Όταν προκάτοχος της Ούρσουλα είχε προσκυνήσει τον ναζισμό

Το ότι η διαφθορά και η αδιαφάνεια έχει θριαμβεύσει ακόμα και στους τεχνοκρατικούς θεσμούς της ΕΕ έχει αποδειχτεί. Η Κομισιόν του Σαντέρ είχε καταρρεύσει το 1999 υπό το βάρος των σκανδάλων. Ωστόσο, ίσως η πιο σκοτεινή προεδρία στην ιστορία της Κομισιόν υπήρξε εκείνη του πρώτου Κομισιονάριου, του τρομερού Βάλτερ Χάλσταϊν. Σκοτεινή, όχι λόγω κάποιου σκανδάλου ή κακοδιαχείρισης, αλλά επειδή επικεφαλής της υπήρξε ένα από τα διαπρεπέστερα νομικά μυαλά κατά τη ναζιστική περίοδο και αξιωματικός της Βέρμαχτ.

Στην επίσημη ιστορία -που συνήθως χρηματοδοτεί η Κομισιόν- διαβάζουμε για το βιογραφικό του ευφυούς πρώτου Κομισιονάριου Βάλτερ Χάλσταϊν την περίοδο του ναζισμού στη Γερμανία: «...μετά έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, από όπου στρατολογήθηκε από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις το 1942, παρά την εχθρότητά του στον ναζισμό». Ο ιστορικός Jürgen Elver ισχυρίζεται δε, ότι ο Χάλσταϊν διατηρούσε επαφές με τη γερμανική αντίσταση!

Στις δύο παραπάνω γραμμές αποκρύπτονται σημαντικά ιστορικά στοιχεία αλλοιώνοντας το ιστορικό υπόβαθρο του εφευρέτη της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας.

Πρώτον, ο Χάλσταϊν ήταν μέλος -οικειοθελώς- σε μια σειρά ναζιστικών οργανώσεων με όπως την Ένωση Εθνικοσοσιαλιστών Γερμανών Νομομαθών (Nationalsozialistischer Rechtswahrerbund) ή την Ένωση Εθνικοσοσιαλιστών Νομικών (NSRB). Μέσω του οργάνου αυτού το ναζιστικό καθεστώς κατάφερε να καταστήσει τη δικαιοσύνη ένα αποτελεσματικό όργανο του μετά το 1933.

Οι δικαστές “με χαρά και ειλικρίνεια ασπάζονται την εθνική κυβέρνηση της γερμανικής λαϊκής κοινότητας κάτω από την ηγεσία του Αδόλφου Χίτλερ και είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν…“. Όπως υποστήριξε κάποτε η Barbara Dietrich, αυτή η δήλωση των δικαστών “δεν μπορεί να εννοηθεί μόνο σαν τακτική τυπική ανακοίνωση αλληλεγγύης”

O βραβευμένος Γερμανός δημοσιογράφος Ernst Klee είχε φέρει πρώτος -αν δεν κάνω λάθος- στοιχεία (Das Personenlexikon zum Dritten Reich, 2003) που έδειχναν την ένταξη του πρώτου προέδρου της Κομισιόν στις παραπάνω ναζιστικές οργανώσεις. Πρόσφατα, η ομότιμη καθηγήτρια στο Paris VII – Denis Diderot Annie Lacroix-Riz έχει επίσης ασχοληθεί με τις ναζιστικές σχέσεις του Χάλσταϊν. O ιστορικός Matthias Schönwald έχει δημοσιεύσει σε πρόσφατο βιβλίο του την κάρτα μέλους του Χάλσταϊν στο Ναζιστικό Κόμμα. Ωστόσο, διατηρούμε επιφυλάξεις αν είχε ενταχθεί απευθείας στο ναζιστικό κόμμα.

Δεύτερον, ο Χάλσταϊν είχε διοριστεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ροστόκ ενώ σε χρόνο ρεκόρ έγινε κοσμίτορας στο τμήμα Νομικής. Πρόσφατα μάλιστα το αξιόλογο γαλλικό mediapart.fr έκανε σχετικό αφιέρωμα στον περίφημο ναζιστικό λόγο του μετέπειτα Γερμανού Κομισιονάριου όταν ήταν στο Πανεπιστήμιο του Ροστόκ. Το 1941 διορίστηκε Διευθυντής του Ινστιτούτου Συγκριτικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης.

Την περίοδο δηλαδή που το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης είχε υποστεί τις μεγαλύτερες εκκαθαρίσεις πανεπιστημιακού ιδρύματος στη Γερμανία, ο Χάλσταϊν ανέβαινε ταχύτατα -για την μικρή του ηλικία- βαθμίδες στο ακαδημαϊκό στερέωμα.

Αντικαθεστωτικός που προβιβάζεται;

Από το 1942 θα υπηρετούσε ως έφεδρος υπολοχαγός πυροβολικού στη Γαλλία, την καλύτερη μετάθεση που μπορούσε να πάρει ένας Γερμανός αξιωματικός. Ο Χάλσταϊν είχε μάλιστα καταταχτεί εθελοντικά στο Πυροβολικό το 1935.

Στην ιστορία της ΕΕ, όταν αναφέρονται στον Χάλσταϊν, αποφεύγεται η χρήση του όρου “Βέρμαχτ” και καταφεύγουν στο καθόλα συμβατικό «ένοπλες δυνάμεις». Αν και στο ογκώδες “The European Commission, 1958-72: history and memories” αναφέρεται ότι αυτό το “λαμπρό” και “πολυτάλαντο” μυαλό υπηρέτησε πράγματι στη Βέρμαχτ. Ωστόσο, στο συλλογικό αυτό έργο περισσότερο εκθειάζεται η νομική ιδιοφυΐα του Χάλσταϊν πάνω στην οποία χτίστηκε η ευρωπαϊκή ένωση παρά ασχολούνται με τα σκοτεινά προπολεμικά χρόνια.

Οι λέξεις έχουν τη σημειολογία τους. Δεν ακούγεται και τόσο «ευρωπαϊκό» να υπηρετεί ο πρώτος πρόεδρος της Κομισιόν στη «Βέρμαχτ». Συνεπώς, η δράση του Χάλσταϊν κάθε άλλο παρά από εχθρότητα (hostility) μπορεί να χαρακτηριστεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο μέντορας του Χάλσταϊν διαπρεπής νομικός Martin Wolff, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία καθώς οι Ναζί κάνανε μπάχαλο τις παραδόσεις του στο αμφιθέατρο. Ο Χάλσταϊν όμως εξελισσόταν ταχύτατα.

Οι πραγματικοί εχθρικοί στο καθεστώς είτε απαγχονίστηκαν (φοιτήτρια Sophie Scholl), είτε εξαφανίστηκαν (δημοσιογράφος Φριτς Γκέρλιχ) είτε αποκλείστηκαν και φυλακίστηκαν. Στην τελευταία περίπτωση ανήκει ο δρ. Wolfgang Abendroth στον οποίο χρωστάει πολλά η πολιτική επιστήμη και το μεταπολεμικό γερμανικό Σύνταγμα. Ο Abendroth κατέληξε στη φυλακή και αργότερα στις χειρότερες μονάδες ανεπιθύμητων.

Στην περίπτωση του Χάλσταϊν ίσχυε ότι και για όλους του αξιωματούχους που υπηρέτησαν το καθεστώς. Μπορεί “να μην υπέφερε από τον [λεγόμενο] αντικομφορμισμό του” από το Γ’ Ράιχ, όπως υποστηρίζει ο ιστορικός Jürgen Elvert, αλλά “ήταν σχεδόν αδύνατο να παραμείνει κανείς ‘καθαρός’, εάν ήθελε να υπηρετήσει τη [ναζιστική] κυβέρνηση” όπως έγραψε ο καθηγητής Thomas Maulucci σε paper που δημοσίευσε το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Αναμφίλεκτα, ένας ακαδημαϊκός για να παραμείνει στη θέση του και να διαπρέψει, έπρεπε να συμμορφωθεί με το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, όπως ανέφερε και σε άρθρο του για τον Χάλσταϊν ο Christof Markus Kleinfelder.

Η Κομισιόν πρέπει να είναι σιδηρά

Ο δε Χάλσταϊν, ως γιος ανώτερου δημοσίου υπαλλήλου του Ράιχ, υιοθέτησε το πρότυπο του τυπικού Πρώσου λειτουργού για τον οποίο “σκληρή εργασία, πίστη, και κρυψίνοια βρίσκονται στο επίκεντρο της εργασιακής του ηθικής. Ήταν ένας δημόσιος λειτουργός παλιάς κοπής“, που δούλεψε με ευλάβεια και εξελίχθηκε την εποχή της ναζιστικής διακυβέρνησης.

Υπήρξε κάποια τάση επιστροφής στις παλιές γερμανικές αξίες και ο Χάλσταϊν ενέπνευσε τις γερμανικές μεθόδους για να οικοδομήσει και να διαμορφώσει το μέλλον της Ευρώπης, όπως ανέφερε η δρ. Henriette Müller. «Υπό την έννοια αυτή, η ιδέα ενός ευρωπαϊκού ομοσπονδιακού κράτους και η οργάνωση της Κομισιόν ως εξειδικευμένης και πιστής γραφειοκρατίας δεν είναι τόσο καινοτόμες όπως νομίζαμε», υποστηρίζει η Müller. Οι Γερμανοί είχαν δουλέψει πάνω σε τέτοια σχήματα.

Η επιμονή του να περάσει τις πολιτικές του στον μέγιστο βαθμό προκαλούσε ανησυχία ακόμα και στους υπόλοιπους ευρωπατέρες της εποχής. «Ο Ντε Γκώλ και ο Μοννέ παρατηρούσαν ότι ο Χάλσταϊν κρατούσε μια δογματική στάση, σε συνδυασμό με μια έλλειψη ευελιξίας απέναντι στα κράτη-μέλη…». Ήταν αδύνατον για τον ίδιο να αντιμετωπίσει με πολιτική ευαισθησία τα διάφορα θέματα που ανέκυπταν. Η Κομισιόν έπρεπε να είναι σιδηρά! Το ανησυχητικό είναι όταν μια τέτοια έμπνευση συμβολίζεται στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που τα κατάφερε εξίσου καλά, τόσο στη ναζιστική περίοδο όσο και την μεταπολεμική δημοκρατική.