στο χώρο των Ειρηνοδικείων και εκτός Συμβολαιογραφικών Γραφείων θα εμποδίσουν μαζικούς πλειστηριασμούς α’ κατοικίας. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τον 6μηνο απεργιακό αγώνα των δικηγόρων το 2016 ενάντια στο ασφαλιστικό-φορολογικό που θα απαντηθούν αμφότερα από τον ΣΥΡΙΖΑ με τις ρητορείες περί ταξικής μεροληψίας, όπως και η μαζική αντίθεση στο εθνικό (Μακεδονικό) θα κρατήσουν ενεργά στην κοινωνική μνήμη την αντίθεση ΣΥΡΙΖΑ και σημαντικής μερίδας μικροαστικών στρωμάτων.

Τα συγκεκριμένα κυβερνητικά πεπραγμένα, ο δημόσιος πολιτικός λόγος που τα υποστήριζε και συνεχίζει να τα δικαιολογεί, σε συνδυασμό με τα βαθύτερα ιδεολογικο-πολιτικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά του κόμματος όπως εκδηλώνονται στην παρούσα συγκυρία, εγκλωβίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ. Η εχθρότητα της πλειοψηφίας της οργανωμένης αριστεράς απέναντι στα μικροϊδιοκτητικά στρώματα θα εκδηλωθεί και με την πολιτική απομόνωση του Παναγιώτη Λαφαζάνη, που είτε πρωταγωνίστησε, είτε συμμετείχε ενεργά, είτε ήταν θετικός στις ανωτέρω κινητοποιήσεις.

ΝΔ και η εποχή των τραπεζοϋπηκόων

Το νέο Πτωχευτικό νομοθέτημα “Κώδικας Ρύθμισης Οφειλών και Παροχή Δεύτερης Ευκαιρίας” που εισηγείται η κυβέρνηση της ΝΔ, αποτελεί τον ορισμό του συστήματος της τραπεζοκρατίας. Ενσωματώνει ρυθμίσεις της περιόδου β’ εξαμήνου 2015-2019 και διαμορφώνει κυρίως μια νέα κανονικότητα εκείνης των τραπεζοϋπηκόων. Δηλαδή δημιουργείται η έννοια και ο νέος νομικός θεσμός-πραγματικότητα της δυνατότητας πτώχευσης του φυσικού προσώπου με πρωτοβουλία του πιστωτή.

Παγιώνεται, επίσης, η μη προστασία οποιουδήποτε περιουσιακού στοιχείου. Θεσπίζεται μηχανισμός απώλειας της ιδιοκτησίας, καθώς ούτε οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες με τα πολύ χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια και τους πολύ σκληρούς όρους αποπληρωμής του δανείου, που ορίζονται, δεν θα μπορέσουν να εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις του νόμου.

Διαμορφώνονται συνεπώς οι όροι για την απαλλοτρίωση του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής και προοπτικά της αποτροπής της κοινωνικής αναπαραγωγής των μικροαστικών στρωμάτων στη βάση των σχέσεων ιδιοκτησίας. Είναι η σύγχρονη μορφή της μεταφοράς της παραγώμενης υπεραξίας μέσω της άνισης ανάπτυξης και των εσωτερικευμένων μηχανισμών της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, σύμφωνα με την ορολογία του Σαμίρ Αμίν.

Μια αρπαγή της υπεραξίας που λαμβάνει τη μορφή εξαγωγής κεφαλαίων διαμέσου των μηχανισμών δημοσίου και ιδιωτικού χρέους, της εκκαθάρισης των εκτεταμένων μικροϊδιοκτητικών στρωμάτων, της μετανάστευσης νέων επιστημόνων, της επιταχυνόμενης δημογραφικής συρρίκνωσης, της ανάπτυξης της υπανάπτυξης.

Ο θάνατος του φιλελευθερισμού από νεοφιλελεύθερους

Στοχαστές όπως ο Τζων Λοκ που θεωρούσε την ιδιοκτησία ως αναπαλλοτρίωτο φυσικό δικαίωμα, ο Τζων Στιούαρτ Μιλ που έκανε λόγο ακόμα και για τον κοινωνικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας ή ο Τζων Ρωλς ο οποίος στην αναζήτηση της Δίκαιης Κοινωνίας κατανοούσε την ιδιοκτησιακή δημοκρατία ως την ιδανική πολιτειακή-κοινωνική συνθήκη, για να αναφέρουμε τρεις σημαίνοντες φιλελεύθερους διανοητές του 18ου, 19ου και 20ου αιώνα, θεωρούνται προφανώς απολύτως παρωχημένοι για τους σύγχρονους νεοφιλελεύθερους.

Ή ορθότερα οι τελευταίοι κινούνται ως πολιτικοί εκφραστές ή διαμεσολαβητές των μονοπωλιακών αποεθνικοποιημένων-αποεδαφοποιημένων καπιταλιστικών σχέσεων ιδιοκτησίας, των διαδικασιών συσσώρευσης κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα. Η σοσιαλπατριωτικής προέλευσης ρητορική περί κοινού καλού της πρώτης φάσης της αντιμετώπισης της πανδημίας, δίνει τη θέση της στον εφαρμοσμένο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό.

Προς αναζήτηση νέου πολιτικού χώρου

Εκείνο που απουσιάζει είναι ένας δημοκρατικός πολιτικός χώρος αγκυρωμένος στα κοινωνικά στρώματα της μισθωτής εργασίας, κυρίως των ευέλικτων μορφών της και της παραδοσιακής μικροαστικής τάξης, «εκείνων που παραμένων με τα πεζούλια τους εδώ», ως εκδήλωση μαζικής οργανωμένης αντιπροσώπευσης στον πολιτικό ανταγωνισμό.

Ένας χώρος που θα υπερασπίζεται τα δικαιώματα της μισθωτής εργασίας, την ατομική-οικογενειακή ιδιοκτησία, την ελεύθερη-ανεξάρτητη παραγωγή, το δημοκρατικό πατριωτισμό, την πολιτισμική ατμόσφαιρα του λαού-έθνους. Λείπει ο πολιτικός χώρος που θα κινείται στην ενότητα του εθνικού με το κοινωνικό και όχι στη διάσπασή του, θα εορτάζει την 28η Οκτωβρίου 80 χρόνια μετά, χωρίς ανιστόρητα φληναφήματα μιας μικροευρωπαϊκής επαρχιώτικης συνείδησης.

Θα είναι ανταγωνιστικός στην κατεύθυνση της “Επιτροπής για το ‘21” και δεν θα σιωπά για λόγους εσωτερικής ισορροπίας, δεν θα υιοθετεί την απολογητική του υπεριμπεριαλισμού ευρωκεντρική θεώρηση του εθνικού φαινομένου, δεν θα θεωρεί εθνικισμό, ούτε μαξιμαλισμό το δικαίωμα του ελληνικού λαού στα 12 μίλια στο Αιγαίο.

Ένας χώρος που δεν θα θεωρεί το Κυπριακό πρωτίστως ως ζήτημα ενδοκοινοτικών διαφορών, αλλά ως ζήτημα εισβολής-κατοχής-εποικισμού και άρνησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης και θα θεωρεί ως διεθνιστικό-αντιιμπεριαλιστικό-ανθρωπιστικό καθήκον την έμπρακτη αλληλεγγύη στους λαούς-έθνη, κοινωνικές τάξεις και πολιτικούς σχηματισμούς των περιοχών της Ανατολικής Μεσογείου-Βαλκανίων-Καυκάσου που αντιστέκονται απέναντι στον τουρκικό αυταρχισμό-ιμπεριαλισμό, ενεργώντας ανάλογα.

Μπορεί τελικά να λείπουν όχι μόνο πολιτικές ομάδες με εσωτερική συνοχή και δικτύωση στην κατεύθυνση αυτή, που συμβαίνει κι αυτό. Αλλά μπορεί να λείπουν οι πολλοί..