Ούτε Δεξιά ούτε Αριστερά – Κοινός παρονομαστής ο λαϊκισμός

Τον Σεπτέμβρη του 2017 ο Φλοριάν Φιλιππό, το νούμερο δύο του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας, εγκατέλειψε το κόμμα. Ο Φιλιππό είχε, σχεδόν μόνος, επιχειρήσει να λανσάρει μια νέα εικόνα του κόμματος, που τελικά τον έφερε σε ρήξη με τα παλιά στελέχη και προκάλεσε την πτώση του. Μέσα στο πλαίσιο αυτής της «ιδεολογικής ανανέωσης» εγκατέλειπε την προσκόλληση στην ξενοφοβία και την ομοφοβία, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να πείσει τη Λεπέν να αποκηρύξει τον πατέρα της και ιδρυτή του κόμματος Ζαν-Μαρί Λεπέν.

Ο Φιλιππό επιθυμούσε διακαώς την έξοδο από το ευρώ και την επιστροφή σε ένα βαθύ κράτος, χαρακτηρίζοντας τους ευρωπαϊκούς θεσμούς παράνομους και αντιδημοκρατικούς. Ο ίδιος δεν χαρακτήριζε τον εαυτό του ούτε αριστερό, ούτε δεξιό και συνήθιζε να αποχωρεί εις ένδειξη αγανάκτησης όταν κάποιος τον χαρακτήριζε δημόσια ακροδεξιό. «Πάντα πίστευα ότι αυτή η διαίρεση ήταν νεκρή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο», είχε πει σε δημοσιογράφο.

Καθόλου τυχαία αυτήν την άποψη φαινόταν να συμμερίζεται και ένας άλλος καινοφανής πολιτικός, στη γειτονική μας Ιταλία αυτή τη φορά. Ο Μπέπε Γκρίλλο του Κόμματος των Πέντε Αστέρων, πριν το κόμμα του κερδίσει τις εκλογές και σχηματίσει κυβέρνηση με τη Λέγκα, διακήρυσσε: «Ο καιρός των ιδεολογιών έχει τελειώσει. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων δεν είναι ούτε φασιστικό, ούτε δεξιό, ούτε αριστερό», μολονότι στις συνειδήσεις των περισσοτέρων (τουλάχιστον αρχικά) το Κίνημα είχε αριστερό-οικολογικό χαρακτήρα.

Κάνει εντύπωση, λοιπόν, πώς δύο διαμετρικά αντίθετα δείγματα του ευρωπαϊκού “συνταγματικού τόξου” μοιράζονται έναν τόσο σημαντικό ιδεολογικό τόπο. Στην ουσία, αυτά τα κόμματα, όπως και πολλά άλλα (αν όχι όλα) που κρύβονται πίσω από παρωχημένα ιδεολογικά προσωπεία έχουν ένα μεγάλο κοινό. Όσο η καθημερινότητα δυσκολεύει για τους πολίτες, τόσο οι μάσκες πέφτουν, αποκαλύπτοντας μια κοινή βάση: τον λαϊκισμό, ήτοι την πενία της πολιτικής. Ο λαϊκισμός, όπως ερμηνεύεται σήμερα ως κοινωνικό φαινόμενο κρύβει μέσα του ταυτόχρονα μια μεγάλη αλήθεια και ένα μεγάλο ψέμα, ανάλογα με τον πώς θα τον διαχειριστεί κανείς επικοινωνιακά.

Κοινός παρονομαστής ο λαϊκισμός

Το θατσερικό δόγμα ΤΙΝΑ (There Is Not Alternative – δεν υπάρχει εναλλακτική πολιτική) έχει αποτελέσει καραμέλα στο στόμα τόσο αριστερών όσο και δεξιών πολιτικών. Σύμφωνα με αυτό δεν υπάρχει εναλλακτική, το τωρινό παραγωγικό μοντέλο είναι το μοναδικό που μπορεί να υπάρξει (και συνεκδοχικά ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει). Σε αυτόν τον κόσμο όλες οι πολιτικές είναι πρακτικά απλές παραλλαγές μίας κυρίαρχης πολιτικής. Οι διαφορές εστιάζονται σε δευτερεύουσες αντιθέσεις, όπως μεταξύ Ρεπουμπλικανών-Δημοκρατικών, ή Σοσιαλδημοκρατών-Χριστιανοδημοκρατών κ.ο.κ. Δίχως αντίρροπο δέος παύει να έχει ουσιαστικό νόημα η αντίθεση Αριστερά-Δεξιά. Από αυτήν την άποψη ο Φιλιππό έχει δίκιο.

Αντιστρέφοντας, λοιπόν, τη θέση ότι καμία πολιτική πλέον δεν είναι ούτε αριστερή ούτε δεξιά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλες οι πολιτικές είναι ταυτόχρονα αριστερές και δεξιές: αριστερές ως προς το σκέλος της παγκοσμιοποίησης, αφού παραδοσιακά η Αριστερά είχε ως αίτημα τη διεθνοποίηση (οραματιζόμενη τη διεθνοποιημένη προλεταριακή ενότητα και την κατάργηση των τυραννικών κρατών), σε αντίθεση με την παραδοσιακή Δεξιά που οραματιζόταν τα φυλετικά και πολιτισμικά ομογενοποιημένα και αμιγή εθνικά κράτη.

Δεξιές θα ήταν ως προς το σκέλος του φιλελευθερισμού: η οικονομία της ελεύθερης αγοράς σε αντίθεση με την κρατική διαχείριση. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ο “υπαρκτός σοσιαλισμός” περιορίστηκε στη Λατινική Αμερική και στην Κίνα(;) και η σοσιαλιστική ιδεολογία υποχώρησε από το παλκοσένικο της διεθνούς πολιτικής στις δημοσιεύσεις μιας περιορισμένης ακαδημαϊκής κοινότητας.

Παράλληλα, η σχετικά ερμηνεύσιμη με μαρξικούς όρους αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας μεταλλάχθηκε στον καπιταλισμό της χρηματαγοράς (αναρχο-καπιταλισμός, καπιταλισμός του καζίνου και λοιπά). Συνάμα, η καταστροφική εμμονή στην καταφανώς αναποτελεσματική έννοια της “ανταγωνιστικότητας”, στη μεγιστοποίηση του κέρδους αλλά και ποικίλοι όσοι παράγοντες είχαν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά του παραγωγικού κλάδου στην Ασία. Οι βιομηχανίες μετεγκαταστάθηκαν στη μακρινή Κατάι, αλλά το βιομηχανικό προλεταριάτο παρέμεινε στη Δύση. Μαχόμενο –χωρίς ιδιαίτερο ζήλο είναι η αλήθεια– έναν ταξικό αγώνα, από τον οποίο απουσίαζε πλέον ένας καθοριστικός παράγοντας: τα μέσα παραγωγής.

Ο “κομμουνιστικός καπιταλισμός” της Κίνας

Μαζί με τις βιομηχανίες και τους νέους παραγωγικούς όρους θα περίμενε κανείς να μεταλαμπαδευτεί στην Ασία και μια κάποια προλεταριακή κουλτούρα. Ωστόσο, στη νέα της πατρίδα, η ταξική πάλη παρέδωσε ψυχή και πνεύμα. Η ειρωνεία είναι ότι η μοναδική πλέον κομμουνιστική υπερδύναμη στον πλανήτη, η πατρίδα της πολιτιστικής επανάστασης, ο θεωρητικός παράδεισος της εργατικής τάξης είναι στην πραγματικότητα ο παράδεισος των διεθνών επενδύσεων.

Θα περίμενε κανείς ότι στη χώρα των ερυθροφρουρών οι μάνατζερ και οι εργοδηγοί να δουλεύουν δίπλα-δίπλα με τους εργάτες, φορώντας ομοιόμορφες στολές εργασίας, ελεγχόμενοι από δημοκρατικά εκλεγμένα εργατικά συμβούλια. Θα περίμενε μάταια. Στη χώρα του “ανθισμένου λαού” ο κομμουνισμός μεταλλάχθηκε σύμφωνα με τον πνεύμα της εποχής.

Σε παλαιότερο κείμενο θέσεών του για το ποδόσφαιρο, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ και μέγας λάτρης της σφαιρικής θεάς ανέφερε ότι ο κομμουνισμός οφείλει να συνεργαστεί με τις δυνάμεις της ελεύθερης αγοράς για το καλό του λαού (sic). Μέσα στο ίδιο πνεύμα της νέας Κίνας, ανώτατο στέλεχος της κινεζικής αυτοκινητοβιομηχανίας είχε δηλώσει ότι στη Δύση δίνουν υπερβολική αξία στη δημοκρατία, ενώ στην Κίνα κάνουν αυτό που είναι καλό για τις μπίζνες.

Δυστυχώς, ο εργασιακός μεσαίωνας που ο δυτικός εργάτης παλεύει εδώ και αιώνες να ανατρέψει, αποτελεί σαφή βελτίωση της ζωής του μέσου Κινέζου και Ινδού εργάτη. Λίγο δύσκολο να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί, δίχως να υποβαθμίσουμε το βιοτικό μας επίπεδο στα επίπεδα Κίνας και Ινδίας (παρ’ όλο που η ραγδαία άνοδος του βιοτικού επιπέδου των Κινέζων σίγουρα θα πυροδοτήσει εσωτερικές κοινωνικές εξελίξεις).