Όταν οι πραξικοπηματίες κατέλαβαν το ΡΙΚ – Πώς έστειλε το μήνυμα ο Μακάριος

Το κρατικό ραδιόφωνο, το ΡΙΚ, ήταν από τους πρώτους στόχους του πραξικοπήματος, εκείνο το πρωινό της 15ης Ιουλίου 1974. Ο έλεγχος της μοναδικής πηγής ενημέρωσης, όπως ήταν τότε, αποτελούσε σημαντικό στόχο, καθώς ήταν καθοριστικό τι θα μεταδιδόταν και πόσο η προπαγάνδα θα επηρέαζε την πορεία του πραξικοπήματος και θα περιόριζε την αντίσταση. Αυτός ήταν ο σχεδιασμός των χουντικών.

Υπήρξε επίθεση στα κτήρια του ΡΙΚ και με την κατάληψη τους, σταμάτησαν τη μετάδοση του προγράμματος. Για την ιστορία να υπενθυμίσουμε πως εκείνη την ώρα ακουγόταν το σουξέ της εποχής του Γιώργου Νταλάρα, «το πουκάμισο το θαλασσί». Τραγική ειρωνεία πως η εκπομπή σίγησε στη στροφή «χρυσή κλωστή και βελονιά, ποιος θα δικάσει τον φονιά…». Αμέσως μετά, τη γενική ευθύνη λειτουργία ανέλαβε ένας Ελλαδίτης, χουντικός αξιωματικός. Ο συνταγματάρχης Αθανάσιος Λιασκώνης υπηρετούσε στο ΓΕΕΦ, στο 7ο  Επιτελικό Γραφείο. Ανέλαβε το ΡΙΚ μέχρι και την 23η Ιουλίου.

Είναι αυτός που διέταξε να μεταδοθεί το «ο Μακάριος είναι ήδη νεκρός». Επέβαλε τρομοκρατία στους υπαλλήλους και δεν μεταδιδόταν οτιδήποτε χωρίς την έγκρισή του, ενώ τα κείμενα έφεραν την υπογραφή του. Σημειώνεται πως απαγόρευσε τη μετάδοση της είδησης ότι ο Καραμανλής είχε επιστρέψει στην Ελλάδα (Άντρου Παυλίδη, Φάκελος της Κύπρου, άκρως απόρρητο σελ. 768). Σημειώνεται ότι την επόμενη ημέρα, 16 Ιουλίου, χωρίς αυτό να επηρεάζει τα «καθήκοντα» Λιασκώνη πως «εκ του γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Νικόλαου Σαμφών ανακοινούται ότι ο κ. Ιωσήφ Χ΄Ιωσήφ, διορίσθη Γενικός Διευθυντής του ΡΙΚ».

Τα όσα μεταδόθηκαν την ημέρα του πραξικοπήματος κατατέθηκαν ως τεκμήρια στη δίκη του πραξικοπηματικού προέδρου, Νικόλαου Σαμψών, το 1976. Από αυτό τον φάκελο, έχουν εντοπιστεί και τα ανακοινωθέντα. Μεταξύ άλλων μεταδόθηκαν τα εξής, που είχαν τον χαρακτήρα απειλητικών τελεσίγραφων:

Δευτέρα, 15 Ιουλίου, τα ανακοινωθέντα

1. «Έλληνες της Κύπρου

Εδώ και ημίσειαν ώραν η εξουσία της νήσου περιήλθε στας χείρας του στρατού.

Έλληνες μη πτοηθήτε. Ο Ελληνισμός ξαναζεί και πάλιν (δεν υπάρχει ώρα μετάδοσης).

2. «Η Εθνική Φρουρά επενέβη και έσωσε τον Ελληνισμό της Κύπρου από τον εμφύλιο σπαραγμό.

Καλούνται άπαντες να παύσουν κάθε αντίσταση. Σε λίγο θα ακολουθήσει έκτακτη ανακοίνωση» (δεν υπάρχει ώρα μετάδοσης).

3. «Ανακοίνωση της Εθνικής Φρουράς

Η Εθνική Φρουρά είναι απόλυτος κυρία της καταστάσεως. Τονίζεται και πάλιν ότι το πρόβλημα είναι καθαρώς εσωτερικό ελληνοκυπριακό.

Ήδη ο Μακάριος είναι νεκρός

Καλούνται οι κατέχοντες όπλα όπως παραδώσουν ταύτα πάραυτα εις τας πλησιεστέρας στρατιωτικάς μονάδας. Απαγορεύεται πάσα κίνησις εις τας οδούς από της στιγμής ταύτης» (ώρα μετάδοσης 11.55 πμ).

4. «Έλληνες,

Επενέβη σήμερον η Εθνική Φρουρά διά να σταματήσει τον αδελφοκτόνο πόλεμο μεταξύ των Ελλήνων. Πάσα αντίσταση στη νήσο έχει εκλείψει. Ο κύριος σκοπός της Εθνικής Φρουράς είναι η επιβολή της τάξεως. Το θέμα είναι εσωτερικό μεταξύ των Ελλήνων και μόνον. Η Εθνική Φρουρά είναι κύρια της καταστάσεως. Ο Μακάριος είναι νεκρός. Τονίζεται και πάλιν ότι το θέμα είναι εσωτερικό μεταξύ των Ελλήνων» (ώρα μετάδοσης 11.30 πμ).

5.. «Έκτακτος ανακοίνωση

Συνελήφθησαν υπό τμημάτων της Εθνικής Φρουράς οι κάτωθι:

Διοικητής του Εφεδρικού Πανταζής Παντελάκης και το επιτελείο του. Σαλάτας Ευτύχιος, Βαρναβίδης Νικόλαος, Ιωακείμ Άγις, Χρυσάνθης Χρυσάφης.

Πέραν τούτου συνελήφθη και άπασα η δύναμις του Εφεδρικού»( ώρα μετάδοσης 12.20 μ.μ.).

6. «Ανακοίνωση Εθνικής Φρουράς

Ειδοποιείται το κοινόν όπως παραμένει εντός των οικιών. Να μην πειθαρχήσει εις τυχόν παραπλανητικάς εντολάς διά κάθοδον εις συλλαλητήριον. Η Εθνική Φρουρά είναι αποφασισμένη να επιβάλει την τάξιν. Απαγορεύεται η κυκλοφορία καθ’ όλον το 24ωρο, πλην των διατασσόμενων νοσοκομειακών οχημάτων» (ώρα μετάδοσης 12.37 μ.μ.).

7. …. «Την 14.55 ώραν ωρκίσθη υπό του τοποτηρητού του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου κ. Γενναδίου ως νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο κ. Νικόλαος Σαμψών. Ο νέος Πρόεδρος απήυθυνε προς τον ελληνικό κυπριακό λαό το ακόλουθο διάγγελμα» (ώρα μετάδοσης 5.00 μ.μ):

8. «Απαγορεύεται η κυκλοφορία καθ΄ άπασαν την νήσο, από της δύσεως του ήλιου μέχρι της Ανατολής. Πάς κυκλοφορών θα πυροβολείται άνευ προειδοποιήσεως. Οι εργάται και οι υπάλληλοι να διανυκτερεύουν εις τους χώρους εργασίας τους «( μεταδόθηκε 18.00, 18.40)
9. «Υπό της Εθνικής Φρουράς ελέγχεται απολύτως η κατάστασις. Εις Λευκωσίαν και η τελευταία αντίστασις εις την Αρχιεπισκοπή εξουδετερώθη κατόπιν παραδόσεως των εις αυτήν αμυνόμενων. Σύνολον παραδοθέντων και συλληφθέντων εφεδρικών μέχρι στιγμής 942» ( ώρα μετάδοσης 9.47 μ.μ.).

Διαταγή Αρχηγείου Αστυνομίας

Για την αντικατάσταση της ηγεσίας της Αστυνομίας υπήρξαν δύο ανακοινώσεις, που ουσιαστικά ακύρωνε η δεύτερη μερικώς την πρώτη. Ο αρχηγός της Αστυνομίας αρχικά διορίσθηκε άλλος από αυτό που τελικά τοποθετήθηκε. Ανακοινωθέν του πραξικοπηματικού Προέδρου ανέφερε τα εξής:

«Ένεκα της επελθούσης κυβερνητικής μεταβολής η αρχηγεία ης Αστυνομίας ανετέθη εις τον μέχρι τούδε υπαρχηγό κύριον Πέτρο Ανδρέου. Ως εκ της θέσεως του ο αρχηγός εντέλλεται προς άπαντας τους αξιωματικούς., Υπαξιωματικούς και άνδρας της Αστυνομικής Δυνάμεως Κύπρου, όπως πειθαρχήσουν εις την νέα ηγεσία του Σώματος προς επιβολή και επικράτηση του Νόμου και της τάξεως και καθ΄ άπασαν τη νήσο. Οι Αστυνομικοί Διευθυντές Τμημάτων των Επαρχιών κα οι Διοικητές Μονάδων ως και ο Διευθυντής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας δέον όπως συνεργάζονται και πειθαρχούν μετά των τοπικών Στρατιωτικών Διοικητών τας εντολάς των οποίων δέον όπως εκτελούν πάραυτα. Γνωστού όντος ότι αποστολή της Αστυνομίας είναι η εμπέδωσις του νόμου και της τάξεως εντέλλονται άπαντες όπως αρθούν εις το ύψος των περιστάσεων ως Έλληνες, διά τη Σωτηρίαν του Ελληνισμού στην Κύπρο. Οι απειθαρχούντες θα τιμωρούνται αυστηρώς».

Αργά το απόγευμα από το ΡΙΚ (ώρα μετάδοσης 6.45 μμ) μεταδόθηκε η είδηση. «Ανακοινούται ότι: Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νικόλαος Σαμψών διόρισε (α) ως νέον Αρχηγό της Αστυνομίας τον κ. Μιχαλάκην Παντελίδην, τέως Υπαρχηγός της Αστυνομίας., ως Υπαρχηγός της Αστυνομίας και Σύμβουλον του Προέδρου της Δημοκρατίας επί θεμάτων Εσωτερικής Ασφάλειας τον κ. Πέτρον Ανδρέου, τέως Υπαρχηγό της Αστυνομίας και ως Αστυνομικόν Διευθυντή Λευκωσίας τον κ. Ανδρέα Ρήγα».

Η Φωνή της Πάφου

Στην Πάφο, λίγη ώρα μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος ο Νίκος Νικολαΐδης, τότε υπάλληλος του ΡΙΚ, ο οποίος είχε στο ηλεκτρονικό εργαστήρι του αποσυνδεδεμένα τεμάχια από πομπό που είχε κατασκευάσει ο ίδιος το 1963, έδρασε αστραπιαία και έστησε τον ραδιοσταθμό της αντίστασης κατά του πραξικοπήματος. Από τον Ελεύθερο Ραδιοσταθμό της Πάφου, τον Ελεύθερο Ραδιοσταθμό της Κύπρου, είχε απευθύνει ο Εθνάρχης Μακάριος το διάγγελμα ότι ήταν ζωντανός.

Ο Νίκος Νικολαΐδης μαζί με μια μικρή ομάδα αντιστασιακών της Πάφου, οι οποίοι μετατράπηκαν σε εκφωνητές-συντάκτες, λειτούργησαν τον Ελεύθερο Ραδιοσταθμό της Κύπρου, καλώντας τον λαό σε αντίσταση, απαντώντας στις ψευδολογίες του χουντοκρατούμενου Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου. Οι εκφωνητές-συντάκτες του ιστορικού εκείνου ραδιοσταθμού, η φωνή των οποίων συνδέθηκε για πάντα με τη φωνή της Αντίστασης και της Δημοκρατίας ήταν: ο νεαρός τότε δικηγόρος, πρώην Πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής των Αντιπροσώπων και πρώην πρόεδρος της ΕΔΕΚ Γιαννάκης Ομήρου, οι εκπαιδευτικοί: Ανδρέας Φυλακτού, Πανίκος Καννάουρος, Κώστας Χαραλαμπίδης, Ανδρέας Σωτηριάδης και Κώστας Οικονόμου, οι δικηγόροι: Ανδρέας Ομήρου και Φαίδρος Γαλατόπουλος, ο Σωκράτης Κλεάνθους, δημόσιος υπάλληλος και η Κατρίν Χαραλαμπίδου.

Οι συντελεστές του ραδιοσταθμού πλαισιούμενοι από ένοπλη φρουρά που προστάτευε τον χώρο γύρω από το ηλεκτρονικό εργαστήριο του Νίκου Νικολαΐδη όπου στήθηκε ο αυτοσχέδιος πομπός και το στούντιο ανταποκρίθηκαν επάξια στον ρόλο που τους επιφύλαξε η ιστορία να διαδραματίσουν, πετυχαίνοντας να εμψυχώσουν το ηθικό και να τονώσουν το αντιστασιακό φρόνημα του λαού, διαφοροποιώντας έτσι την εξέλιξη των γεγονότων.

Αρχικά η εμβέλεια του Ελεύθερου Ραδιοσταθμού ήταν τοπική και ακουγόταν στην Πάφο, Λεμεσό και Ρόδο. Στη συνέχεια όμως όταν συνδέθηκε με τον Υποσταθμό που διατηρούσε το ΡΙΚ στον Κόλπο των Κοραλίων στην Περιοχή της Πάφου, ο Ελεύθερος Ραδιοσταθμός της Κύπρου απέκτησε Παγκύπρια, κάλυψη ενώ ακουγόταν μέχρι και το Ισραήλ (πηγή Ράδιο Πάφος). Σημειώνεται ότι τα μεσάνυκτα της ίδιας ημέρας, το BBC αναμετάδωσε αυτούσιο το διάγγελμα του Μακαρίου αναπτερώνοντας το ηθικό των πανελλήνων, αποτρέποντας παράλληλα την πιθανότητα αναγνώρισης του καθεστώτος της Χούντας στην Κύπρο από ξένες κυβερνήσεις.