Περί πολέμου – Το τέλος των ψευδαισθήσεων

Η απλουστευμένη πρόβλεψη περί του τέλους της ιστορίας έχει ευτυχώς διαψευστεί από τα γεγονότα εδώ και χρόνια αναγκάζοντας και το δημιουργό της Francis Fukuyama να ανασκευάσει σημεία του στοχασμού του. Χρησιμοποίησα εσκεμμένα τη λέξη “ευτυχώς” θεωρώντας ότι το τέλος της ιστορίας θα είναι ταυτόσημο με το τέλος της ανθρωπότητας ή με την επικράτηση μιας εφιαλτικής “οργουελικής” τάξης πραγμάτων με απόλυτο έλεγχο επί της ανθρώπινης βούλησης.

Παρά λοιπόν τους στοχασμούς μας ο άνθρωπος εξακολουθεί να είναι πολιτικό ον, η ιστορία συνεχίζει να γράφεται έχοντας ως μαμή τη βία και ο πόλεμος εξακολουθεί να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της πολιτικής. Η πραγματικότητα αυτή ανά τακτά χρονικά διαστήματα διαψεύδει τις ουτοπικές προβλέψεις για την εξαφάνιση του πολέμου από το φάσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η σημερινή εν εξελίξει σύγκρουση στην Ουκρανία προσφέρει μια ακόμη ευκαιρία αντίκρουσης σειράς ουτοπικών ψευδαισθήσεων.

Η βασική ψευδαίσθηση που σταθερά επανέρχεται μετά το τέλος μεγάλων αιματοχυσιών, αναφέρεται στην οριστική απομάκρυνση του εφιάλτη του πολέμου, τουλάχιστον στα “πολιτισμένα” κράτη. Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου συνοδεύτηκε με την απατηλή προσδοκία της ειρηνικής συνύπαρξης λαών και κρατών για να διαψευστεί τραγικά τα αμέσως επόμενα χρόνια.

Παρά ταύτα και αφού “αποτυχημένα κράτη” σταθεροποιήθηκαν και δικτατορικά καθεστώτα κατέρρευσαν αντικαθιστάμενα από το απόλυτο χάος, ο πόλεμος –τουλάχιστον στην Ευρώπη– εξορκίστηκε και εμφανίστηκε μια νέα ψευδαίσθηση. Δεν θα έχουμε πλέον πολέμους αλλά ασύμμετρες απειλές, τρομοκρατικές ενέργειες, λίγους “παλαιομοδίτικους” ανταρτοπολέμους και γενικότερα εισερχόμεθα στην εποχή των “συγκρούσεων χαμηλής έντασης” (Low Intensity Conflict).

Υβριδικοί πόλεμοι και επιχειρήσεις

Άρα οι παλαιοί στρατοί ήσαν πλέον ακατάλληλοι, παλαιομοδίτικοι και φυσικά πολύ δαπανηροί. Τα πανάκριβα οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας θα έδιναν τη λύση με χειρουργικά κτυπήματα που θα καθιστούσαν τις συγκρούσεις πολύ πιο “ανθρωπιστικές” με λιγότερα θύματα και λιγότερο κόστος. Η παρανόηση αυτή στοίχησε ακριβά και στο προσεκτικό και καλά οργανωμένο Ισραήλ (2006, 2ος πόλεμος του Λιβάνου, η σύγκρουση με τη Hezbollah).

Σύντομα ήρθε και πάλι η απογοήτευση, παρά την κάποια μείωση των απωλειών, οι “φανατικοί” επιβίωναν και ενίοτε επέβαλαν τη βούληση τους ενώ το κόστος του πολέμου μάλλον εκτοξεύθηκε αντί να μειωθεί. Το 2008 ήρθε και μια νέα έκπληξη, ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στη Γεωργία. Μια κλασική στρατιωτική εισβολή με όλα τα κλασσικά οπλικά συστήματα και απώλειες. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια μικρή παρεκτροπή, μια Low Intensity Conflict (LIC) ή “ειρηνευτική επιχείρηση”.

Δεν μπορούσαμε όμως να κάνουμε λόγο για πόλεμο, εξάλλου ήταν τόσο μεγάλη η ανισορροπία ισχύος και σε πέντε ημέρες όλα είχαν τελειώσει! Στην πραγματικότητα ήταν ένας κλασσικός πόλεμος που άμεσα ξεχάστηκε. Ξαφνικά τότε (ξανά) ανακαλύψαμε τον τροχό, τις “υβριδικές επιχειρήσεις” και τους “υβριδικούς πολέμους”. Αχρείαστα τα πανάκριβα αεροπλάνα, φρεγάτες και άρματα μάχης.

Ο έλεγχος της πληροφορίας, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, η υποκίνηση κοινωνικών αναταραχών σε συνδυασμό με τη χρήση περιορισμένης (αλλά πάντα απαραίτητης) βίας θα έδινε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η συνταγή “δούλεψε” σε κάποιες περιπτώσεις αλλά σε αρκετές άλλες περιπτώσεις εμείς δεν μπορέσαμε να διακρίνουμε την συντριπτική στρατιωτική ισχύ που υποκρύπτονταν πίσω από την “υβριδική” επιτυχία.

Εστιάζοντας σε επιχειρήσεις χαμηλής έντασης

Ο ίδιος όμως ο “υβριδικός” πόλεμος ουδέποτε απέρριψε τον απόλυτο συγχρονισμό του με τις κλασσικές πολεμικές μεθόδους (conventional warfare). Απλά εμείς αφρόνως θεωρήσαμε ότι μπορούσαμε να διαχωρίσουμε τα δύο συστατικά του πολέμου (συμβατικό και μη συμβατικό πόλεμο, conventional και unconventional warfare) και να εστιάσουμε σε μια από τις δύο μορφές του. Μέγα λάθος για ψευδαίσθηση!

Συνεχίσαμε λοιπόν να εστιάζουμε στις επιχειρήσεις χαμηλής έντασης (LIC) και στη δημιουργία “ανθεκτικότητας” (resilience) των κοινωνιών μας μειώνοντας τις ένοπλες δυνάμεις μας αλλά συνεχίζοντας να παράγουμε οπλικά συστήματα και πουλώντας τα σε “φιλοπόλεμα” και “πρωτόγονα” καθεστώτα που διατηρούσαν εκτίμηση για ξεπερασμένες μορφές πολέμου. Και αιφνιδιαστήκαμε όταν οι τεθωρακισμένοι σχηματισμοί της Ρωσίας επέστρεψαν στις πεδιάδες του Χαρκόβου και Κιέβου φέρνοντας στις μνήμες μας τις σιδερόφρακτες τεθωρακισμένες μεραρχίες της Wehrmacht.

Συντριπτικοί αεροπορικοί βομβαρδισμοί, καταιγισμός κατευθυνομένων βλημάτων, ρουκετών και οβίδων, αεροκίνητες και αεροναυτικές επιχειρήσεις και ένας “παλαιομοδίτικος” πόλεμος έκανε την επανεμφάνιση του. Παρούσες φυσικά και οι ανορθόδοξες επιχειρήσεις, ο κυβερνοπόλεμος, ο πληροφοριακός πόλεμος, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, όλα τα συστατικά του “υβριδικού πολέμου” της υποκατηγορίας “unconventional warfare”.

Περί πολέμου πλήρους φάσματος

Τη στιγμή που γράφονται οι γραμμές αυτές δεν έχει ακόμη στεφθεί ο νικητής καίτοι η πλάστιγγα φαίνεται ότι γέρνει προς τη μια πλευρά, αυτή που διαθέτει τη συντριπτική κλασσική στρατιωτική ισχύ. Δεν υποτιμούμε καμία μορφή ισχύος, καμία μορφή πολέμου. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και δεκάδες παράγοντες καθορίζουν τον τελικό νικητή ενώ ο πόλεμος εξακολουθεί να είναι ένας πραγματικός χαμαιλέων και να διαθέτει τη δική του λογική.

Ακόμη όμως και σήμερα, η τεχνολογία δεν έχει κατορθώσει να εκτοπίσει την ιερή τριάδα του Clausewitz που χαρακτηρίζει τον πόλεμο (πολιτική καθοδήγηση, πάθη-βία-εχθρότητα, τύχη-απρόβλεπτο). Δυστυχώς όμως ακόμη και σήμερα τα πάθη και τα βία αναμετρώνται επί του πεδίου με γνώμονα την ισχύ και κατά συνέπεια ο συνδυασμός μεγέθους και δυνατοτήτων των ενόπλων δυνάμεων διατηρεί στο ακέραιο την σημασία του. Αναπόσπαστο μέρος του πολέμου και η πρωτόγονη βία στον εκ του συστάδην αγώνα που συνοδεύει τον “ταπεινό και κλασσικό” μαχητή που διακινδυνεύει τη ζωή του.

Αν λοιπόν θέλουμε να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε την εθνική ανεξαρτησία, την εδαφική μας ακεραιότητα και τα κυριαρχικά δικαιώματα μας, θα πρέπει να απαλλαγούμε από όλες τις παραπάνω ψευδαισθήσεις και εκτιμώντας ορθά, διεθνή κατάσταση, απειλές και δυνατότητες μας, να ενισχύσουμε τους αλληλένδετους συντελεστές ισχύος, έχοντας κατανοήσει ότι θα κληθούμε μόνοι μας να ορθώσουμε το ανάστημα μας στον εφιάλτη ενός “πολέμου πλήρους φάσματος” (full spectrum warfare).