Οι Παναγίες της Βορείου Ηπείρου…

Όλες σχεδόν οι ιστορικές τους κοινότητες, μεγάλες ή λιγότερο σημαντικές – εξίσου όμως ιστορικού βάρους και μαρτυρίας – έχουν την κεντρική τους εκκλησία, ένα μοναστήρι ή παρεκκλήσι αφιερωμένο στη Χάρη Της. Εκεί που ανά τους αιώνες ακουμπούν την ελπίδα τους στις δύσκολες ώρες, την απαντοχή στις δυσκολίες, την προσδοκία… Διότι ο χώρος δοκιμάστηκε – ίσως ενδείκνυται ο ενεστώτας… Μόνο να αναφερθεί ότι η Τουρκοκρατία επικράτησε σχεδόν 200 χρόνια περισσότερο, ενώ γειτνιάζοντες πληθυσμοί εξισλαμίστηκαν.

Και δεν είναι μόνο ο χώρος που πλημυρίζει την απόδειξη της αγάπης, της ευλάβειας, της τιμής στην Παναγία. Είναι και ο χρόνος… Όλος ο κύκλος των εορτών της Παναγίας Μητέρας έχει και από ένα προσκύνημα στα μέρη του Αργυροκάστρου, της Κορυτσάς, της Χιμάρας, των Αγίων Σαράντα, του Δελβίνου, ευρύτερα όπου η Ορθοδοξία ακτινοβολεί ακόμη… και έχει την Παναγία Σκέπη της.

Τα περισσότερα εκ των μοναστηριών – που παρά τις ανεπανόρθωτες φθορές που υπέστησαν τις προηγούμενες δεκαετίες, λόγω των διωγμών και της εγκατάλειψης, συνεχίζουν να διασώζονται – είναι αφιερωμένα στην Κοίμηση της Υπεραγίας Θεοτόκου. Αυτής της εορτής που οι Έλληνες συνηθίζουμε να αποκαλούμε το «Πάσχα του Καλοκαιριού».

Πνευματικά καταφύγια οι Μονές της Κοιμήσεως 

Σε ένα τόσο μικρό γεωγραφικό χώρο, όπως αυτός της Μητροπόλεως Αργυροκάστρου και Δρυϊνουπόλεως, καταγράφονται πλέον των 20 μονών αφιερωμένων στην Κοίμηση Της – σήμερα ίσως να αποτελούν απλά σημεία αναφοράς και αφορμή λατρευτικών συνάξεων για όσους επιμένουν στα πάτρια και τα τάματα της φυλής… Όμως, στο παρελθόν αποτέλεσαν κέντρα ουσιαστικής σημασίας και συμβολής – πραγματικά κάστρα καταφυγής για την καλλιέργεια της τέχνης, των γραμμάτων, αλλά και με σημαντική κοινωνική προσφορά…

Αλλά, μήπως δεν προσδοκά το ίδιο και η Παναγία για την ανθρωπότητα, μέσα στην σιωπηλή της υπομονή και ταπείνωση; Δρυάνος, Ραβένια, Κάμενα, Κακομιά, Ακρόριζα, Αειθαλιώτισα, Σορωνιά, Διβροβούνι, Φράστανη, Λάμποβο του Ζάππα και άλλα τόσα, για να μην επεκταθούμε περαιτέρω…

Οι ναοί των μονών αυτών που διασώζονται με τον πλούσιο αγιογραφικό τους πλούτο και την εν πολλοίς αυθεντική και ανά περίπτωση ιδιότυπο αρχιτεκτονική μαρτυρούν ότι ανά τους αιώνες – κι ενώ έλειπε η ανάλογη ευαισθησία της κοινωνίας, ποσώ μάλλον της πολιτείας των Οθωμανών – υπήρξαν εργαστήρια καλλιτεχνικής έκφρασης και πνευματικής καλλιέργειας.

Στους μοναστηριακούς αυτούς ναούς θα πρέπει να προστεθεί ανάλογος αριθμός ενοριακών ναών που σεμνύνονται στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Και άλλα δεκάδες παρεκκλήσια: Δερβιτσάνη, Δίβρη, Δέλβινο, Σαρακίνηστα, Σωπική, Νίβανη, Ελαιούσα, Βραχογορατζή κ.α.
Μπορεί τα σπάνιας τέχνης ξυλόγλυπτα εικονοστάσια τους, υπόλοιπα ιερά σκεύη και φορητές εικόνες να μην σώθηκαν στην λαίλαπα των διωγμών και της λεηλασίας που ακολούθησε, οι τοιχογραφίες τους, όμως, καταμαρτυρούν ότι οι πιστοί των περιοχών αυτών ήθελαν και θέλουν να τιμούν την Παναγία και να αφιερώνουν στην Χάρη Της πλούσιες προσφορές.

Οι Παναγίες και τα Βυζαντινά ίχνη

Στις Γιορτές της Παναγίας Θεοτόκου είναι αφιερωμένοι και ναοί ή μοναστηριακά καθολικά των Βυζαντινών χρόνων που αποτελούν μοναδικής αξίας τεκμήρια της δόξης του Βυζαντίου. Δεν είναι απλά τα ερείπια μεγαλοπρεπών βασιλικών σε αρχαίες πόλεις και αρχαιολογικούς χώρους.

Αξίζει να αναφερθεί κανείς και να εστιάσει σε ζωντανούς ναούς, που δεν έπαψαν επί αιώνες να λειτουργούν και να αποτελούν ζωντανά κύτταρα της λατρευτικής ζωής και της κοινωνικής δομής και λειτουργίας των γηγενών ελληνικών κοινοτήτων. Πραγματικά είναι ασύλληπτης βαρύτητας το τι σημαίνει να ζει και να διαιωνίζει ο ίδιος αυτός λαός στα λατρευτικά αυτά καθιδρύματα, στο ίδιο λατρευτικό τυπικό και εν πολλοίς στην ίδια γλώσσα.

Η Κοίμηση στην Κοσσίνα, στην Απολλωνία, στους Ζερβάτες, το Γενέθλιο στην Επισκοπή, στο Λάμποβο του Σταυρού είναι αποδείξεις των αιώνων του ύστερου Βυζαντίου που δύναται να προστεθούν στον μακρύ κατάλογο βασιλικών ναών στις αρχαίες πόλεις του Βουθρωτού, της Βύλλιδος, της Αμάντιας, της Αδριανούπολης, της Φοινίκης – πόσων άλλων – δεδομένου ότι στους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου στην Παναγία αφιερώνονταν οι κεντρικοί ναοί.

Οι νοσταλγικές θερινές περιοδείες του Αναστασίου

Είναι το πρώτο καλοκαίρι που απ’ τις περιοχές του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού θα απουσιάζει η φυσική παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, επιπροσθέτως και του στενού του συνεργάτη-Επιτόπιου Μητροπολίτη Δημητρίου. Φρόντιζε και υποβάλλονταν στην κοπιώδη θυσία να είναι κοντά στους κατοίκους και στις ενορίες τους, μονίμως εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Υπογράμμιζε ως όφειλε, σαν πνευματικός ταγός την τιμή στην Παναγία, τελώντας τις ακολουθίες και τα μυστήρια της Εκκλησίας και κηρύττοντας τον ρόλο και την σημασία στη ζωή των πιστών του προσώπου της Παναγίας.

Φρόντιζε να συναντάει τόσους και τόσους Έλληνες, Χριστιανούς Ορθόδοξους που πληθωρικά προσέρχονται στη γενέτειρα γης τους, ώστε να τους υπενθυμίζει το χρέος προς την πίστη, την ιδιαίτερη πατρίδα και να τους καθιστά με τον τρόπο αυτό μέτοχους στο όραμα και τις προσπάθειες αναγέννησης.

Αυτές τις αναμνήσεις αφήνει ζωντανές σε τόσα και τόσα σημεία: Στη Χιμάρα, στους Δρυμάδες, τη Δρόπολη, το Βούρκο και με τα Εγκαίνια ναών που τέλεσε, ναούς που είχε συμβάλλει ο ίδιος στην οικοδόμηση τους – όχι απλά για να θυμούνται εκείνον… Κυρίως για να θυμούνται την υποχρέωση και το χρέος τους στην Παναγία Μητέρα, που τόσο πλούσια ευεργετεί εν μέσω δοκιμασιών της κοινότητα τους…