Οι τρεις μεταπολεμικές υποσχέσεις του καπιταλισμού

Ο μεταπολεμικός κόσμος θα ήταν κυρίως αμερικανικός. Η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών υποσχόταν τον σεβασμό της ζωής, της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας, της θρησκευτικής ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης και ενσωμάτωνε τις αρχές της “Χάρτας του Ατλαντικού”: την ελευθερία του εμπορίου, των θαλασσών, της εργασίας, την επιδίωξη της οικονομικής ανάπτυξης και της ευημερίας.

Υπήρχαν όμως και αμφιλεγόμενα σημεία. Το δικαίωμα των λαών να επιλέγουν την κυβέρνηση της αρεσκείας τους δεχόταν ήδη πολλές ερμηνείες. Οι Βρετανοί εννοούσαν ότι δεν εννοούν να εφαρμοστεί η πρόβλεψη αυτή στις πολυάριθμες αποικίες τους – ήταν ζήτημα πολιτικής και πολιτιστικής ωρίμανσης!

Η δε δέσμευση για μη επιδίωξη εδαφικών κερδών από τις νικήτριες δυνάμεις θα μπορούσε να υπονοεί την Σοβιετική Ένωση που διεκδικούσε τα εδάφη που της είχαν αφαιρεθεί δια της βίας στις συνθήκες του 1918-1920. Σε κάθε περίπτωση όμως, σε σχέση με το “Σύμφωνο Αντι-κομιντέρν” που αποτελούσε το βασικό κείμενο αρχών του Άξονα, το συμμαχικό στρατόπεδο φαινόταν να έχει μια πιο αισιόδοξη πρόβλεψη για το μέλλον.

Ο συμβιβασμός του 1945, όπως και οι διευθετήσεις του 1919, ήταν προϊόν της ιστορικής συγκυρίας. Στο καπιταλιστικό στρατόπεδο η ιεραρχία είχε διευκρινιστεί και η καρδιά του κεφαλαίου κτυπούσε πλέον στις ΗΠΑ. Απέμενε η “ασθένεια”, ο κομμουνισμός. Στον πόλεμο οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί είχαν επιδείξει τις δυνατότητές τους στον αέρα και στην θάλασσα. Στην στεριά όμως, στο έδαφος, εκεί που οι πόλεμοι τελικά κερδίζονται, άλλοι χρειάστηκε να βάλουν τους νεκρούς. Επιπλέον μέσα στα χρόνια του πολέμου πολλά είχαν αλλάξει. Ακόμα και στην ίδια την Ευρώπη οι λαοί είχαν πάρει τις τύχες τους στα χέρια τους και η Αντίσταση είχε καταγραφεί στις παραμέτρους του πολέμου.

Στις μακρινές αποικίες – στην Ινδοκίνα, την Ινδονησία, την Βιρμανία – αλλά και στην Κίνα, οι Αντίσταση τους Ιάπωνες απλά προανήγγειλε την Αντίσταση στους αποικιοκράτες. Οι κόκκινες σημαίες δεν ήταν πλέον μόνο λάβαρα κοινωνικών επαναστάσεων, ήταν λάβαρα απελευθέρωσης λαών. Και οι λαοί αυτοί ήταν πολλοί, βρίσκονταν σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήταν ένας νέος εχθρός, ένας νέος φόβος, που υποχρέωνε σε συμβιβασμούς και παραχωρήσεις στο διπλωματικό σκηνικό.

Η πατρίδα των εργατών, η Σοβιετική Ένωση, η “ασθένεια της Ευρώπης” κατά τους ναζιστές, ακτινοβολούσε μετά την Αντιφασιστική νίκη -την 9η Μαίου- σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η μονοκρατορία του αμερικανικού καπιταλισμού -το 30 με 40% της παγκόσμιας οικονομίας, 60 με 70% αν αθροίσουμε την δυτική Ευρώπη και τον αποικιακό της κόσμο- δεν ήταν ακόμα έτοιμη να κυριαρχήσει πολιτικά και ιδεολογικά στον κόσμο.

Οι νέοι κυρίαρχοι

Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν προϊόν ετούτων των φόβων και ετούτων των υπολογισμών. Οι νέοι κυρίαρχοι του καπιταλιστικού στρατοπέδου, στην Ουάσιγκτον, επένδυσαν στην φθορά των αντιπάλων τους μέσα από τον οικονομικό ανταγωνισμό και στην δημιουργία περιφερειακών συγκρούσεων. Τα χρόνια της αποαποικιοποίησης σφραγίστηκαν από διαδοχικούς πολέμους, καταστολή, βιαιότητα, καθεστώτα απάνθρωπα, δικτατορίες. Η Δύση, ο καπιταλισμός του Ατλαντικού, πολέμησε λυσσαλέα σε κάθε μέτωπο το κόκκινο μέτωπο της απελευθέρωσης και του σοσιαλισμού. Συμβιβασμός ναι!

Η ιστορία όμως προχωρούσε και οι συμβιβασμοί στην κορυφή ελάχιστα εξασθένιζαν τις αντιθέσεις, ταξικές και εθνικές, στην βάση. Ο μεταπολεμικός κόσμος κλήθηκε να καλύψει το μεγάλο κενό που άφηνε πίσω της η εποχή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Μια τεράστια μαύρη τρύπα στον χάρτη και όχι μόνο σε αυτόν. Το νέο σύστημα και τα όργανά του, ο ΟΗΕ και οι παραφυάδες του, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, διαχειρίστηκαν τα προβλήματα με τρόπο ώστε να μην προκληθεί μια παγκόσμια ανάφλεξη – με πυρηνικό παρονομαστή πλέον- δεν μπόρεσαν όμως να αμβλύνουν τις συγκρούσεις. Εξάλλου ο καπιταλισμός και ο ιμπεριαλισμός ήταν εκεί, παράγοντας συνεχώς νέες πληγές και νέες εστίες πολέμων.

Μια νέα υπόσχεση του καπιταλισμού

Από το 1990 ζούμε σε μια νέα εποχή. Για μια νέα υπόσχεση του καπιταλισμού πρόκειται, την τρίτη μέσα σε έναν αιώνα. Ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε, η “ασθένεια”, η Σοβιετική Ένωση, το Σοσιαλιστικό στρατόπεδο, το κομμουνιστικό κίνημα, έπαψαν να αποτελούν χειροπιαστές απειλές. Ο καπιταλιστικός φιλελευθερισμός, η απόλυτη ελευθερία και κυριαρχία του κεφαλαίου έγινε -με βωμό στο κέρδος και μόνο σε αυτό- ο απόλυτος κανόνας του κόσμου.

Η υπόσχεση ήταν συνακόλουθα ριζοσπαστική. Ο κόσμος ολόκληρος είχε πλέον ασπαστεί την σωστή θρησκεία, τον Καπιταλισμό, και η ιστορία δεν είχε πλέον ρόλο ύπαρξης. Την προστασία της ευημερίας και της ελευθερίας του κόσμου ανέλαβε η ίδια η μητρόπολη του καπιταλισμού, η Ουάσιγκτον: αυτή θα τιμωρούσε όσους παρεκτρέπονταν ή απλά, δεν ακολουθούσαν.

Η τρίτη ετούτη υπόσχεση του καπιταλισμού για γενική ευημερία και ειρήνη κράτησε όσο και οι προηγούμενες, ίσως λιγότερο μάλιστα. Πως θα μπορούσε να είναι διαφορετικά σε ένα σύστημα που θεοποιεί την επιδίωξη του κέρδους με κάθε τρόπο, με κάθε μέσο, με υπόστρωμα την ανταγωνιστικότητα – την αναμέτρηση δηλαδή με τον άλλο, τον όποιο άλλο.

Αντίθετα με ό,τι μας λένε οι δημόσιες ιστορίες και τα σχολικά βιβλία, το κεφάλαιο δεν συγκεντρώνεται με την τίμια εργασία των ανθρώπων: από την αδικία παράγεται, από την κλοπή, από την εκμετάλλευση, από την λεηλασία του μόχθου και των αναγκαίων από τους πολλούς. Δεν έχει το ηθικό, ας το αφήσουμε αυτό, το πολιτικό υπόβαθρο για να γίνει θρησκεία. Για πειρατική συνταγή πρόκειται από αυτές που θεμελιώνονται πάνω στην καταστροφή και στο αίμα.

Κούφιες υποσχέσεις

Εικοσιπέντε μόλις χρόνια έχουν περάσει από την τρίτη υπόσχεση: ο κόσμος δεν ευημερεί, οι πόλεμοι δεν έχουν σταματήσει, οι απειλές για τα χειρότερα δεν έχουν εξαληφθεί. Στην Ουκρανία μετρούνται δεκάδες χιλιάδες οι νεκροί του πολέμου -στην Ευρώπη γίνεται αυτό, κοντά στην πατρίδα μας, με την πατρίδα μας συμμέτοχη και συνένοχη. Στην Παλαιστίνη εξυφαίνεται ο θάνατος ενός ολόκληρου λαού – η πραγματικότητα ξεπερνά τις έννοιες, την Γενοκτονία. Και εδώ η δικιά μας πατρίδα είναι συμμέτοχη και συνένοχη. Τελικά μόνο οι αποδόσεις των κεφαλαίων και τα κέρδη των μονοπωλίων ευημερούν – περίμενε κανείς κάτι το διαφορετικό από μια καπιταλιστική υπόσχεση;

Οι τρεις μεγάλες υποσχέσεις που έδωσε το τέλος των μεγάλων πολέμων στην ανθρωπότητα μέσα σε έναν μόλις αιώνα αποδείχθηκαν κούφιες και κενές, άδεια πουκάμισα, απατηλές, κατασκευασμένες, προσδοκίες. Η 9η Μαίου του 1945 δεν ήταν μέρος αυτών των υποσχέσεων. Ήταν μια απόδειξη. Οι λαοί, η δημοκρατία, η ελευθερία, μπορούν να νικήσουν. Και όταν νικήσουν τότε η ειρήνη δεν θα προετοιμάζει απλά τον επόμενο πόλεμο.