Οι εθνικές επέτειοι και ο Απ. Δοξιάδης – Το Μνημόνιο της “νέας πατριδογνωσίας”

«Ο αντιστασιακός χαρακτήρας διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία»
Νίκος Σβορώνος

Όπως οι εθνικές επέτειοι, η επέτειος του Πολυτεχνείου δίνει κάθε χρόνο τροφή, έμπνευση για αναστοχαστικές προσεγγίσεις. Άλλες δίνουν έμφαση στα γεγονότα του Νοέμβρη του ’73, τι οδήγησε σ’ αυτά, πώς διατάχθηκαν οι ενεργές δυνάμεις και ποια αποτελέσματα προκάλεσε. Άλλες προσεγγίσεις αναλύουν το Πολυτεχνείο ως ιδρυτικό μεταπολιτευτικό μύθο της αριστερής ιδεολογικής ηγεμονίας. Και ως συνέχεια αυτού το αναλύουν σαν μια δήθεν πρωτομεταπολιτευτική παραμυθία που μετά το 1981 αναπαράγεται υποτίθεται στις επόμενες γενιές, μέσω του εκπαιδευτικού μηχανισμού, ότι «το Πολυτεχνείο έριξε τη Χούντα».

Άλλες προσεγγίσεις επικεντρώνονται στη “γενιά του Πολυτεχνείου” για όσα πέτυχε, αλλά και για την ενσωμάτωσή της κυρίως μέσα από το παράδειγμα κάποιων εκπροσώπων της. Επιχειρείται, μάλιστα, να της φορτωθούν –μαζί με τη δεκαετία του ’80– και όλα τα δεινά της κατοπινής εξέλιξης. Υπάρχει μια σχετική και πλούσια φιλολογία που αναπαράγεται για όλα τα ανωτέρω ζητήματα, καθόλου απαλλαγμένη από αριστερές, δεξιές και “ακροκεντρώες” στοχεύσεις.

Από τη φετινή διανοητική παραγωγή ξεχωρίζω δύο κείμενα για δύο συγκεκριμένες επισημάνσεις τους, καθώς συμπυκνώνουν βασικά σχήματα εν όψει της συζήτησης για το 2021, σχηματοποιώντας ανταγωνιστικές κατευθύνσεις. Το ένα κείμενο είναι του Απόστολου Δοξιάδη με τίτλο «Το Πολυτεχνείο: Αλήθεια, μύθος και παραμύθια». Το άλλο είναι του Γιώργου Ρακκά με τίτλο «Εμπρός για της γενιάς μας τα Πολυτεχνεία».

Θα μείνω κυρίως στο πρώτο. Από το κείμενο του Απόστολου Δοξιάδη έχει ενδιαφέρον κατά την άποψή μου όχι τόσο η άποψη-θέση ότι το Πολυτεχνείο, ως αποτέλεσμα, προκάλεσε το νατοϊκής έμπνευσης πραξικόπημα της “ομάδας Ιωαννίδη”, η οποία οργάνωσε την προδοτική ανατροπή και απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου και κατ’ επέκταση την εισβολή του τουρκικού “Αττίλα” στην Κύπρο.

Οι εθνικές επέτειοι

Είναι μια άποψη που κατά καιρούς έχει διατυπωθεί υπό το πρίσμα μιας “αντικειμενικής οπτικής” της αλληλουχίας των γεγονότων. Διαφωνώ, καθώς, εκτός όλων των άλλων, προϋποθέτει λογικά άλματα στο πεδίο ακριβώς της υποστηριζόμενης ως αντικειμενικής αλληλουχίας γεγονότων, όπως λ.χ. της δυνατότητας οργάνωσης πραξικοπήματος εντός μίας εβδομάδας, αλλά δεν θα επεκταθώ.

Έχει μεγαλύτερη σημασία, κατά τη γνώμη μου, μια εισαγωγική υποστηρικτική παράγραφος στο κυρίως κείμενο. Αντιγράφω από το κείμενο του Απόστολου Δοξιάδη: «Στην Ελλάδα πάσχουμε από την εθνική διαστροφή να γιορτάζουμε για τις επιτυχίες μας τις πιο ακατάλληλες ημέρες. Έτσι, για την ύπαρξή μας ως έθνους γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου του 1821, αυθαίρετο ορόσημο ενός ξεσηκωμού που έληξε λίγα χρόνια αργότερα σε έναν φρικτό εμφύλιο — αντί για τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, που όντως κατέβαλε τον κατακτητή, ή, λογικότερα, την ημέρα της ανακήρυξης του ελληνικού κράτους, το 1830.

Για τη σημαντικότερη επέκταση της επικράτειάς μας, τη δεκαετία του 1910, δεν γιορτάζουμε σε εθνικό επίπεδο τίποτε. Για τη νικηφόρα συμμετοχή μας στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο γιορτάζουμε την ημέρα που μας επιτέθηκε η φασιστική Ιταλία, γεγονός που οδήγησε στην υποδούλωσή μας, αντί για την ημέρα που γιορτάζουν όλες οι άλλες συμμαχικές χώρες, της συντριπτικής ήττας του Άξονα.

Τη νικηφόρα λήξη του αιματηρότατου Εμφυλίου Πολέμου, το 1949, που μας έσωσε από το να γίνουμε σταλινική δικτατορία, δεν την ξέρουμε καν ως ημερομηνία. Όσο για την επταετή στρατιωτική δικτατορία, που άρχισε στις 21 Απριλίου του 1967, γιορτάζουμε την ημέρα της χειρότερης ήττας των δημοκρατικών πολιτών, την 17η Νοεμβρίου του 1973, ενώ την ημέρα της αποκατάστασης της δημοκρατίας –τη μόνη άξια να εορταστεί– κάνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στον κήπο του ένα πάρτι».

Στερεοτυπικές αναφορές

Δεν θέλω να εστιάσω στην εμφυλιοπολεμική αναφορά του 1949, μια μετεμφυλιακή ακόμα και δικτατορική θεσμισμένη κρατική πολιτική που υποβαθμίστηκε ήδη από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1974-75 και ακυρώθηκε οριστικά το 1981 από τη νεοεκλεγείσα τότε κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου (ΠΥΣ 241/23-11-1981 περί καταργήσεως των επετειακών εκδηλώσεων του Εμφυλίου — γνωστών τότε και ως εορτών μίσους).

Στο απόσπασμα αυτό ο Απόστολος Δοξιάδης αναπαράγει όλες τις μετά το “89” στερεοτυπικές αναφορές, οι οποίες σταθερά ενισχύονται την περίοδο που ακολουθεί την αντιμνημονιακή ήττα. Αυτές συμπυκνώνονται στο ότι κατά παράδοξο και ανορθολογικό τρόπο δεν εορτάζουμε τις νίκες, το τέλος των πολέμων ή περιπετειών, αλλά την έναρξή τους που οδήγησε σε κάποια ήττα.

Πρόκειται για ένα σχήμα που υιοθετείται και από τμήματα της Αριστεράς, ιδίως για την 28η Οκτωβρίου ή και για την 25η Μαρτίου. Σχήμα που συνοδεύεται από όλη τη σχετική φιλολογία περί μαθητικών παρελάσεων. Αυτό υιοθετείται και από σημαντικό μέρος της Δεξιάς για το Πολυτεχνείο και στην πιο καθαρή του ολική γραμμή από το ακρο-φιλελεύθερο κέντρο. Είναι η γραμμή της άρχουσας τάξης, ενός σημαντικού τμήματος της κοινωνικής-διανοητικής ελίτ, τεχνοκρατικών κυρίως μερίδων της νέας μικροαστικής τάξης, συνδεδεμένων με την υπεριμπεριαλιστική κίνηση και τη διαδικασία εσωτερίκευσής της.

Από τον Σημίτη στη Ρεπούση

Το σχήμα αυτό της μη κανονικότητας και της ανάγκης επιδιόρθωσής της πηγάζει από την οριενταλιστική σύλληψη της ελληνικής ιστορίας. Το σχήμα φαίνεται να είναι η κατεύθυνση της “νέας πατριδογνωσίας”, σύμφωνα με τον όρο που εισηγήθηκε η επικεφαλής της θεσμικής Επιτροπής για το 2021. Να ολοκληρώσει τη στροφή του “89” και στο τυπικό κρατικό επίπεδο.

Υπήρξαν πολλά επεισόδια σ’ αυτήν την πορεία. Το εκσυγχρονιστικό εγχείρημα της “Ισχυρής Ελλάδας”, οι Ολυμπιακοί Αγώνες “Αθήνα 2004”, τα Μνημόνια, η προσπάθεια υπονόμευσης της 28ης Οκτωβρίου, η θέση για τη γέννηση του ελληνικού έθνους ως αποτέλεσμα του μετεπαναστατικού κράτους, ή του καπιταλισμού, ή της φαλμεραϊκής φυλετικού χαρακτήρα έμπνευσης για την ασυνέχειά του, το βιβλίο Ιστορίας της Στ’ Δημοτικού (Ρεπούση) κ.α.

Είναι η προσπάθεια ολοκλήρωσης της μεταμόρφωσης και επανασύστασης του “εμείς” μετά το “89”, σύμφωνα με την εύστοχη επισήμανση του Γιώργου Ρακκά, από την οπτική των “από πάνω”. Ανεξαρτήτως εάν αυτοί οι “από πάνω” ανήκουν στη Δεξιά, στην Αριστερά, ή στο λεγόμενο “ακραίο Κέντρο”. Τμήματα της Αριστεράς, μάλιστα, μετά το “89” αρνούνται και αυτό το “εμείς”.

Η “μη κανονικότητα” για δυτική χώρα είναι η αλήθεια των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων της χώρας, των λαϊκών και μικροαστικών στρωμάτων που μέσα από την πάλη τους διεκδικούν την επιβίωση, την προοπτική, την ελευθερία τους, την ισότητα και την αξιοπρέπειά τους. Για μια χώρα κυρίαρχη-κυριαρχούμενη, το εθνικό είναι οργανικά ενωμένο με το δημοκρατικό και το κοινωνικό. Στο Πολυτεχνείο καταγράφηκε με το σύνθημα των αγωνιζόμενων “Κάτω η Χούντα” και “Έξω οι Αμερικάνοι”.

Η πρώτη 28η Οκτωβρίου

Ο αντιστασιακός χαρακτήρας που επισημαίνει ο Νίκος Σβορώνος, συγκροτεί την ιδιαιτερότητα-πραγματικότητα της κίνησης των μικρών λαών που κινούνται στην περιφέρεια των μητροπολιτικών χωρών-ολοκληρώσεων. Αυτός ο αντιστασιακός χαρακτήρας είναι το νήμα που συνδέει την 25η Μαρτίου, την 28η Οκτωβρίου και τη 17η Νοεμβρίου. Η έναρξη ή η κορύφωση της πάλης για αντίσταση απέναντι στον δυνάστη, εισβολέα ή τύραννο. Περαιτέρω, είναι ακριβώς ο αγώνας των “από κάτω” που επέβαλε στο κράτος την καθιέρωσή τους ως εορτών-επετείων.

Η 25η Μαρτίου αποτέλεσε αγωνιστικό αίτημα του φοιτητικού κινήματος ως τμήματος της αντι-οθωνικής αντιπολίτευσης απέναντι στη Βαυαροκρατία, καθώς είχε καθιερωθεί, αλλά δεν την τιμούσαν. Η πρώτη 28η Οκτωβρίου, το 1941, αποτέλεσε ημέρα κινητοποίησης του αντιστεκόμενου ελληνικού λαού απέναντι στις δυνάμεις κατοχής και η πρώτη δημόσια εμφάνιση του ΕΑΜ. Η καθιέρωση της 17ης Νοέμβρη ήταν διεκδίκηση του φοιτητικού και μαθητικού κινήματος της περιόδου 1974-81.

Οι τάσεις συνεπώς έχουν ήδη σχηματοποιηθεί: Από τη μία η γραμμή της κανονικότητας, του οριενταλισμού, της ομογενοποίησης, της αναθεώρησης, της επιδιόρθωσης των αντιλήψεων και πρακτικών του ελληνικού λαού, της Επιτροπής για το 2021 και των συμμάχων της. Ένα Μνημόνιο στο πεδίο της εθνικής-κοινωνικής αυτογνωσίας!

Από την άλλη, η γραμμή υπεράσπισης του αντιστασιακού χαρακτήρα της νεοελληνικής ιστορίας, της ιδιαιτερότητας, της μνήμης, του φαντασιακού και της αγωνιστικής ταυτότητας του ελληνικού λαού. Μια διάχυτη πολύμορφη αντι-Επιτροπή για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Μια γραμμή αντίστασης, ένα πολιτικό αίτημα ιθαγένειας στο σύγχρονο δυναμικά μεταβαλλόμενο κόσμο, που πρέπει να συμπληρωθεί από τη δημιουργία, έτσι ώστε να έχει μέλλον.